جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

الکافی یکی از کتب متقدم و معتبر حدیثی شیعه اثر محمد بن یعقوب کلینی (329ق) می باشد. یکی از راه های اعتبار سنجی کتب حدیثی، بررسی منابع آنها است. گستردگی روایات و مشخص نبودن مصدر آنها در الکافی ایجاب می کند روایات در جوامع نخستین و کتب معتبر شیعه و سنّی در قالب پژوهشی دقیق مصدریابی و بررسی شود. در دهه های اخیر پژوهش هایی در قالب پایان نامه، مقاله وکتاب در این موضوع به انجام رسیده است. پژوهش حاضر در چهار فصل نگاشته شده است؛ فصل اول به کلیات و مفاهیم اختصاص دارد. فصل های دوم، سوم و چهارم به ترتیب به مصدریابی احادیث سه کتاب: العقل و الجهل، فضل العلم و فضل القرآن از بخش اصول الکافی پرداخته است. مصدریابی روایات الکافی به وضوح نشان می دهد که منابع کلینی فقط کتاب های شیعی نبوده بلکه از کتب سنّی نیز بهره گرفته است. پس از بررسی 335 حدیث الکافی در مصادر فریقین نتایج ذیل حاصل شد: 148 حدیث در منابع فریقین به دو صورت الفاظ یکسان و مشابه قابل ردیابی بودند. تعداد 187 حدیث در منابع شیعه و سنّی پیش از کلینی یافت نشد و با عنوان بدون مصدر معرفی شد. پس از گردآوری مصادر، به بررسی اختلاف نقل روایات الکافی در مصادر پرداختیم. احادیث مزید، مصحف، مقلوب و ... پس از این دسته بندی ها، نامگذاری شدند. ازمنابع اهل سنّت کتاب های احمد بن حنبل، ابن ابی الدنیا، ترمذی، ابن ابی شیبه، ابن ضریس بجلی، دارمی، ابن ماجه، ابن قتیبه دینوری، عقیلی ... و از منابع شیعه کتاب های احمد بن خالد برقی، محمد بن حسن صفار، محمد بن مسعود عیاشی، سلیم بن قیس هلالی و ... نمونه هایی از مصادر معرفی شده الکافی است. یکی از پر استناد ترین مصادر الکافی، کتاب المحاسن برقی (274ق) است که حدود یک چهارم روایت بررسی شده الکافی را به خود اختصاص داده است. پس از آن تفسیر عیاشی (320ق) و بصائرالدرجات صفار(290ق) از مهم ترین و اصلی ترین مصادرکلینی به شمار می آیند. در این نوشتار مشخص شد که کلینی از مصادر حدیثی، فقهی و تفسیری بیشتر از سایر مصادر روایت اخذ نموده است. روش پژوهش حاضر توصیفی-تحلیلی است و برای دقت و سرعت در انجام پژوهش از نرم افزارهای الشامله، مکتبه اهل البیت و جامع الأحادیث در استخراج منابع بهره گرفته شده است.

این پژوهش با عبور از روش‌های سنتی شرح احادیث، با رویکردی نظام‌مند به گونه شناسی روایات ناظر بر افعال معصوم(ع) در کتاب الکافی روی آورد تا افعال معصوم(ع) را در قالب الگوهای رفتاری ایشان، در سه حوزه گونه شناسی القائی (خطبه‌ها، نامه‌ها و مناسک دینی)، گونه شناسی تاریخی (تعاملات، کنش و واکنش به وقایع سیاسی-نظامی و بحران‌ها و مسائل جامعه) و گونه شناسی زبان بدن (رفتارهای غیرکلامی) احصاء و طبقه‌بندی کند. هدف اصلی، نه‌تنها کشف سازوکارهایی است که معصومین(ع) از طریق آن‌ها، آموزه‌های دینی را در قالب الگوهای عملی به جامعه منتقل می‌کردند، بلکه نشان می‌دهد که گسست میان نظر و عمل در مطالعات حدیثی را با تحلیل افعال معصومین(ع) و تطبیق و تعمیم آن، می‌توان جبران کرد که خود نشان از انعطاف فقه شیعی و پویایی آن است

محمد بن سنان زاهری (م.220ق) یکی از راویان پر حدیث و تأثیرگذار بر فقه و حدیث امامیه است. از او در کتب اربعه شیعه حدیث‌های زیادی بیان شده است، امّا بزرگان رجالی در خصوص توثیق و تضعیف وی اختلاف نظر زیادی دارند. برخی معتقدند وی متهم به غلو و ضعف است، امّا عده‌ای دیگر سعی در تبرئه‌ی او دارند. رجالیانی که وی را تضعیف کرده‌اند، به ویژه روایت‌های مفرد او را از حیز اعتبار ساقط کرده‌اند. در این نوشتار کوشش شده است تا با بررسی 10 روایت مفرد محمد بن سنان در الکافی و استناد به ادله و شواهد واقعی، آرای رجالی را درباره او مورد ارزیابی قرار دهیم تا شناخت دقیق‌تری از احوال وی به دست دهد. متن این روایت‌ها را با توجه به مخالفت آن‌ها با قرآن، مقایسه با سایر احادیث صحیح متشابه یا مخالف، میزان سازش آن‌ها با عقل و مانند این معیارها ارزیابی کرده‌ایم. مهم‌ترین یافته پژوهش این است که با توجه به بررسی و تحلیل متن روایت‌های ابن‌‌‌سنان که در این مقاله تنها به تعدادی از آن‌ها بسنده شده است، روایت‌ها به دلیل‌های مختلفی دارای ضعف هستند و در نتیجه آرای رجالی ابن‌‌نجاشی و ابن‌‌غضایری در باب ضعیف بودن شخصیت ابن‌سنان و مردود بودن روایت‌های مفرد وی به صواب نزدیک‌تر است.

علی‌بن محمد بن ابراهیم بن أبان کُلینی رازی مشهور به «عَلّان کلینی» از راویان امامی عصر غیبت صغری است. از میان رجالیان متقدم، تنها نجاشی شرح حال او را آورده و بر وثاقتش تصریح کرده‌است. از او که داییِ شیخ کلینی معرفی شده، روایات بسیاری در الکافی نقل شده‌است. بخش قابل توجهی از این روایات در «کتاب الحُجّة» الکافی است. نظر به اینکه شیخ کلینی روایات کتابش را از منابع مکتوب پیشینی گردآورده، این پرسش مطرح است که منبع مکتوب او در نقل این روایات کدام کتاب بوده‌است. اهمیت شناسایی این منابع از آن‌روست که از جمله معیارهای محدثان متقدم، نقل از کتاب‌های قابل اعتماد بوده‌است. این مقاله می‌کوشد تا با گردآوری این روایات و تحلیل آن‌ها، این فرضیه را ارزیابی کند. شواهد محتوایی و سندی این روایات، نقل آن‌ها از کتاب أخبار القائم (علیه السلام) علان کلینی را تقویت می‌کند. محتوای بخش قابل توجهی از این روایات دربارۀ امام زمان (ع) است که با عنوان کتاب وی همسویی کامل دارد.