جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) در میان قومی امی مبعوث شد تا به مدد قرآن از همان مردم امی انسان‌هایی اخلاق‌مدار بسازد و با همین مردم، اخلاق را به کمال برساند. این هدف، به‌طور جدی در طرح تحول قرآن از سوی خداوند متعال قرار داشت. جزء سی‌ام قرآن که شامل 37 سوره از سور مفصّلات است و بیشتر آنها مکی و از سوره‌های اوایل نزول قرآن به شمار می‌روند، دارای مضامین اخلاقی بلندی در قالب آیاتی کوتاه و تاثیرگذار است. این جزء قرآن، منبعی غنی برای استخراج آموزه‌های اخلاقی است که می‌تواند انسان را در راستای رشد فردی و اجتماعی هدایت کند.این پژوهش به بررسی این سؤال اصلی پرداخته است که چه آموزه‌های اخلاقی (رذایل و فضایل اخلاقی) در جزء سی‌ام قرآن کریم وجود دارد و تفسیرهای دو اثر المیزان و فی ظلال القرآن چگونه به تبیین و تحلیل این آموزه‌ها پرداخته‌اند؟ هدف اصلی تحقیق، دستیابی به آموزه‌های اخلاقی جزء سی‌ام قرآن و مقایسه تفسیرهای دو اثر مذکور در این زمینه است. این پژوهش به‌روش توصیفی-تحلیلی انجام شده و از تفسیر سوره‌های جزء سی‌ام قرآن در دو گنجینه تفسیری یادشده بهره برده است.آموزه‌های اخلاق بندگی در جزء سی‌ام قرآن به دو دسته رذایل و فضایل اخلاقی تقسیم می‌شود. فضایل اخلاق بندگی شامل شهادت به یکتایی خداوند، تقدیس و تنزیه اسم پروردگار، شکرگزاری، ترس از خدا و خشیت است. رذایل اخلاق بندگی شامل طغیان انسان در مقابل خدا، کفران نعمت و فراموشی رجعت به سوی پروردگار است.از جمله دیگر نتایج این پژوهش این است که آموزه‌های اخلاق فردی نیز در این جزء به دو بخش فضایل و رذایل اخلاق فردی تقسیم می‌شود. فضایل اخلاق فردی دربرگیرنده تزکیه و پاکی باطن، صبر (خصوصاً صبر در مقابل هوای نفس)، و بازداشتن نفس از هوا است. در مقابل، رذایل اخلاق فردی شامل تکاثر، بخل و ترجیح دنیا بر آخرت می‌باشد.آخرین مورد از نتایج این پژوهش آموزه‌های اخلاق اجتماعی در جزء سی‌ام قرآن کریم است که شامل فضایل و رذایل اخلاقی است. فضایل اخلاق اجتماعی شامل تواصی به صبر، تواصی به حق، تواصی به مرحمت و انفاق است. رذایل اخلاق اجتماعی شامل حسادت، عبوس بودن، کم‌فروشی و عیب‌جویی و طعنه زدن می‌باشد.این پژوهش نشان داد که تفسیرهای المیزان و فی ظلال القرآن هرکدام از منظر خاص خود به تبیین و تحلیل آموزه‌های اخلاقی قرآن پرداخته‌اند و با استفاده از رویکردهای تفسیری مختلف، مفاهیم اخلاقی قرآن را در قالبی جامع و معنادار توضیح داده‌اند. در نهایت، این پژوهش تأکید می‌کند که آموزه‌های اخلاقی جزء سی‌ام قرآن می‌توانند به‌عنوان نقشه‌راهی برای اصلاح فردی و اجتماعی مسلمانان عمل کنند و توجه به آن‌ها می‌تواند به تحولی مثبت در جامعه اسلامی منجر شود.

مطالعه ی علامه طبرسی در تفسیر ",مجمع البیان", یکی از مهم‌ترین آثار در خدمت به زبان قرآن کریم به شمار می‌آید، زیرا او روشی منحصر به فرد در تحلیل علل زبانی و نحوی آیات قرآن ارائه داده است، به‌ویژه در دو بخش 29 و 30. علامه طبرسی به‌طور خاص به علل تعبیر زبانی توجه کرده و توجه خود را به دو جنبه اصلی تقسیم کرده است:اول: ",توجه او به مناسبت‌ها",، جایی که بر مطالعه‌ی علل ترتیب آیات و سوره‌ها تمرکز کرده و توضیح می‌دهد که چگونه آیات قرآن به یکدیگر مرتبط هستند. این ارتباط به‌گونه‌ای است که مانند یک کلمه واحد محسوب می‌شود و انسجام معانی و تداخل آن‌ها را تقویت می‌کند. طبرسی نشان داده است که هر سوره با سوره‌های قبلی و بعدی خود مرتبط است و هر آیه دارای وجه ارتباط خاصی با آیات دیگر است. از طریق این تحلیل، پژوهشگران توانسته‌اند عمق معانی و درس‌های قرآنی را درک کنند که این امر تجربه دینی را تقویت کرده و ایمان را به اینکه قرآن کلام خداوند برای بشریت است، تقویت می‌کند.دوم: ",عنایت او به اسرار تعبیر",، جایی که به دلالت‌های کلام و نحوه‌ی انتقال معانی پرداخته است. طبرسی در مطالعه‌ی بلاغت متعهد بوده و آن را یکی از روش‌های مهم بیان می‌داند، در کنار علوم دیگری مانند نحو و صرف. او همچنین توجه خاصی به علل فصل و وصل، علاوه بر علل دیگر مانند جملات اسمی و فعلی و ساختار کلمات قرآنی داشته است که این امر عمق بیشتری به تفسیرهای او افزوده است.این مطالعه بر اساس روش تحلیلی انجام شده است، جایی که داده‌ها و اطلاعات اساسی درباره‌ی تفسیر طبرسی و روش‌شناسی او جمع‌آوری شده است. از نتایج این مطالعه مشخص شد که طبرسی برای بیان معانی مفردات قرآن از طریق ذکر آیات قرآنی دیگر استفاده کرده است که این امر به روشن شدن معانی کمک کرده و بر دقت واژگان تأکید کرده است. او همچنین به شکل در مواضع مختلف اشاره کرده تا از ابهام جلوگیری کند. همچنین بر روی پدیده‌ی فصل و وصل به‌عنوان وسیله‌ای برای برجسته کردن زیبایی معنا تأکید شده است، زیرا قرآن می‌تواند بین دو معنی تفکیک کند یا آن‌ها را به‌گونه‌ای مرتبط سازد که زیبایی بلاغی را روشن کند. از طریق این روش، طبرسی در روشن کردن بسیاری از جنبه‌های زبانی و بلاغی کمک کرده است که تأثیر زیادی بر درک و تفسیر قرآن کریم داشته است.

اصلاح ناهنجاری‌های اجتماعی یکی از دغدغه‌های اصلی جوامع انسانی بوده و قرآن کریم، به‌ویژه سوره‌های مکی، نقش مهمی در تبیین این موضوع دارد. پژوهش حاضر با بررسی سور مکی جزء سی‌ام قرآن کریم، به شناسایی ناهنجاری‌های اجتماعی از منظر قرآن و ارائه راهکارهای اصلاحی آن می‌پردازد. در این پژوهش، ابتدا مفهوم ناهنجاری‌های اجتماعی و جایگاه آن در علوم اجتماعی و اسلامی مورد بررسی قرار گرفته و سپس به تفکیک، ناهنجاری‌های اصلی (مانند شرک، کفر، نفاق، ظلم و بی‌عدالتی) و ناهنجاری‌های فرعی (مانند تمسخر، بخل، حسادت، تکاثر، کم‌فروشی و بی‌تفاوتی نسبت به نیازمندان) استخراج شده است. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که قرآن کریم برای اصلاح این ناهنجاری‌ها، اصول نظری نظیر توبه، عدالت اجتماعی، امر به معروف و نهی از منکر را ارائه می‌دهد و در بعد عملی، بر آموزش و تربیت، اصلاح نهادهای اجتماعی و مشارکت اجتماعی در کاهش ناهنجاری‌ها تأکید دارد. این پژوهش با تمرکز بر تفاسیر المیزان، من هدی القرآن و من وحی القرآن، تلاش دارد تا با بهره‌گیری از آموزه‌های قرآنی، الگویی برای اصلاح ناهنجاری‌های اجتماعی در جوامع اسلامی ارائه دهد. نتایج این مطالعه می‌تواند در سیاست‌گذاری‌های فرهنگی، اجتماعی و تربیتی مورد استفاده قرار گیرد. واژگان کلیدی: ناهنجاریهای اجتماعی، آموزه‌های سور مکی، اصلاح، جزء سی قرآن

اقتصاد زبانی گفتاری است که در همه زبان های دنیا وجود دارد و به این معناست که کمترین فعالیت عضلانی و ذهنی برای ارائه معانی و مفاهیم مدّ نظر ارائه گردد و به دیگر بیان همان اصلی است که از آن به نام «اصل کم کوشی» یاد می شود. زبان عربی نیزیکی از زبان هاییاست که اقتصاد، ویژگی بارز آن است. قرآن کریم نمونه والای گزیده گویی و ایجاز است و اصل کم کوشی در آن موج می زند. این پژوهش برآن است تا با روش توصیفی- تحلیلی جلوه های اقتصاد زبانی در پنج جزء آخر قرآن را بررسی کند. دستاورد پژوهش بیان گر آن است که قرآن برایحفظ و جایگیری سریع در اذهان و برای ارتباط برقرار کردن و انتقال رسالت، به اصل کم کوشی در تمامی سطوح و لایه های زبانی توجه ویژه کرده است. در قرآن حتی در به کارگیری آواها، اصل استفاده بهینه فروگذاری نشده و از قدرت فاکتورگیری واژگان نهایت بهره برداری شده است تا برون دهانرژی، چه ذهنی و چه فیزیکی به حداقل رسانده شود.

عرفان و قرآن رابط? تنگاتنگی با هم دارند؛همین امر باعث شده که تفاسیر عرفانی زیبایی خلق شوند.کشف‌الاسرارو لطائف‌الاشاراتاز نگاه عارفانه، لطائف و زیبایهای خاص خود را دارند. در این پایان‌نامه، بعد از مقدّمه، به معرّفی قرآن و انواع روش‌های تفسیری و زندگی و آثار رشیدالدین میبدی و قشیری پرداخته شده است. در این پژوهش اشاره‌های عرفانیمشترک و غیر مشترک در جزءِ سی‌ام قرآن در دو تفسیر کشف‌الاسرار و لطائف-الاشارات مورد بررسی قرار گرفتهوشباهت‌ها و تفاوت‌های تأویلات عارفانه در آن‌ها مشخّص شده است.حاصل تطبیق این دو اثر اثبات اقتباس میبدی از تأویلات ذوقی و عارفان? قشیری است. میبدی در بسیاری از موارد از قشیری تأثیر پذیرفته است؛ ولی با نگاه عارفان? خود،به شرح و بسط بیشتر موضوعات نسبت به لطائف‌الاشارات می‌پردازد.

اصطلاح تصویر، نمایانگر یک فرآیند ترکیب تخیّلی است، فرآیندی که از یک سو به تصویر مفهوم هنری بخشیده وآن‌ را از تعبیر‌‌های عادی جدا کرده است و از سوی دیگر در نمایاندن معناهای پنهان و انتقال گنجینه‌های ذهنی به مخاطب و عمق بخشیدن به معانی مورد نظر کارایی دارد.از جمله اهداف یک متن به ويژه در نوع ادبی آن، تأثیر بر مخاطب است از این رو آفریننده از روش‌های گوناگون، از جمله تصویرگری بهره می‌برد تا اینتأثیر گذاری را به اوج خود برساند، در دامنه تصویرگری، توصیف‌ها و ترسیم‌ها به گونه‌ای هستند که موجب لمس واقعیت‌های ورای متن می‌شوند؛ از این رو هر قدر تصویر پردازی یک متندقیق‌تر باشد، خواننده یا شنونده بیشتر و شدیدتر تحت تأثیر قرار می‌گيرد. در گسترة متون عربی، متن قرآنی که نوعی بیان اعجازی به شمار می‌رود آکنده از مصادیق تصویرگری است؛ زیرا قرآن برای زندگی بخشیدن به معانی و زنده جلوه دادن مفاهیم به کار برده شده، از شیوۀ تصویر پردازی استفاده كرده است و در سایة این روش بسیاری از حقایق دینی و معارف توحیدی و بسیاری از پدیده‌های معنوی و روحی و حالات روانی به نمایش گذاشته شده‌اند. در این پایان نامه تصویرهای هنری زندگی پس از مرگ(رستاخیز، بهشت، دوزخ) در جزء سی قرآن ارائه شده، و ویژگی‌های آن تحلیل و تبیین شده است.

یکی از ابزارهای مهم برای دریافت میزان ادبیت یک متن، کشف انسجام میان ساختار و محتوا و همچنین تأثیر چنین مسأله‌ای بر انبساط نفس و انفعال احساسات درونی و باطنی انسان است. چگونگی انتخاب و چیدمان واژگان، فرایندی را به وجود می آورد که صورتگرایان به آن برجسته‌سازی می‌گویند. این فرایند به ما نشان می‌دهد که چگونه برخی متون با اینکه از همان عناصری تشکیل شده‌اند که سایر تولیدات زبانی از آنها به وجود آمده، دارای ویژگی‌هایی هستند که آنها را متمایز و برجسته می‌سازد.این پژوهشکه با روش توصیفی- تحلیلی به نگارش درآمده است، تلاش می‌کند با ارائه شواهدی از آیات شریفه قرآن کریم در جزء بیست‌و‌نه و سی، زیبایی‌های نحوی و بلاغی قرآن و تأثیر و ارتباط تنگاتنگ آن‌ها با محتوا را بررسی کند تا از این طریق، جنبه‌هایی از اعجاز قرآن را بشناسد و بشناساند بدین منظور، دو جزء آخر قرآن را در دو حیطه قاعده‌کاهی و قاعده‌افزایی بررسی کرده است.بر اساس نتایج، هنجارگریزی معنایی ارتباط تنگاتنگی با علم بیان و صنایع ادبی به کار رفته در آن دارد. استعاره و تشبیه در قرآن از بسامد بالایی برخوردار می‌باشند و قرآن کریم با آفرینش تشبیهات و استعاره‌های نو و بدیع سطح بلاغتش را افزوده است. دو نوع مرسل و عقلی مجاز نیز از صنایع پرکاربرد در قرآن می‌باشد و نقش مهمی در برجسته‌سازی در کلام الهی ایفا می‌کند. هنجارگریزی نحوی نیز از سه مولفه برخوردار می‌باشد: تقدیم و تأخیر، حذف و التفات. تقدیم لفظ بر عامل، بیشتر با انگیزه‌هایی همچون اختصاص، تأکید و گاه نیز برای رعایت فواصل صورت می‌پذیرد. حذف چه از نوع اختصاری و چه از نوع اقتصاری، علاوه بر آهنگین کردن کلام، با معنی ارتباط تنگاتنگی دارد. التفات نیز بعنوان یک هنجارگریزی نحوی، با دوری از استمرار یکنواخت و ملال‌آورکلام و ایجاد حساسیت در خواننده، از سهم به سزایی در برجسته‌‌‌‌‌‌سازی کلام برخوردار می‌باشد. در حوزۀ قاعده‌افزایی در سطح آوایی نیز، تکرار واکه‌ها و همخوان‌ها در قرآن، با مضمون آیات هماهنگ بوده و معنای ثانویه‌ای را القا نموده و درک هرچه بیشتر آن معانی را موجب می‌گردد.

از نخستین آثاری که در بحث و دفاع از اسلوب قرآن و سبک ادبی آن نگاشته شده است، کتاب مجاز القرآن ابوعبیده و معانی القرآن فراء و تاویل مشکل القرآن ابن قتیبه در سده اول و اوایل سده چهارم است که هر یک به گونه ای توجه خواننده را به نظم و موسیقی و یا کنایات و استعارت و... معطوف ساخته اند. دست کم از قرن دوم، ویژگی های ساختار زبان قرآنی، با تعبیر گوناگون و از جمله تحت عنوان نظم، توصیف می شده است. در سده های بعد دیدگاه ها و نظریات برتر و تازه تری درباره سجع و فواصل قرآن و تاثیر استفاده از کنایات و استعارات و... مطرح شد. اشخاصی مانند عبدالقاهر جرجانی در سده پنجم و ششم از جمله این افراد بودند. در دوره معاصر سید قطب،‌ زغلول، محمد عبده، طالقانی و بازرگان و... نیز نظریات جدیدی در زمینه تشخیص و نمایش از طریق خیال، برانگیختن و تجسم دادن، ارایه داده اند و هر یک به گونه ای به ارتباط تنگاتنگ آواها با معانی کلمات و عبارات اشاره کرده اند. این مقاله تلفیق این نظریات و دیدگاه ها و به طور کلی موسیقی ظاهری و درونی ناشی از ارتباط آوا و معنا را در بردارد.

آشنایی‌زدایی از دستاوردهای مکتب فرمالیسم روس می‌باشد که بر بیگانه نمودن نُرم عادی زبان دلالت دارد. این اصل بعنوان شگردی برای زیبایی‌آفرینی به‌شمار می‌رود و هدف از آن، تشخّص و برجسته‌سازی هر اثر هنری است. این نوشتار تلاش می‌کند تا زبان قرآن کریم را به ‌عنوان برترین اثر ادبی و هنری، از منظر آشنایی‌زدایی بررسی نموده و میزان بهره‌مندی قرآن کریم را از امکانات زبانی و شگردهای زیبایی‌آفرینی نمایان سازد. روش این تحقیق، توصیفی- تحلیلی است و بر آن است تا به‌منظور تطبیق نظریه صورتگرایان با زبان قرآن، نمونه‌هایی از هنجارگریزی(قاعده‌کاهی و قاعده‌افزایی) را در برخی آیات شریفه جزء سی‌ام قرآن کریم نشان دهد و در نهایت با تکیه بر تفاسیر ادبی قرآن کریم، بازتاب تأثیر آن را در کشف معنای مقصود و نیز کسب التذاذ بیشتر بیان کند. قرآن کریم، به‌اقتضای رسالت آسمانی خویش، بگونه‌ای بی‌نظیر با بهره‌گیری از ذخایر زبانی، در دو حیطه هنجارگریزی و قاعده‌افزایی دست به آشنایی‌زدایی زده و به‌ تبع آن با برجستگی کلام، القای مفهوم را به‌اوج رسانیده است