جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پژوهش در تلاش به پاسخگویی این سوال است: چرا تفاسیر فقهی یا اجتهادی فراوانی با نام (احکام القرآن) در اندلس تا قرن هفتم به وجود آمد؟منابع تاریخی و تفسیری در این پژوهش، بازخوانی شده اند و روش بکارگرفته شده توصیفی - تحلیلی بوده که هدف کشف عوامل تشکیل دهنده رویکرد مکتب تفسیری بسمت فقه است که عمده ترین آنها عبارتند از: خواست سیاست امویها - قرائتها و اثر آنها بر بروز مذاهب مختلف - ویژگی خاص اجتماعی و عقدیتی اندلسیها - بازگرداندن جایگاه و اعتبار به مذاهب سنی و ظهور حکومتهای دینی سلفی.در سایه عوامل ذکر شده، راهی بازشد تا قرائتهای قرآن امور مسلمانان را در اندلس تحت الشعاع قرار دهد تا جایی که مردم بدانها مشغول و غرق شوند، در نتیجه از آموختن قرآن و احادیث تا قرن سوم به دور ماندند.بدیهی است که اختلاف در قرائتها بیان احکام خود را و ظهور مذاهب و گرایشهای فقهی نیز به دنبال دارد. هر کدام از آنها آن گونه که مذهب خویش را بزرگ می نمود و باعث تضعیف دیگر مذاهب می شد، تفسیر می کرد، لذا تفاسیر فقهی یا اجتهادی گوناگونی به وجود آمدند.جنبش تفسیری در اندلس با تاخیر آغاز شد و معدود کسانی در قرن سوم نام آور شدند. دولت اموی نیز مذهب مالکی مبتنی بر حدیث سلفی بر آنها تحمیل می کرد. در دوره مرابطین سلفی، تفسیر رشد و نمو یافت و به دست شیخ ابن عطیه در دوره موحدین به بلوغ خود رسید. سپس در قرن هفتم قرطبی دریچه ای بسوی اجتهاد گشود و مذاهب چهارگانه (اهل سنت) را با تفسیر خود (الجامع لاحکام القرآن) جمع نمود، که آن را می توان پایان این رویکرد فقهی در آن قرون نامید.

قرآن کریم بنا بر جایگاه ویژه ای که نزد مسلمانان داشته و دارد، از همان ابتدا موجب ظهور علوم و فنون بسیاری نزد مسلمانان گشت. یکی از قدیمی ترین علومی که از سویی، برای صیانت از قرآن و از سویی دیگر، تحت تأثیر و در پناه قرآن به وجود آمد، علم نحو عربی است. در مقاله پیش رو، در نظر است به روش کتابخانه ای و تجزیه و تحلیل داده ها و تدوین آن ها، برای درک هرچه بهتر و بیشتر موقعیت قرآن نسبت به علم نحو، به سؤالاتی چون: جایگاه قرآن نزد نحویان بخصوص جایگاه قرآن نزد دو مکتب مشهور نحوی، تأثیرگذاری های مختلف قرآن بر نحو عربی و غیره، پاسخی تا حد روشن ارائه شود. همچنان که معلوم خواهد شد، جایگاه و موقعیت قرآن نسبت به علم نحو، همچون دیگر علوم اسلامی، جایگاهی روشن و اساسی بوده و بسیاری از مباحث علم نحو مأخوذ یا مرتبط با خطاب و بیان قرآنی است. لازم به تذکر است از آنجا که قرآن، در قرائت های مختلف آن متجلّی است، لذا در این مقاله، مراد از این قرائت های مختلف، قرآن به معنای اعم آن و مراد از قرآن، قرائت های آن است.