جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع این پژوهش بررسی مفهوم «عرضه اعمال» در قرآن کریم از دیدگاه مفسران شیعه با تمرکز برآیه 105 سوره توبه است؛ این آیه با عبارت «وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَی اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ» بر مشاهده اعمال انسان از جانب خداوند، پیامبر (ص) و مؤمنان تأکید می‌کند؛ پرسش اصلی پژوهش، تبیین جایگاه «مؤمنان» و نحو عرضه اعمال از منظر تفاسیر شیعی است. روش این پژوهش، توصیفی، تحلیلی است که با بررسی تفاسیر شیعه، همچون «تفسیر قمی» (علی بن ابراهیم قمی)، (شیخ طوسی) «التبیان فی التفسیرالقرآن»، (علامه طبرسی) «مجمع‌البیان»، («المیزان‌فی‌التفسیرالقرآن»،(علامه‌طباطبایی)،«تفسیرنمونه»(آیت‌الله‌مکارم شیرازی)، «تفسیرتسنیم» (آیت‌الله جوادی‌آملی)، و روایات اهل‌بیت (ع)، نشان می‌دهد که مفسران شیعه «مؤمنان» را در آیه به امامان معصوم (ع) تطبیق داده و عرضه اعمال را فرآیندی مستمر در دنیا و آخرت می‌دانند که علاوه‌بر مسئله حسابرسی اخروی، نقش هدایتی و نظارتی امامان بر امت اسلامی را تقویت می‌کند؛ این مفهوم همچنین با آموزه‌های شیعی، مانند ولایت، شفاعت و ضرورت تبعیت از ائمه (ع) پیوند خورده و بر مسئله مسئولیت‌پذیری انسان در قبال اعمالش تأکید دارد. در ادامه نیز این پژوهش با بررسی روایاتی از امام صادق (ع) و امام رضا (ع)، نشان می‌دهد که عرضه اعمال نزد ائمه (ع)، مقدمه‌های برای شفاعت و پذیرش شفاعت آنان، مشروط به التزام عملی به ولایت ایشان است که این مسئله، پیوند ناگسستنی میان «عمل»، «عرضه» و «ولایت» را در الهیات شیعی آشکار می‌سازد. نتایج پژوهش بیانگر آن است که عرضه اعمال در دیدگاه شیعه صرفاً یک گزاره اخروی نیست، بلکه به‌عنوان تربیتی، اخلاقی، زمینه‌ساز خودآگاهی انسان و تقویت ارتباط او با امامان به‌ عنوان شاهدان الهی اعمال است. این تفسیر، تمایزی آشکار با رویکردهای دیگر مذاهب اسلامی دارد و بر جایگاه محوری امامت در نظام فکری شیعه تأکید می‌ورزد.

آیه یکصد و پنجم سوره توبه: «بگو انجام دهید که خدا و رسول او و مؤمنان، عمل شما را خواهند دید، به زودی شما را به سوی دانای غیب و شهود می برند، و خدا شما را از اعمالتان باخبر می سازد» به صراحت از رؤیت اعمال توسط خداوند، رسولrو مؤمنین سخن می گوید. در بحث رؤیت خداوند بحث چالش انگیز مطرحی نیست؛ اما در چگونگی و معنای" رؤیت" توسط رسولr و مؤمنین، و همچنین مصداق "مؤمنین" در آیه بین مفسران، اختلاف نظر و چالش مشاهده می شود. این نوشتار در مقام بررسی تطبیقی دیدگاه مفسران امامیه و عامه، با إرائه ی نکات اشتراک و افتراق فریقین، به این نتیجه رسید که دیدگاه امامیه، دارای مبانی و تحلیل است بدین بیان که به اعتبار قائل شدن عصمت پیامبرانu و امامانu و بحث ولایت باطنی به همراه ادله ی قرآنی، روایی و عقلی، محذوری در تفسیر آیه ندارد، اما اغلب مفسران عامه به علت عدم اعتقاد به مبانی فوق، به صورت سطحی از تفسیر آیه گذشته، تفسیر قاطع و درخوری إرائه ننموده اند.