جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن، کتاب مقدس الهی است که برای هدایت بشر نازل شده و آثار عمیقی بر زندگی انسانی و تحولات اجتماعی گذاشته است. این گنجینه الهی به بررسی و عرضه آموزه‌های آن نیازمند است. در عصر حاضر، با ظهور چالش‌های جدید، مسلمانان مشمول نیاز به بازگشت به قرآن و آموزه‌های آن هستند. علوم قرآن پایه‌گذار تمامی علوم اسلامی است و به فهم و تفسیر قرآن کمک می‌کند. موضوعات مختلفی از جمله وحی، نزول، جمع و تالیف قرآن در این علوم مورد بررسی قرار می‌گیرند. این پژوهش به بررسی علوم قرآنی سوره‌های طلاق و تحریم می‌پردازد و بر مباحث مربوط به آیات تأکید خواهد شد. هدف، گردآوری مطالب به صورت سوره محور است.

کتاب «تفسیر ترتیبی روایی» یکی از کتاب‌های درسی است که برای دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد تهیه شده است. این کتاب با هدف آشنایی با تفسیر ترتیبی مقایسه‌ای بین شیعه و سنی نوشته شده است. نویسنده در آن به چهار تفسیر روایی پرداخته و تفسیر مقایسه‌ای سوره تحریم مبارکه را با اتکا به روش تحلیلی انجام داده است. از آنجا که کتاب به زبان فارسی تألیف شده بود، ما آن را به زبان عربی ترجمه کردیم تا بهره‌مندی عمومی شود و تلاش‌ها و نظرات منتقل گردد. علاوه بر ترجمه کتاب، آن را در چند موضوع تحلیل کردیم و به‌طور ویژه بر آیات اول و دوم سوره تحریم تمرکز نمودیم؛ زیرا این آیات از یک سو با عصمت و مقام رسول رب‌العالمین مرتبط‌اند و از سوی دیگر تفاوت بسیار زیادی در فهم این آیات میان مفسران دو گروه وجود دارد؛ و نیز پاسخی است به آنچه برخی مستشرقین و منتقدین مطرح کرده‌اند.

قرآن کریم، کتاب هدایت و معجزه جاودان خداوند متعال است. کلمات و عبارات آن در آیات، دارای معنا هستند و از چنان پیوستگی و انسجامی برخوردارند که در صورت جابه‌جایی آن‌ها، امکان اختلال در معنا وجود خواهد داشت. خواتیم آیات نیز قسمتی از آیه هستند که با محتوای آن سازگارند و از لحاظ مفهوم، ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند. بدون در نظر گرفتن تناسب میان خواتیم و محتوا، معنای آیه دقیق و کامل نخواهد بود و برای رسیدن به هدف و غرض شارع مقدّس، یکایک اجزاء کلام باید بررسی شود. رابطه خاتمه آیات با محتوا از وجوه اعجاز قرآن است؛ چراکه قرآن کریم معجزه به کلمات، عبارات و معانی است و قرار گرفتن جمله‌ای در پایان آیه، از روی حکمت است؛ زیرا از جانب خداوند حکیم نازل شده است. در پژوهش حاضر، ارتباط میان خواتیم آیات با محتوا، در ده سوره قرآن، یعنی از سوره حدید تا تحریم، مورد بررسی قرار گرفته است؛ لکن از آن‌جا که رابطه میان پایان آیات با محتوا، ذیل علم مناسبات قرار می‌گیرد، در این تحقیق، ابتدا مهم‌ترین انواعِ مناسباتی که در قرآن کریم، میان سوره‌ها و آیات برقرار است، تبیین شده است؛ بعد از آن به صورت جزئی‌تر، به انواع خواتیم یا همان فواصل آیات، در کلّ قرآن پرداخته شده است و در پایان به صورت مصداقی در ده سوره‌ای که گفته شد، نکات و ظرافت‌های موجود بین خاتمه آیات و محتوا، بررسی شده است.

آیۀ سوم سورۀ تحریم خبر از راز رسول‌ خدا‌ (ص) و افشای آن توسط برخی همسران ایشان می‌دهد که اخبار سبب نزول، افشای آن راز و نوع توطئه را به‌عنوان یک مسئله، به حسادت زنانه تنزل داده است. کشف این راز و نوع توطئه از این زاویه دارای اهمیتی ویژه است؛ زیرا از یک سو راز افشاشده را به حسادت زنانه کاهش داده و ازسوی دیگر، مفسران اهل تسنن و مکتب شیعه متأثر از این روایات، راز افشاشده را به خلافت ابوبکر و حضرت علی (ع) معطوف دانسته‌اند. در این مقاله، ابتدا اخبار سبب نزول از منابع و تفاسیر شیعه و اهل‌سنت ذیل حسادت زنانه و خلافت ابوبکر و حضرت علی (ع) دسته‌بندی و ارزیابی شده و آنگاه با استفاده از روش تاریخ‌گذاری سوره‌های قرآن و خط نزولی سورۀ تحریم و همجواری میانی آن با سوره‌های منافقون، نور، احزاب ، فتح و صف، حقیقت توطئه و راز افشاشده در آیۀ سوم را مربوط به پیروزی قطعی پیامبر (ص) در آیندة نزدیک بر مشرکان دانسته است. بنابراین، گذشته از تبیین متفاوتی که از مفهوم راز افشاشده ذیل آیۀ سوم حاصل شد، روش تاریخ‌گذاری نقش مهمی در شناخت صحت و سقم روایات اسباب نزول ایفا کرد؛ زیرا تاریخ نزول این سوره به‌وضوح نشان می‌دهد که روایات اسباب نزول به غلط ذیل آیۀ سوم سورۀ تحریم آورده شده و برآن منطبق گردیده است.

تعدادی از شأن ­نزول­های وارد شده پیرامون سوره تحریم دارای اشکالاتی از ناحیه می­باشند و برخی که از نظر سندی مورد تأیید هستند، نمی­توانند مفهوم اصلی سوره و منظور از آن رازی که رسول خدا (ص) با همسرش در میان گذاشت، مشخص کنند. در این مقاله ابتدا شأن نزول آیات بررسی شده و ضعیف و غیرقابل استناد بودن آن­ها اثبات شده است مقایسه سیاق سوره تحریم و آیات سوره احزاب پیرامون جنگ خندق و همسران­ پیامبر(ص) نزدیک بودن سیاق آن­ها را نشان می­دهد. سوره تحریم، می­تواند در ادامه سوره احزاب نازل شده و دارای یک سبب­ ­نزول واحد باشند. طبق سیاق سوره تحریم اقتضا می­کند که پیامبر(ص) آن راز را ابتدا به خانواده خود در میان گذارد، اما حسادت برخی همسران ایشان برانگیخته شده و سپس کل جامعه اسلامی را تحت‌تأثیر قرار داد. بررسی تاریخی سال نزول سوره احزاب حاکی از آن است که ازدواج پیامبر(ص) با زینب­بنت­جحش، دارای این شرایط است. این حادثه با سیاق سوره تحریم، موازین عقلی و تاریخ قطعی کاملا مطابقت دارد.

اساسی‌ترین واژه در قرآن کریم دال بر مفهوم خانواده واژه «اهل» است. مقاله حاضر در صدد است با روش تحلیل و توصیف، و با بررسی کاربردهای لغوی و قرآنی واژه «اهل» معنای اساسی آن و گستره مفهومی آن را کشف کرده و بر اساس آن «اهل» در آیه 6 سوره تحریم را بازتفسیر کند. نتایج حاصل از تحقیق آن است که از میان 5 معنای بیان شده برای «اهل» در لغت، معنای اساسی آن انس و الفت است و 4 معنای دیگر به معنای انس برمی گردد، و در قرآن در معانی: خانواده هسته‌ای، گسترده، ساکنان یک مکان، کسانی که با فرد زندگی می‌کنند، پیروان کتب آسمانی آمده است. بنابراین به نظر می‌رسد این واژه در آیه 6 سوره تحریم، قابل تفسیر به مراتب مختلف خانواده بوده و دست کم قابل تعمیم به رحم و خویشان است، در نتیجه خداوند در این آیه همه خویشان را به دلسوزی و تلاش برای هدایت و سعادت همه مراتب خانواده از هسته‌ای تا گسترده به ترتیب اولویت، و حفظ و نگهداشت آنها از آتش جهنم با شیوه‌های مختلف تربیتی از جمله امربه معروف و نهی از منکر سفارش کرده است.