جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

خداوند متعال در آیات زیاد قرآن، به امور مختلف برای اثبات برخی حقایق مسلم و قطعی و اهمیت آن سوگند یاد کرده‌است. این سوگندها، صرفاً ابزار بلاغی برای تأکید نیستند، بلکه نظامی استدلالی را شکل می‌دهند که با ایجاد پیوندی عمیق بین نشانه‌های تکوینی؛ مانند پدیده‌های عالم طبیعت، فرشتگان، نظام حاکم بر این جهان؛ مانند نظام حاکم بر زمین، آسمان، سیارات و کهکشان‌ها و نیز نظام حاکم بر وجود انسان و نشانه‌های تشریعی؛ مانند وحی، و کتاب‌های آسمانی، حقانیت معاد و قطعیت وقوع قیامت، حقانیت پیامبران؛ از جمله پیامبر اعظم (ص) را اثبات می‌کند. در سوگندهای قرآنی خداوند در هر موردی، برای اثبات یکی از حقایق یادشده، به اموری خاص قسم یادکرده که متفاوت از موارد دیگر است. فرضیه این پژوهش این است که بین مقسم‌به‌ و مقسم‌له در هر مورد خاص ارتباط مفهومی خاص وجود دارد که این ارتباط در موارد دیگر وجود ندارد. از همین رو پژوهش حاضر با تمرکز بر سه سوره قرآنی «طور»، «مرسلات» و «نازعات»، به عنوان نمونه، که در هر کدام از آنها به مواردی از امور تکوینی و تشریعی برای اثبات حقانیت معاد و حتمیت وقوع وعده‌های الهی برای منکرآن آن، سوگند یادشده‌است، به بررسی ارتباط مفهومی بین مقسم‌به‌ و مقسم‌له در سوگندهای یادشده می‌پردازد تا ارتباط مفهومی خاص بین مقسم‌به‌ و مقسم‌له در این سه سوره مشخص شود. هدف این پژوهش، کشف چگونگی این ارتباط مفهومی، تحلیل تفاوت‌های ساختاری سوگندها در سوره‌های یادشده و تبیین نقش تربیتی آنها در تقویت ایمان به آخرت است. روش پژوهش، توصیفی- تحلیلی است که با بررسی تفاسیر فریقین، به واکاوی لایه‌های معنایی سوگندها می‌پردازد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که هر سوره با توجه به محتوای سوگندها، از مقسم‌به‌های متفاوتی استفاده می‌کند؛ سوره «طور» با ترکیب نشانه‌های تاریخی (کوه طور) و طبیعی (دریای خروشان)، بر پیوند توحید در خالقیت و تشریع و ارتباط آنها با معاد تأکید می‌ورزد، سوره «مرسلات» با محوریت بادها و فرشتگان، پیوندی عینی بین احیای طبیعت و معاد ایجاد می‌کند و سوره «نازعات» با تأکید بر فرشتگان و تدبیر امور غیبی، ذهن را به وجود نظم نامرئی در هستی متوجه می‌سازد و حتمیت وقوع قیامت و وعده‌های الهی را از این طریق، با بیان مقسم‌له نتیجه می‌گیرد. در همه این سوره‌ها، مقسم‌له «تحقق قیامت و عذاب الهی وعده داده‌شده برای کفار و منکران خدا و پیامبران و قیامت» است و سوگندها با استناد به نظام حکیمانه آفرینش، هم بر امکان معاد استدلال می‌کند و هم با ایجاد بیم و امید، وجدان اخلاقی انسان را بیدار می‌نماید. این پژوهش، نقش سوگندهای قرآنی را فراتر از تأکید بلاغی، به مثابه ابزاری تربیتی و استدلالی نشان می‌دهد که عقل و احساس را همزمان خطاب قرار می‌دهد و الگویی یکپارچه از تعامل بین عقلانیت و وحی در قرآن ارائه می‌کند.