جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر به بررسی موردی تأثیر پیش‌دانسته‌ها بر تفسیر قرآن کریم و چگونگی شکل‌گیری تفسیرهای مختلف بر اساس پیش‌فرض‌های ذهنی مفسران می‌پردازد. در این تحقیق، با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و بررسی منابع کتابخانه‌ای، به‌ویژه دیدگاه ابن‌هشام انصاری (م: 739ق) در مورد نوع «ال» در واژه «الْیَوْمَ» در آیۀ اکمال (مائده/3) بررسی می‌شود. مسئله اصلی پژوهش پیش رو بررسی این موضوع است که آیا انتخاب نوع «ال» در «الیوم» توسط ابن‌هشام، تحت تأثیر پیش‌دانسته‌های وی قرار دارد یا نه. در این تحقیق با بررسی منابع تفسیری و نیز مباحث ادبی، و تحلیل نحوی و معنایی این آیه روشن شد که وی در این آیه تحت نأثیر دیدگاه‌های کلامی اهل حدیث، معنای «زائدۀ لازمه» را برای «ال» در لفظ «الیوم» از آیۀ اکمال انتخاب کرده است، انتخابی که به سیاق درونی آیه و انسجام عبارات آن با یکدیگر آسیب می‌زند. همچنین روشن شد که برای استفاده از برداشت‌های تفسیری مفسران، بررسی تأثیرپذیری آنها از پیش‌دانسته‌ها ضروت دارد.

بحث از قلمرو دین و قرآن از جمله مباحثی است که همچنان مورد بحث و گفت و گو بوده، در عرصه های مختلف زندگی سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی بشر مورد توجه و اهتمام اندیشمندان بسیاری قرار گرفته است. سوال اصلی نوشتار حاضر، معطوف به عرصه های یادشده، این است که آیا قلمرو دین در این عرصه ها، اَقلی است و یا آن که می توان با استمداد از ادلۀ عقلی و نقلی و ترسیم درست بحث قلمرو دین در عرصه های مختلف یادشده، قرائت درستی از آن ارائه داده، پاسخ شبهات اندیشمندانی؛ همچون عبدالکریم سروش را تدارک دید. وی با اقامۀ ادله ای؛ همچون «تمایز مفهومی بین جامعیت و کمال دین»، «اَقلی و ثبوتی بودن کمال دین در سه قلمروِ فقه، اخلاق و اعتقادات»، «عدم تنافی کمال اَقلی و ثبوتی دین با بسط و کمال تاریخی آن» و همچنین این دلیل که «اساس جهت گیری دین و قلمروِ آن، حیات اُخروی است»، می کوشد تا قلمروِ اَقلی از دین ارائه نماید. در مقابل، نوشتار حاضر با تمسک به پاره ای از ادلۀ عقلی و نقلی به نقد و تحلیل مدعیات سروش مبادرت ورزیده، تلاش می کند اثبات نماید ادلۀ برون و اَحیاناً درون دینی وی بر بنیان محکمی استوار نیست. نتایج پژوهش بیانگر این حقیقت است که ادلۀ مورد استناد سروش در تعیین قلمرو اَقلی دین، وافی به مقصود نبوده، ریشه در استقرای ناقص و برداشت های شخصی وی دارد. روش پژوهش در این نوشتار، توصیفی- تحلیلی و همچنین روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای است.

آیه اکمال که از آیات شاخص در موضوع ولایت است در طول تاریخ معرکه آراء مفسران فریقین بوده است. برخلاف دیدگاه اکثر مفسران اهل تسنن، دیدگاه اکثر مفسران شیعی حاکی از دلالت آیه بر ولایت امیرمؤمنان علیه السلام است. البته روایات دال بر این معنا محدود در مصادر روایی شیعه نیست و در برخی مصادر روایی اهل سنت منعکس شده است. بر این پایه بعید نیست که اختلاف ها در مورد دلالت آیه، ریشه در امری غیر از روایات داشته باشد و آن چگونگی فهم ارتباط موجود میان آیه اکمال و آیه محرمات از طعام است. فهم نادرست این ارتباط، زمینه طرح دیدگاه ناسازگاری سیاقی در استدلال به آیه اکمال بر ولایت امیرمؤمنان× را فراهم آورده است. در این راستا نگاهی توصیفی تحلیلی به دیدگاه و خاستگاه آن نشان می دهد: آیه اکمال خواه پیوستگی نزولی با آیه محرمات طعام داشته باشد و خواه نداشته باشد، با توجه به متوقف نبودن دلالت آیه محرمات از طعام بر آیه اکمال و تغییر لحن در آیه اکمال، آیه ای معترضه است؛ آیه اکمال با دلالت بر ولایت امیرمؤمنان× به حسب معنا با آیه محرمات از طعام مرتبط است؛ روایات صادره از معصومان^ در خصوص آیه اکمال، کوششی هوشمندانه به منظور اثبات نادرستی این دیدگاه بوده است.