جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫انسان موجودي اجتماعي است، و قوام زندگي اجتماعي در گرو شاخص‌هايي مانند تشکيل خانواده و حکومت است. خانواده و حکومت به‌عنوان دو نهاد اجتماعي پايدار، همواره مورد توجه انديشمندان در حوزه سياست بوده است. يکي از اين دانشمندان بزرگ، شخصيت پرآوازه فلسفي در سده چهارم و پنجم، ابونصر فارابي است، که پژوهش حاضر با روش کتابخانه‌اي و توصيفي، آراي او را در مورد بهترين روش زندگي اجتماعي و الگوي حکومت‌داري مورد بررسي قرار داده است. فارابي با درک عميق بحران‌هاي سياسي روزگار خود، در حوزه علم سياست وارد شده و بناي فاخر فلسفه سياسي را بر مبناي حکومت اسلامي، و با تکيه بر انديشه‌هاي ناب شيعي بنيان‌گزاري نموده، و آن را "مدينه فاضله" ناميد. فارابي زير بناي مدينه فاضله را امور معنوي دانسته و مبناي مباحث سياسي را معرفت ديني قرار مي‌دهد. از نظر او، مشروعيت حکومت به ارتباط آن با عقل فعال و مبدأ فيض الهي بستگي دارد، و پذيرش مردم به حاکميت، فعليت مي‌بخشد. رئيس اول در ساختار نظام سياسي فارابي، پيامبر اکرم( مي‌باشد. ويژگي‌هاي رئيس دوم، با ائمه هدي( انطباق دارد. نوع سوم رهبري، رياست سنت و مصداق اين رياست "ولايت فقيه" است. اگر کسي با ويژگي‌هاي "رئيس سنت" يافت نشود، "رؤساي سنت" يا "رؤساي افاضل" به‌صورت جمعي حکومت را اداره مي‌کنند. مطلب اساسي اين بحث که جان کلام هم محسوب مي‌شود، تطابق کامل فلسفه سياسي فارابي با اصل ولايت فقيه است. با بررسي مباني حاکميت، منشأ حاکميت، شرايط حاکم، ملاک مشروعيت، وظايف حاکم در نظام سياسي پيشنهادي فارابي، و مقايسه موارد ياد شده در نظام مبتني بر ولايت فقيه، به اين نتيجه دست مي‌يابيم که فارابي در زمان خود مبين ولايت فقيه، البته به‌شيوه فلسفي و استدلال عقلي، بوده و ويژگي‌هاي نظام تصوير شده از سوي او کاملاً با شرايط و ويژگي‌هاي ولايت فقيه مطابقت دارد.

‫اين تحقيق، ترجمه کتاب آزادي در فلسفه سياسي اسلام تأليف حجّت الاسلام دکتر منصور ميراحمدي به به زبان اردو است. کتاب مذکور در سه بخش تنظيم شده است. بخش اوّل آن، سه فصل را دربر مي‌گيرد و فصل نخست به مفهوم آزادي، اقسام آن و انواع برداشت‌ها از مفهوم آزادي اختصاص دارد. در فصل دوم از اين بخش ديدگاه فلاسفه مسلمان درباره مفهوم و محدوده آزادي، تحوّل مفهوم آن در فلسفه سياسي اسلام و نظريات برخي فيلسوفان قديم، مانند فارابي، خواجه نصيرالدّين طوسي و فلاسفه معاصر، همچون: استا مطهّري، علاّمه محمّدتقي جعفري و آيت الله محمّدتقي مصباح يزدي را مي‌خوانيم. در فصل سوم از بخش اوّل، تحليلي اسلامي از مفهوم آزادي ارائه شده و مؤلّفه‌هاي مهّم آزادي سياسي، تقسيم آزادي سياسي بر اساس رفتار سياسي و حقوق اساسي مردم و تشکل‌هاي سياسي بيان مي‌شود. بخش دوم به مباني آزادي در فلسفه سياسي اسلام مي‌پردازد. نگارنده در فصل اوّل از اين بخش، مباني آزادي در فلسفه سياسي ليبراليسم و مباني انسان‌شناسي، هستي شناسي و معرفت شناسي آن را شرح مي‌دهد. وي در همين زمينه مباني حقوقي و اخلاقي آن را در نظام هاي فلسفي و سياسي غرب و اسلام مقايسه و تفاوت آزادي در اسلام و نظام ليبراليستي را تبيين مي‌کند. بخش سوم به قلمرو و محدوده آزادي در نظام سياسي اسلام اختصاص دارد. در اين بخش ابتدا محدوده آزادي در فلسفه سياسي ليبراليسم مطرح شده و آزاد بودن افراد جامعه تا هنگامي که به حقوق ديگران تجاوز نشود و آن ها شکايتي از فرد يا گروه خاصّي نداشته باشند، ارزيابي شده و ارتباط ميان آزادي و منافع و امنيت جامعه و امنيت ملّي، تحليل مي‌شود. نويسنده در فصل دوم از بخش سوم، قلمرو آزادي در اسلام، فلسفه سياسي و مصاديق آن را ذکر مي‌کند. رابطه اختيار انسان با آزادي او، مفهوم آزادي بيان و عقيده و مباني آن در اسلام، از ديگر مندرجات اين نوشتار محسوب مي‌شود، که نگارنده با استفاده از ادلّه قرآني، روايي و عقلي، آن ها را واکاوي مي‌کند.

‫اين رساله در ضمن چهار فصل در صدد تبيين نوع رابطه و نسبت دو حوزه متافيزيک و سياست در انديشههاي فارابي است. در آغاز پس از بيان کليات و مفاهيم، تاريخچه اين بحث را در دوره يونان و اسلام بيان کرده، سپس مفاهيم متافيزيک، انسان، اخلاق، سعادت و سياست را در تفکر فارابي بررسي نموده، و در پايان، به جمعبندي مطالب پرداخته است. در اين مسئله ميتوان گفت، فارابي با نگاه ويژهاي که به انسان و سعادت دارد، فلسفه سياسي را جزء لازم و ضروري نظام فلسفي ميداند، و بر اين باور است که انسانيت انسان و سعادت او در دل اجتماع بشري تحقق ميپذيرد. از منظر فارابي براي رسيدن به سعادت و فعليت بخشيدن به کمالات انساني، تأسيس مدينه فاضله که ساختار آن از تمام جهات مطابق نظام هستي باشد، اجتناب ناپذير است؛ چرا که سعادت انسان در گرو تقرب جستن و نزديک شدن به مبدأ وجود است؛ يعني همانندي و تشبه يافتن به مبدأ تنها، کمال حقيقي موجودات است، و انسان نيز به عنوان يک موجود در سراي هستي، از اين قائده مستثنا نيست. به باور فارابي، انسان به منظور فعليت بخشيدن به کمالات وجودي خويش، ميبايست در دو عرصه سياست و متافيزيک، به دنبال نظم الهي باشد. در عرصه متافيزيک سعي کند که از نظم حاکم بر هستي، شناخت حاصل نمايد، و بعد از پياده نمودن اين نظم در درون خود، آن را در قالب مدينه فاضله در اجتماع بشري عينيت بخشد. همان طور که متافيزيک به مثابه بنياد و اساس انديشههاي سياسي محسوب ميگردد و سياست، متفرع بر متافيزيک است، سياست فاضله نيز زمينه ظهور حقايق متافيزيکي را در دل اجتماع بشري فراهم ميکند، و با تدبير اين حقايق، نواميس الهي را عينيت ميبخشد. به باور فارابي، هدف نهايي فيلسوف، تأمين سعادت است که اين سعادتمندي فقط در همزيستي با ديگر افراد انساني و مشارکت در اجتماع مدني رخ ميدهد. بنابراين، فارابي در حوزه سياست با افلاطون هم نظر است، و سياست را کاملاً در افق متافيزيک به بحث ميگيرد.