جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کرامت مسئله‌ای که بسیار مهم و قابل ذکر در باب آثار صوفیه و اسلامی است، چنانچه در گذشته هر عملی را که دلیلی برای آن یافت نمی‌کردند به این مهم ربط داده و دلیلی خدامابانه برای آن می‌ساختند. پژوهش حاضر تحقیقی در باب همین مسئله است که چه اشخاصی صلاحیت انجام این کار را داشتند و دوره شکوفایی این حوزه در چه زمانی بوده و بیشتر چه نوع کرامتی را مورد استفاده قرار می‌دادند. معجزه و کرامت، از روزگاران قدیم با زندگی انسان رابطه مستقیم داشته ‌است. از دوران باستان تا عصر حاضر همواره افرادی بوده‌اند که طبق روایات، اعمال خارق‌العاده‌ای را به انجام می‌رساندند. این اعمال شامل رفتارها و موارد خاصی بوده که از دست فرد عامی برنمی‌آمده است؛ بنابراین، تنها افرادی با شرایط خاص به این مهم دست پیدا می‌کرده‌اند. همین کارها به مرور نقل و وارد داستان‌های کهن ایرانی_اسلامی شد. این اعمال با گسترش تصوف و اوج شکوفایی اعراب، شیوه‌ای رایج در رفع هر مسئله حل‌نشدنی بود. در پژوهش حاضر سه اثر رساله قشیریه، تذکره‌الاولیا و نفحات‌الانس از باب سیر تطور کرامات مورد پژوهش واقع شده‌اند. پس از طبقه‌بندی این کرامات، جداولی طراحی شده که در آنها به‌طور دقیق ذکر شده است که صوفیان در هر کتاب دارای چه کراماتی هستند؛ همچنین چه افرادی این کرامات را انجام داده‌اند. بسامد هر کرامت در کل آثار و در هر کتاب بررسی شده است. در انتها به ترتیب زمان حیات، کرامات اشخاص در هر کتاب مرتب شده است. برای یافتن عقلانیت در نگاه افراد و جامعه آن دوران، از نظریه عقلانیت ماکس وبر استفاده شده است. نخست انواع عقلانیت به تفاوت کرامت‌ها توضیح داده شده ‌است؛ سپس در باب سیر تطور این کرامات از نظریه میدان پی‌یر بوردیو استفاده شده است که در آن، ذائقه و منش و سرمایه مورد نظر صوفیان در سه دوره تاریخی بررسی شده است؛ به این ترتیب، به خواننده دیدگاه نوینی در نگاه و بررسی این آثار می‌دهد. دستاوردی که از این دیدگاه‌ها بدست آمده بیانگر این موضوع است که سیر عقلانیت هرچه از زمان اثر اول به زمان متاخرتر پیش می‌رویم بعد عقلانیت کمتر شده و تنوع و اعجاز کرامات فزونی می‌یابد. از جمله اشخاصی هم که در این پژوهش از آن‌ها نامی برده شده، صوفیان قرن دو، سه و به طور خاص صوفیان خراسان پیشتاز هستند.

مرگ معمایی است که بشر از آغاز حیات تاکنون با آن مواجه بوده و تدقیق او در چیستی این پدیده، راهگشا نبوده است. گروه‌های مختلف جامعه باتوجه‌به عقاید، افکار، محیط و سبک زندگی نگرش‌های متفاوتی به مرگ دارند و برخوردشان در مواجهه با آن گوناگون است. در این نوشتار کوشیده‌ایم مجموعۀ اقوال و احوال صوفیان را در واپسین لحظات حیاتشان در کتاب‌های تذکرة الاولیای عطار و نفحات الانس جامی، بررسی کنیم. مطمح‌نظر ما در این مقاله فقط مرگ طبیعی است، چه عارفان در کنار مرگ طبیعی به مرگ ارادی نیز معتقدند و بر این باورند که چنین مرگی تنها با غلبه بر هواهای نفسانی میسر می‌شود. بر این مبنا ایشان پیش از فرارسیدن مرگ جسمانی، به موت ارادی می‌رسند و قبل از مرگ طبیعی که برای همۀ انسان‌ها اتفاق می‌افتد، مرگ اختیاری را تجربه می‌کنند. در این پژوهش که به روش توصیفی‌تحلیلی انجام شده با گردآوری آخرین گفته‌های عارفان که شامل نیایش و استغفار، وصیت به اطرافیان و جز آن است و نیز احساسات و حالات ایشان، دریافتیم که صوفیان در بسیاری از موارد در حالت احتضار و تجربۀ مرگ طبیعی، اقوال و احوال مشابهی داشته‌اند. باوجود این تفاوت‌هایی نیز در این لحظات خطیر در اقوال و احوال ایشان مشاهده می‌شود. این تفاوت‌ها بیشتر ازآن‌جهت است که تفکر و مشرب صوفیانۀ آن‌ها و به‌طور کلی روان‌شناسی صوفیان، در برخی عوامل و مؤلفه‌هایی که با مرگ در پیوند است با هم تفاوت داشته است.