جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کنایه کاربست لفظ در غیر معنای حقیقی، همراه با قرینه است تا بر بلاغت سخن بیفزاید. سورۀ یوسف، از نظر روایتگری، به­‌عنوان یکی از برجسته­‌ترین سوره‌های قرآن شناخته می‌­شود؛ ازاین‌­رو انتظار می‌رود که کنایات به‌­کاررفته در آن نیز از چنین ویژگی‌ بلاغی‌ای برخوردار باشند. مسئلۀ اصلی پژوهش حاضر به‌دست‌ آوردن نوع و ویژگی‌های این کنایات است. آزمون پیش­‌فرض یادشده هدف راهبردی ایجابی و اکتشافی پژوهش است تا از این طریق خصایص بلاغی و متمایز کنایات به‌­کاررفته در سورۀ یوسف آشکار شود. براین­‌اساس پژوهش در مقام پاسخ به این پرسش است که چه نوع کنایاتی در سورۀ یوسف به‌کار رفته است؟پژوهش حاضر با استفاده از روش تحلیلی و بازخوانی آیات می‌کوشد تنوع و خاستگاه کنایات در سورۀ یوسف را معرّفی کند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که برخی از این کنایات از ادب عصر جاهلی نشئت گرفته و برخی دیگر به­‌طور اختصاصی به­‌وسیلۀ زبان قرآن نوآوری شده‌اند. نوآوری‌ صورت­‌گرفته این امکان را فراهم آورده که قرآن بتواند از کارکرد حدّاکثری کنایه در ترسیم و تصویر مفاهیم چندوجهی، پیچیده و عرفی بهره‌مند شود. اهمیت پژوهش در این است که نشان می‌دهد کنایات در زمان نزول، بخشی از گفتمان معمول مردم بوده و قرآن نیز با بلاغت خود از این ابزار زبانی بهره‌ برده است.

تحلیل مفاهیم قرآنی راهی به درک صحیح آیات قرآن است، در پژوهش حاضر با توجه به بسامد تکرار واژه تأویل در سورۀ یوسف، با روش توصیفی-تحلیلی، به بررسی این واژه بر پایۀ رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف پرداخته شده تا با توجه به ساختارهای اجتماعی، فرهنگی و ارزشی، با خوانشی روشمند به دریافت تازه‌ای از مفهوم تأویل در سورۀ یوسف دست یابیم. نتیجه پژوهش حاکی از آن است که دالّ مرکزی گفتمان تأویل در سورۀ یوسف، تعلیم علم تأویل احادیث (وقایع و حوادث) است که خود زمینه‌ساز گفتمان ولایت الهی است. علم تأویل حضرت یوسف (ع) هم از حیث گستره و شمول وقایع و هم از حیث مرجع الهی آن، عامل توفّق و برتری ایشان بر سایر معبران و تغییر دهنده نظام ارزشی موجود است؛ چنان که این امر سبب بر هم زدن مناسبات قدرت در جامعۀ هدف شد؛ تا آنجا که یوسف (ع) توانست پس از تأویل رؤیای پادشاه مصر، به کنش‌ها جهت داده و گروه مقابل را برای اجرای طرح استراتژیک چهارده ساله با خود همراه کند. این اقدامات در سطح بالاتر زمینه لازم را برای ترسیم نظام دوگانه‌ اصلی فراهم کرد. با دو گانه‌سازی من (صاحب علم الهی تأویل احادیث) و آنها که به الله ایمان ندارند و به آخرت کافرند، دو نوع نگاه به هستی مطرح می‌شود. نگاهی که عالم را متعلق به ربّی می‌داند که مرجع اصلی همه کنش‌هاست، در مقابلِ نگاهی که به این امور بی‌اعتقاد است. این تفکیک پارادایمی زمینه را برای باز تولید یک نظام ارزشی تازه فراهم می‌کند.