جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پژوهش در تلاش به پاسخگویی این سوال است: چرا تفاسیر فقهی یا اجتهادی فراوانی با نام (احکام القرآن) در اندلس تا قرن هفتم به وجود آمد؟منابع تاریخی و تفسیری در این پژوهش، بازخوانی شده اند و روش بکارگرفته شده توصیفی - تحلیلی بوده که هدف کشف عوامل تشکیل دهنده رویکرد مکتب تفسیری بسمت فقه است که عمده ترین آنها عبارتند از: خواست سیاست امویها - قرائتها و اثر آنها بر بروز مذاهب مختلف - ویژگی خاص اجتماعی و عقدیتی اندلسیها - بازگرداندن جایگاه و اعتبار به مذاهب سنی و ظهور حکومتهای دینی سلفی.در سایه عوامل ذکر شده، راهی بازشد تا قرائتهای قرآن امور مسلمانان را در اندلس تحت الشعاع قرار دهد تا جایی که مردم بدانها مشغول و غرق شوند، در نتیجه از آموختن قرآن و احادیث تا قرن سوم به دور ماندند.بدیهی است که اختلاف در قرائتها بیان احکام خود را و ظهور مذاهب و گرایشهای فقهی نیز به دنبال دارد. هر کدام از آنها آن گونه که مذهب خویش را بزرگ می نمود و باعث تضعیف دیگر مذاهب می شد، تفسیر می کرد، لذا تفاسیر فقهی یا اجتهادی گوناگونی به وجود آمدند.جنبش تفسیری در اندلس با تاخیر آغاز شد و معدود کسانی در قرن سوم نام آور شدند. دولت اموی نیز مذهب مالکی مبتنی بر حدیث سلفی بر آنها تحمیل می کرد. در دوره مرابطین سلفی، تفسیر رشد و نمو یافت و به دست شیخ ابن عطیه در دوره موحدین به بلوغ خود رسید. سپس در قرن هفتم قرطبی دریچه ای بسوی اجتهاد گشود و مذاهب چهارگانه (اهل سنت) را با تفسیر خود (الجامع لاحکام القرآن) جمع نمود، که آن را می توان پایان این رویکرد فقهی در آن قرون نامید.

قرآن کریم نخستین منبع اساسی حکم و شریعت مرجع مسلمین در همه زمانها بوده است و تفسیر فقهی یکی از قدیمی‌ترین و سودمندترین روشهای تفسیر موضوعی قرآن است که مفسّر در آن احکام فقهی را از میان آیات الاحکام استخراج می‌کند.این مقاله سیر تحوّل تاریخی تفسیر فقهی را مورد بررسی قرار می‌دهد به این ترتیب که از سابقه آن در عصر تشریع آغاز می‌شود.پس از آن به عصر صحابه می‌پردازد، سپس ائمه اهل بیت را در تبیین شریعت و فقه قرآنی بررسی کرده و در پی آن تحوّل تفسیر فقهی در عصر تدوین را مورد توجه قرار داده و فهرستی از مهمترین تألیف آیات الاحکام اهل سنّت و شیعه را به همراه معرّفی ویژگیهای مهمترین آنها ارائه می‌کند.