جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

**بیان مسئله و تبیین موضوع:** از آنجا که زبان عربی، به ویژه در قواعد نحو و بلاغت، ریشه در زبان فصیح قرآن کریم دارد، بلاغت و فصاحت این زبان همواره به عنوان معیاری برای سنجش کلام الهی مورد توجه بوده است. بر همین اساس، بحث درباره نظم کلام و به تبع آن، نظم قرآن، از دیرباز در میان اندیشمندان و ادیبان مطرح بوده و آثار ارزشمندی در این زمینه پدید آمده است. به طور خاص، موضوع نظم قرآن در آثار بزرگانی چون جاحظ، رمّانی، خطابی، باقلانی، قاضی عبدالجبار و جرجانی مورد بررسی عمیق قرار گرفته است. در مقابل این رویکرد، برخی از مطالعات قرآنی غربی، با نگاهی انتقادی، سوره‌های قرآن را گسسته و فاقد انسجام می‌دانند. مولر، نولدکه، ریچارد بل و رژی بلاشر از جمله محققانی هستند که بر این گسستگی تاکید دارند. با این حال، در سال‌های اخیر، مطالعاتی توسط مستنصرمیر، محمد عبدالحلیم، نیل رابینسون، ماتیاس زنیسر و سلوی العوی در موضوع انسجام و نظم سوره‌های بلند مدنی صورت گرفته است. این مطالعات نشان می‌دهند که واحدهای متنی قرآن، بر خلاف ظاهر اولیه خود، دارای ساختاری مستحکم و منسجم هستند و خاورشناسان و قرآن‌پژوهان معاصر نیز به این باور رسیده‌اند. در این میان، میشل کویپرس، محقق بلژیکی، با ارائه روش "نظم متقارن" در تحلیل متن قرآن، رویکردی نوین را معرفی کرده است. کویپرس معتقد است که مفهوم بلاغت در این نظریه با بلاغت سنتی یونانی متفاوت است. در بلاغت یونانی، تمرکز بر واحدهای کوچک متنی و ترتیب خطی-منطقی است، در حالی که بلاغت سامی بر بررسی کل متن تاکید دارد. کویپرس با نگاهی کل‌نگر به قرآن، ابتدا متن را به سطوح مختلف (مفصل، فرع، جزء، قسم، مقطع، سلسله، شعبه، کتاب) تقسیم می‌کند و سپس اشکال گوناگون تقارن را در این سطوح بررسی می‌کند. این اشکال شامل سه نوع اصلی هستند: "توازی یا ساختار متوازی" (تکرار واحدهای متن به همان ترتیب اولیه)، "ترکیب محوری" (قرارگیری واحدهای متن به صورت دایره‌ای متحدالمرکز) و "آینه‌ای یا معکوس" (عدم وجود عنصر مرکزی و تقارن معکوس واحدها). با وجود این، کویپرس و سایر محققان این حوزه، عمدتاً نظریه نظم متقارن را در قالب بررسی تک‌سوره‌ای مورد توجه قرار داده‌اند. پژوهش حاضر، با رویکردی متمایز و با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، به بررسی نظریه نظم متقارن و میزان تطابق آن در مجموعه‌ای از سوره‌های مکی (ملک، قلم، حاقه، معارج، نوح، جن، مزمل، مدثر و قیامت) می‌پردازد. هدف اصلی این پژوهش، کشف وجوه این نظریه و چگونگی تجلی آن در سوره‌های مورد نظر است. انتخاب این سوره‌ها به دلیل مکی بودن و ترتیب قرارگیری آنها در مصحف شریف است. به منظور بررسی این نظریه، ابتدا متن سوره‌ها به سطوح مختلف تقسیم می‌شود و سپس این پرسش مطرح می‌شود که آیا بررسی نظم متقارن در سوره‌های مجاور قرآن کریم، می‌تواند ابعادی از تناسب و پیوستگی میان این سوره‌ها را آشکار سازد؟

پژوهش حاضر به بررسی و تحلیل پیامدهای تربیتی انسان شناسی سوره قیامت خواهد پرداخت. هدف از انجام این تحقیق بررسی پیامدها و مجموعه ای از مبانی، اصول و روش های تربیتی استخراج شده از این سوره با هدف تأکید بر تربیت دانش آموزان می باشد. تمام اصول و روش های تربیتی در قرآن کریم به یک اصل محوری؛ یعنی اصل توحید عبادی معطوف است.بر اساس این اصل در سوه قیامت ، تمام روش ها و اصول تربیتی، یکتاپرستی و شناخت خداوند جهت دهی می شوند. انسان شناسی به عنوان اصلی ترین شاخه مطالعات انسانی از دیرباز ذهن بشریت را معطوف به مهم ترین مخلوق در جهان هستی یعنی انسان نموده است. با توجه به پیشرفت علوم در جهان امروز نمی توان علم خاصی را عهده دار شناخت انسان دانست چه آنکه پزشکی جامعه شناسی روان شناسی ریاضیات حقوق و.... هر یک به نوعی به شناخت یکی از ابعاد وجودی انسان می پردازد. ضعف عمده اغلب این نوع شناخت انسان به جزء نگری آن باز می گردد به گونه ای که در فقدان ارتباط با یکدیگر، نمی تواند سودمند توصیف شود. از سوی دیگر ، عقل انسان نیز محدود و مبتنی بر آزمون و خطا بوده و به شناخت امور بسیاری در این عالم ، قادر نیست. بنابراین در مسیر شناخت انسان، پرسشهای فراوانی برای او مطرح میگردد که علوم فوق الذکر، از پاسخ دادن به آن ناتوان است. بنابراین حقانیت کتب آسمانی در مسیر شناخت انسان که از سوی پروردگار به وسیله پیامبران الهی فرو فرستاده شده اند مشخص میگردد به این دلیل که خداوند از آن جهت که آفریننده انسان است . حکیم و کامل و منزه است ، شناختی که از انسان ارائه میدهد، شناختی جامع و مانعی به شمار می رود. با ظهور اسلام و تعالیم وحیانی قرآن به عنوان مهمترین منبع افقهای جدیدی را درباره شناخت انسان گشود. نگاه قرآنی نسبت به انسان بیانگر این است که در آموزه های قرآن ، پس از خدا انسان اساسی ترین موضوع به شمار آمده است تا جایی که قرآن تاکید دارد انسان خود را بشناسد و جایگاه خود را در جهان تشخیص دهد تا خود را به مقام والایی تقرب به خدا که شایسته آن است برساند. مبانی مجموعه قانونمندی های مربوط به ویژگی های انسان که دو خصوصیت دارند: اول اینکه در مورد عموم انسان ها صادق هستند؛ دوم اینکه به شکل قضایا ی در بردارنده « است » ذکر می شوندمقصود از مبانی تربیت همان اصولی است که برای ویژگی های عمومی انسان به کار می رود و شاخه ای از توصیف انسان بوده و متناظر با آن چیزی است که در علوم اسلامی بحث می شود. این همان اصول شناخته شده در علوم نظری هستند، ولی چون اصول مورد نظر در علوم کاربردی،بر این گونه اصول مبتنی اند، این اصول مانند مبانی اصول در علوم کاربردی هستند..

تبیین تأویل آیات قرآنی در مواجهه با دلالت انگاری آیات ، یکی از دغدغه های مفسران شیعه و سنی به شمار می آید . شناسایی دقیق وجود افتراق و اشتراک فریقین در دلالت ها و تأویلات یک آیه ، به فهم بهتر آیات و دست یابی به مقصود آن سوره می انجامد. در این نوشتار با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی ، اختلاف فریقین در تفسیر و مراد آیات " وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ نَاضِرَةٌ إِلَى رَبِّهَا نَاظِرَةٌ " مورد بررسی قرار گرفته است . اختلاف اصلی مطرح در این آیات بدین صورت است که گروهی آیه را تأویل به رؤیت قلبی و حقیقت ایمانی و معرفت عقلی خداوند در قیامت و گروهی دیگر آن را به معنی مشاهده‌ی نعمات بهشتی و رحمت الهی تفسیر و تأویل می‌کنند. در روایات شیعی، ائمه‌ی اهل بیت، (علیهم‌السلام) به خصوص امام رضا (علیه‌السلام) مخاطب خود را با استدلال‌های عقلانی و نیز ارجاع به آیاتی نظیر « لَا تُدْرِکُهُ الْأَبْصَارُ وَهُوَ یُدْرِکُ الْأَبْصَارَ » دعوت می‌کند. از رهگذر تحلیل و بررسی این آیات چنین بدست می آید که اهل سنت به اتفاق تا قرن سه هجری به بحث تفسیر مادی از «نظر» در آیه مذکور نپرداختند. زیرا مکتب کلامی اشاعره تا قرن 2 و 3 وجود نداشته و از اواخر قرن سه هجری، مکتب معتزله موضوع بحث محافل بوده است.

معروف ترین آثار قدما در زمینه متشابهات کتاب «متشابه القرآن» عبد الجبار و «متشابه القرآن و مختلفه» ابن شهرآشوب مازندرانی است. تعاریف آنان از محکم و متشابه مشترک بوده و بر لزوم پی بردن به مقصود آیات متشابه، به کمک دیگر ادله و رجوع به محکمات استوار است.در مبانی تفسیری عبدالجبار معتزلی، عقل، مقدم بر نقل است، اما در دیدگاه ابن شهرآشوب، عقل و نقل مکمل یکدیگرند. هر دو مفسر، در آیات 22 و 23 قیامت، «نظر» را به معنای انتظار دانسته اند. البته عبدالجبار در آیه 5 طه «استواء» را به معنای استیلاء و اقتدار گرفته اما ابن شهرآشوب با استناد به روایتی از امام صادق× به معنای نسبت یکسان با همه چیز می داند. از این رو عبدالجبار غالباً با محوریت عقل و بی اعتنایی به روایات، اما ابن شهرآشوب، با بهره گیری از گفتمان کلامی اهل بیت^ به تأویل آیات صفات خبری خداوند پرداخته اند.

این تحقیق به دنبال معرفی گام هایی برای کشف مستدل ساختار، سیر هدایتی و غرض سوره های قرآن کریم و تطبیق این گام ها در تفسیر سوره قیامت است. بر پایه یافته های این پژوهش، هدف مذکور در پنج گام قابل دستیابی است: دسته بندی اولیه آیات، عنوان گذاری اولیه دسته ها، سنجش ارتباط بین دسته ها و سیاق بندی، انتخاب عنوان مناسب برای سیاق ها، سنجش ارتباط بین سیاق ها و انتخاب عنوانی متناسب برای کل سوره. با اجرای این گام ها در تفسیر سوره قیامت، دسته بندی آیات، ساختار، سیر هدایتی و در نهایت غرض کلی سوره بیان شده است. در ادامه نظر مفسر کتاب الاساس فی تفسیر القرآن که از تفاسیر بارز در زمینه فهم منسجم سوره های قرآن کریم است، به منظور مقایسه و سنجش یافته های پژوهش حاضر مورد بررسی و نقد قرار گرفته است.