جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و رویکردی تاریخی-تطبیقی، به واکاوی مشکل اصلی نزاع‌های کلامی پیرامون آیه 96 سوره صافات، «وَاللَّهُ خَلَقَکُمْ وَمَا تَعْمَلُونَ»، در میان چهار مکتب اصلی کلامی (امامیه، معتزله، اشاعره و اهل حدیث) می‌پردازد. مسئله بنیادین تحقیق، چگونگی «خروج موضوعی» این آیه از بستر اولیه آن به عنوان یک برهان توحیدی علیه شرک، و تبدیل آن به یک متن جدلی محوری در مسئله «جبر و اختیار» است. یافته‌ها نشان می‌دهد که هر مکتب، با تکیه بر مبانی اعتقادی خود، خوانشی متفاوت از آیه ارائه داده است. اشاعره و اهل حدیث با «مصدریه» گرفتن «ما»، آیه را دلیلی صریح بر خلق افعال بندگان توسط خداوند دانسته‌اند تا اصل «قدرت مطلقه الهی» را تثبیت کنند. در مقابل، جبهه عدلیه (امامیه و معتزله)، با «موصوله» گرفتن «ما» و با تأکید بر سیاق آیات که مناظره حضرت ابراهیم7با بت‌پرستان است، معنای آیه را ناظر بر خلق انسان‌ها و بت‌های دست‌سازشان دانسته‌اند تا اصل «عدل الهی» و اختیار انسان محفوظ بماند. این تحقیق در نهایت نتیجه می‌گیرد که نظریه «امرٌ بین الأمرین» امامیه، با ارائه تبیینی دقیق از رابطه طولی میان اراده الهی و اختیار انسانی، منسجم‌ترین چارچوب را برای جمع میان حاکمیت مطلقه خداوند و مسئولیت‌پذیری انسان فراهم می‌آورد.