جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع شهید وشهادت، درعرفان اسلامی، موضوعی است تازه و هنوزبه طور مستقل و جامع، درباره آن، تحقیقی صورت نگرفته است. با آن که در شریعت مقدس اسلام، جایگاه شهادت و شهید، به خوبی روشن و آشکار است و آیه و حدیث فراوانی دراین زمینه وجود دارد؛ اما در عرفان اسلامی تنها جمله هایی کوتاه، به صورت جسته و گریخته، در لابه لای متون عرفانی و کتاب های صوفیه یافت می شود که به مفهوم شهادت باز می گردد. در این مقاله، سعی بر آن است که پس از روشن کردن جایگاه شهادت و شهید درنگاه شریعت، به شناسایی و بررسی شهادت و شهید، در عرفان پرداخته شود وعامل های موثر در پدید آمدن شهادت در نگاه عرفان، مورد بررسی قرار گیرد.

این رساله با موضوع «شهادت از دیدگاه قرآن و حدیث» در یک مقدمه و شش فصل تنظیم شده است: در فصل اول، بیان مسئله، ضرورت و پیشینه پژوهش، هدف، سؤال ها، روش و اهمیت موضوع بیان شده است. فصل دوم به معنا و مفهوم شهادت از نظر لغوی و اصطلاحی فقها و کاربرد واژه شهید در قرآن کریم، احادیث و روایات پرداخته است. فصل سوم به فضیلت جهاد و شهادت اختصاص دارد. فصل چهارم با بیان دو دیدگاه درباره شهید، جاودانگی خواست طبیعی بشر، تعریف حیات و انواع ‎آن را مورد بررسی قرار داده است. فصل پنجم به موضوعاتی از قبیل: مقام شفاعت، برخوردار شدن از نعمت جاودانه بهشت، شهیدان امنای خداوند و بی نیازی از غسل و کفن پرداخته است. در فصل ششم به مسائلی نظیر: شهادت و القای نفس در تهلکه، شهادت طلبی و خشونت، شهادت و ترور و شهادت طلبی و افسردگی روانی پرداخته شده است.

عنوان موضوع « شهید و شهادت در قرآن و سنت» است. شهید از ماده « شهد» که در لغت بر حضور، آگاهی و آگاه کردن دلالت می کند و در قرآن و حدیث افزون بر معنای لغوی، به معنای کشته راه خدا هم به کار رفته است و شهادت در هر دو معنا مصدر آن می باشد. نویسنده اثر پیش رو را در 5 بخش و 11 فصل با عناوین زیر سامان بخشیده است: 1-مفهوم شناسی شهید و شهادت 2- عوامل توفیق شهادت 3- مقام شهید 4- معادل های شهادت روش های تحقیق بکار رفته: تحلیلی، توصیفی، کتابخانه ای، بنیادی،دینی است و مهمترین منابع مور د استفاده کتاب های تفسیر قرآن کریم، حدیث و در مواردی هم تاریخی ، اخلاقی و فقهی می باشد. و رهاورد بحث مطالب زیرند: وجه نامگذاری کشته راه خدا به شهید با معنای لغوی آن مرتبط است زیرا گفته اند : فرشتگان رحمت شاهد اویند، خدا و فرشتگان در بهشت شاهد اویند، شهید ناظر بر کرامات و نعمت های الهی است، همچنان زنده و حاضر است و ... قرآن کریم و سخنان معصومان(ع) ارزس شهادت را به خوبی بیان کرده اند و آن را برترین مرگ و قطره خون شهید را محبوب ترین قطره ها نزد خداوند دانسته اند و ... ارزش شهادت والاتر از آن است که در پی عوامل دستیابی به آن نباشیم، این عوامل در دو دسته فردی و اجتماعی قرار می گیرند. فردی: اخلاقی: صبر، استقامت ، شجاعت، تسلیم و ایثار گری و معرفتی: اخلاص، یقین به آخرت و دعا و اجتماعی شامل: جهاد و دفاع است. شهید در همه ادوار حیات : دنیوی، برزخی، و اخروی، از مقام والایی برخوردار است. در دنیا راه، خون، هدف و شخصیت او ارزشمند است.علاوه بر آن جامعه ای فعال و حق جو ، تقدیم بشریت می کند. شهید با رخت بستن از دنیا زندگی خود را حفظ می کند و به عالم برزخ وارد می شود. در آنجا زندگی دوباره ای را آغاز می کند و در تفاسیر مختلف بیان شده است که : شما حال شهیدان را درنمی یابید، ایشان زنده اند و از فضل و روزی خدا بهره مند می شوند. علاوه بر آن بازخواست قبر ندارند و در سرور کامل به سر می برند. در آخرت فضایل بی شماری نصیب شهیدان می گردد: ایشان نخستین گروه بهشتی می باشند و پاداش بی نظیری به آنان داده خواهد شد بهترین منازل در انتظار آنان است، آنان شفاعت کندگان روز محشرند، و ملائکه آنان را غسل می دهند و مهمترین پاداش آمرزش گناهان و نظر به وجه الله می باشد. خون شهید آن قدر والا و ارزشمند است که طبق احکام فقهی با لباس های خون آلوده ی خود بدون غسل و فقط با نمازگزاردن بر او دفن می شود. پاکی بدن او به حدی است که لمس نمودنش مستوجب غسل مس میت نیست. در اجتماع: مشارکت در تشیع و تجلیل شهید، گریه بر او، دارای ارزش و ثواب می باشد،چرا که پیامبر اکرم(ص) خود به تشییع شهدا می رفتند و در کنار جنازه ی آنان اشک می ریختند و دیگران را نیز به این کار تشویق می کردند. حرمت خاک و مزار شهید هر دو تا حدی است که بر زیارتش پاداش فراوانی ثبت می شود. ارزش و اهمیت خانواده های شهدا در نزد خدا بسیار بالا است، چرا که پیامبر به خانواده های شهدا ارج می نهادند و برای آنان احترام خاصی قائل بودند. و ثواب تسلیت و همدردی با خانواده های شهدا به آنان آرامش خاطری می بخشد و خداوند در قیامت بهترین پاداش را به تسلیت دهنده عطا خواهد کرد. و در پایان باید گفت: فرصت نیل به مقام شهادت تعطیل بردار نیست زیرا خداوند آن قدر به بندگان خود لطف و عنایت دارد که فرموده است:اگر بندگان من اعمالی را از روی اخلاص انجام دهند ثواب شهادت به آنان می دهم. موارد ذیل اجری معادل پاداش شهید دارد: 1) امور قلبی: صادقانه از خدا درخواست شهادت کند،روابط دوستی اش، برای خدا باشد و به خاندان ائمه عصمت و طهارت(ع) عشق بورزد و ولایت آنان را بپذیزد. 2) اعمال: دفاع از حق خود و خانواده، صبر بر بیماری، مرگ در حوادث طبیعی، تحمل فقر و ناداری، مرگ طالب علم و ...

تمام کسانی که به بشریت به نحوی خدمت کرده اند ، حقی به بشریت دارند ؛ از هر راه : از راه علم ، از راه فلسفه و اندیشه از راه صنعت ، از راه اختراع و اکتشاف ، از راه اخلاق و حکمت عملی . ولی هیچ کس حتی به اندازه ای حق شهدا ، بر بشریت ندارد و به همین جهت هم ، عکس العل احساس آمیز انسانها و ابراز عواطف خالصانه ی آنها درباره ی شهدا ، بیش از سایر گروههاست . این اثر در سه بخش تنظیم شده است که مجموعاً شامل 6 فصل می باشد ، که در : بخش اول : طی دو فصل جداگانه به معنا و مفهوم شهید و شهادت و مقام آنان و همچنین جنبه ی جسمانی و روحانی شهدا پرداخته شده است و در بخش دوم : که در دو فصل تنظیم گردیده ، به بررسی تفاسیر و روایات درباره شهادت و فضیلت شهیدان می باشد . بخش سوم نیز در دو فصل است ، ابتدا زندگی نامه شهدای شهرستان طبس را مورد بررسی قرار می دهیم و در پایان به پیام های تربیتی « اعم از پیام های اجتماعی ، دینی ، سیاسی ، فرهنگی » توجه شده است در انتها بر این حماسه آفرینان سالهای خون ، شهادت و شهامت هزاران درود و سلام و صلوات ملائکه و انبیاء را نثارشان می کنیم ، چرا که اینان به اثبات رسانیدند که آرزومند جهاد در رکاب مولایمان حسین عَلَیْهِ السَّلام هستند .

تحقیق حاضر مشتمل بر سه بخش با این عناوین است: بخش اول، کلیات: فهرست آیات، معانی لغوی و اصطلاحی شهید و شهادت؛ بخش دوم، شهادت در اصطلاح قرآن کریم: شهادت خداوند، شهادت انبیا، شهادت در راه خدا، شهادت ملائکه، شهادت پاکان، شهادت بنی آدم در عالم ذرّ، شهادت جوارح انسان، شهادت در میان مردمان، شهادت جنیان، شهادت زمین، شهادت زمان، شهادت مکان، شهادت و سایر معانی آن؛ بخش سوم، شهادت در فرهنگ اسلامی: شهید و شهادت در اصطلاح رایج، مناقب کشته شدگان در راه خدا از نظر قرآن، مناقب کشته شدگان در راه خدا از نظر حدیث، زندگی نامه ی مختصر شهیدانی چند از صدر اسلام تا عصر حاضر (حمزة بن عبدالمطلب، جعفر بن ابیطالب، حسین بن علی(ع)، دکتر بهشتی، شهید مطهری، محمدحسین فهمیده)

تحقیق حاضر در شش فصل با این مباحث تنظیم و تدوین یافته است: فصل اول، واژه شناسی: معنای لغوی و اصطلاحی شهید، وجه تسمیه یِ شهید; فصل دوم، ماهیت شهادت: بررسی «قتل فی سبیل الله» در آیات قرآن: آیه یِ 154 و 244 بقره، آیه یِ 169 و 170 و 171 سوره یِ آل عمران، آیات 74، 75، 76 و 84 سوره یِ نسا، آیه یِ 111 سوره یِ توبه، آیه یِ 58 و 59 سوره یِ حج و آیات 4 و 5 و 6 سوره یِ مبارکه یِ محمد(ص); فصل سوم، فضیلت شهادت: شهادت در کلام معصومین(ع)، بالاترین نیکی ها، خصایص شهید، جایگاه عالی در بهشت، کرامات شهید، ارزش فردی و اجتماعی شهید; فصل چهارم، شهید در قرآن کریم; فصل پنجم، جهاد مقدمه یِ شهادت: اقسام جهاد، جهاد اکبر، جهاد اصغر، بررسی اجمالی آیات جهاد در قرآن: آیه یِ 218 سوره یِ بقره، آیه یِ 95 سوره یِ نسا، آیه یِ 75 سوره یِ انفال، آیات 19، 20، 21 و 41 سوره یِ توبه و آیه یِ 4 سوره یِ صف; فصل ششم، انگیزه یِ جهاد در راه خدا: بررسی انگیزه یِ جهاد در قرآن کریم در سوره هایِ بقره، آیات 190، 191 و 194، سوره یِ نسا آیه یِ 75، سوره یِ انفال آیه یِ 39 و سوره یِ حجرات آیه یِ 9، نیایش در جهاد، نیایش در قرآن، ایمان عنصر اصلی جهاد در راه خدا.

موضوع تحقیق « شاهد و شهادت اخروی در قرآن » است. هدف تحقیق ، ایجاد روحیه ی خدا محور، و کم کردن انحرافات روزانه است و به وجود آوردن انسانی است که به درجه ی شهادت رسیده و خود شاهد دیگران گردد. دامنه ی این تحقیق گواهانی را شامل می شود که از طریق منابع قرآنی به معرفی آنها پرداخته شده است و گواهانی که به وسیله ی منابع روایی معرفی شده اند از دایره ی این تحقیق بیرون هستند، در این ضمن حیطه ی این تحقیق شاهدان اخروی را شامل می شود که در بحث قضاوت و وکالت به شهادت می پردازند. از این رو، این تحقیق با توجه به نوع، از سنخ تحقیق های کاربردی است زیرا با آگاهی دادن به جامعه سعی در رفع انحرافات و ایجاد جامعه ای بهتر دارد. و با در نظر گرفتن جهت گیری کلی ، از سنخ یک پژوهش توصیفی – علی است. زیرا از یک سو به توصیف شاهدان می پردازد واز سوی دیگر در پی یافتن راهی است که چگونه یک انسان که همچون، هم نوعان در یک محیط زندگی می کند به مقام گواه بودن و شهادت می رسد. فعالیت انجام شده در روند تحقیق از سنخ تحقیق های کتابخانه ای است که به توصیف و تحلیل موضوع در 5 فصل پرداخته است. در فصل اول بیان شده که هرجا که قلمرو و احاطه ی حسی و علمی انسان است عالم شهود است و آنچه ماوراء آن است عالم غیب محسوب می گردد و تفاوت عوالم شهودی بررسی گردیده، در فصل دوم، حقیقت شهادت اخروی را بیان کرده و اعراف را به عنوان مکان شهادت شاهدان معرفی نموده و اصل تکلم و اصل دروغ در قیامت را بازگو می نماید. در فصل سوم به ترتیب مراتب شهود ، به عنوان کردن شاهدانی پرداخته که در عقاید ما ایشان شهود همه جانبه بر اعمال ما دارند مانند: خداوند، پیامبر خاتم ? ، ائمه معصومین، شهدا و ملائکه. در فصل چهارم به بررسی شاهدانی پرداخته شده که در این دنیا شهود ایشان از دید ما مخفی و پوشیده است، مانند: اعضای بدن، وجدان، اعمال انسان، زمین، معبودان، اموال غصب شده، زمان. در فصل پنجم در تعریف شهید بیان شده که هر کسی که در راه حق باشد و عقیده ی حق داشته باشد و در این راه از دنیا برود شهید است؛ سپس امتیازات او را بر شمرده و به راهکار رسیدن به این مرتبه ی عالی پرداخته شده است . از جمع بندی مطالب ، به دست می آید که ما نیز به عنوان یک فرد عادی می توانیم به درجه ی شهادت نائل آئیم ، فقط باید حضور همه جانبه ی هود را در اعمال خود احاساس و از همین حضور به محبت واقعی و عشق خدا برسیم و در زمره ی شهدا قرار گیریم. که با اهتمام به این مطالب می توانیم ما نیز از شاهدان قرآنی باشیم.

نویسنده در این پایان نامه شهید و شهادت در راه خدا را در شش فصل با این عنوان ها بررسی کرده است: فصل اول، معنای لغوی و اصطلاحی شهید و شهادت؛ فصل دوم، شهید و شهادت در آیات قرآن: حیات در قرآن، تجرد نفس، آیا مراد از حیات شهدا حیات برزخی است؟ جایگاه رفیع شهادت، شهادت معامله با خداست، سرور و شادمانی شهید، بشارت و استبشار شهدا، پاداش شهیدان، شهادت فوزی بزرگ، شهادت وفای به عهد؛ فصل سوم، شهید و شهادت در روایات: برترین عمل نیک و بهترین قطره، شفاعت شهید، مزایا و برتری های شهید، برترین شهیدان، علت عدم غسل و کفن شهید، شهید و جامعه؛ فصل چهارم، شهید و شهادت در نهج البلاغه: شهادت در نهج البلاغه، پذیرش مسئولیت به امید شهادت، شهادت محبوب امام علی(ع)، فلسفه بی تابی و عشق به شهادت، راز علاقه اولیاء خدا به شهادت؛ فصل پنجم، جهاد در راه خدا: جهاد در لغت، جهاد از دیدگاه شرعی، تشریع جهاد، اهمیت جهاد، اهمیت جهاد در روایات، فلسفه جهاد؛ فصل ششم، جهاد در نهج البلاغه: فضیلت جهاد، استقامت در میدان نبرد. 341 سیمای مترفین

مفهوم «امام حق» از مهمترین مفاهیم قرآنی است که از دیرباز مورد توجه مکاتب مختلف فقهی، کلامی، عرفانی، تفسیری، روایی و تاریخی بوده است. تاکنون با رویکرد معناشناسانه به آن پرداخته نشده است. گرچه کاربرد واژه «امام» در معنای پیشوای حق در قرآن کریم 5 مرتبه است اما می توان گفت اکثر آیات قرآن کریم در خدمت پرورش انسان کامل است. این پژوهش با استفاده از روش معناشناسی به تبیین مفهوم «امام حق» و استخراج مولفه های معنایی آن از قرآن کریم پرداخته است؛ زیرا معناشناسی به دلیل به کارگیری نگاه تحلیلی و موشکافانه به متن، برای دستیابی حقیقی به مفهوم واژگان، روشی مناسب است. با بررسی رویکرد هم زمانی در 5 آیه ای که مفهوم «امام حق» در آنها به کار رفته، روشن شد که «امام حق» در کاربرد وحیانی بر محور هم نشینی با مفاهیم جعل، هدایت و دعوت و بر محور جانشینی با مفاهیم خلیفه، آیه، کلمه، امه، صراط در یک حوزه معنایی قرار می گیرد. کشف مولفه های معنایی «امام» سبب آشکار شدن معارف نهفته در باطن آیات و نشان دادن اندیشه نظام مند قرآن کریم است.