جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پایان نامه در چهار فصل به بررسی هجرت در قرآن کریم پرداخته است: در فصل اول کلیاتی درباره موضوع نظیر تعریف لغوی و اصطلاحی هجرت آمده است؛ در فصل دوم نمونه هایی از هجرت انبیای گذشته در قرآن به دست داده شده است و فصل سوم به هجرت پیامبراسلام(ص) اختصاص دارد و در فصل چهارم ویژگیهای مهاجران و پیامدهای هجرت آنان بیان شده است.

اختلاف درباب مفهوم، مصادیق و محدودة واژة قرآنی اولوالامر، که در آیات59 و 83 سوره مبارکة نساء به کار رفته، به عصر صحابه و دیدگاههای آنان باز می گردد، از همان دوره تا اوایل قرن گذشته مفسران با گرایش شیعی، اولوالامر را منحصر در معصومین(ع) دانسته و به آیه صبغه ای کلامی و اعتقادی در اثبات ولایت اهل بیت(ع) داده اند. در مقابل مفسران سنی مذهب در اظهار نظرهای متفاوتی اولوالامر را عالمان، حاکمان، فرماندهان نظامی و در نهایت اهل حل و عقد دانسته اند. اما از آغازین دهه ای قرن گذشته و در مواجه با پدیده های سیاسی جدید در امر حکومت، در بازخوانی جدید از منابع دینی، تعدادی از مفسران روشنفکر هر دو مذهب که دغدغة پاسخگویی به چالش های تازه فرا رو را داشته اند گام هایی از دیدگاههای سلف خود فراتر نهاده اند. در اهل سنت«اهل حل و عقد» به عنوان مصداق آیه با دموکراسی غربی مقایسه شده و در شیعه مفسران به خصوص پس از انقلاب اسلامی با وجود اختلاف نظرهایی، مصادیق آیه را اعم از معصومین(ع) دانسته اند. به نظر رویکرد جدید به این مسأله یعنی عام تر دانستن واژه اولوالامر و در عین حال ضابطه مند کردن آن، رویکرد صحیح به این آیه باشد که دلایل و قرائن مختلف توجیه می شود. روایات وارده در این باب هم با همین زاویة دید در چند دسته قابل بررسی اند که از مجموع آن ها همین دیدگاه استنباط می شود.

موضوع رساله نقد و بررسی شبهات آیات تطهیر، اکمال، ابلاغ، طاعت و ولایت می باشد. زیرا شیعه در اثبات حقانیت خود در اندیشة جانشینی بلافصل حضرت امیر(ع) گذشته از استدلال به عقل و سنت از آیات قرآن نیز بهره جسته است. با توجه به این که مسأله امامت و جانشینی رسول خدا(ص) مسأله ای اختلافی بین شیعه و اهل سنت می باشد محور نقد و بررسی بر منابع اهل سنت استوار است که اولا باتوجه به منابع و روایات اهل سنت این آیات دلالت بر جانشینی حضرت علی(ع) می کند یا نه؟ ثانیا اهل سنت در نقد اندیشة شیعه چه شبهاتی دارند؟ ثالثا آیا شبهات اهل سنت بر دلالت این آیات را می توان براساس منابع و اندیشة اهل سنت پاسخ گفت یا نه؟ بر این اساس بحث در تقریر استدلال شیعه به ایات، براساس منابع شیعه و در پاسخ ها بر منابع اهل سنت استوار می باشد و اگر در موردی نیز به منابع شیعه استدلال شده است به عنوان مؤید می باشد نه دلیل. با توجه به این که مسأله جانشینی رسول خدا(ص) و امامت امت اساسی ترین مسأله اختلافی شیعه و اهل سنت می باشد، اهل سنت تمام توان خود را در این بحث بکار گرفته اند تا دلالت آیات را مخدوش جلوه دهند از این جهت حوزة شبهات در این آیات بسیار گسترده می باشد از قبیل شبهات شأن نزولی، ادبی، سیاقی، حدیثی، کلامی، سیاسی، تاریخی، اقتصادی و که روش تحقیق نیز متناسب با شبهات مطرح شده متفاوت می باشد که گاه تحلیلی، توصیفی، و گاه قیاسی و استدلالی می باشد. از طرفی چون هدف اصلی در این نوشتار نزدیک کردن عقاید فرقه های مسلمان می باشد ادبیات به کار گرفته شده در آن ادبیاتی علمی و منطقی و بهدور از ادبیات توهین و تحقیر شخصیتهای مورد احترام گروههای اسلامی می باشد. بر این اساس به این نتیجه رسیده ایم که مشترکات گروههای اسلامی بیش از مختلفات آنها می باشد و اگر هر دو گروه عمده بین شیعه و اهل سنت ضعفهای داخلی خود را از بین برده و به منابع اسلام و مسلمانان توجه کننددست یابی به وحدت کار چندان مشکلی نیست و راههایی برای رسیدن به آن پیشنهاد شده است. از نظر ساختاری رساله مشتمل بر یک مقدمه و پنج فصل و یک خاتمه می باشد که در مقدمه مباحث پیش نیاز و در هر یک از فصل ها نقد و بررسی یکی از آیات و در خاتمه تفاوتها و تشابه ها و پیشنهادها مطرح شده است.

تفسیر المنار یکی از پرآوازه ترین تفاسیر قرن چهاردهم است. این پایان نامه در نه فصل با این مباحث نوشته شده است: فصل نخست، کلیات: تعریف موضوع، پیشینه، اهداف و انگیزه های انتخاب موضوع؛ فصل دوم، شرایط اجتماعی فرهنگی مصر در زمان نگارش المنار (اواخر قرن 13 و اوایل قرن 14ق)؛ فصل سوم، زندگی علمی و عملی پدیدآورندگان المنار (محمد عبده و محمدرشید رضا) و ساختار این تفسیر؛ فصل چهارم، تفسیر از نگاه نگارندگان المنار: معنای لغوی و اصطلاحی تفسیر، رابطه آن با تأویل، علوم مورد نیاز مفسر، تفاسیر و روند تفسیری پیش از المنار؛ فصل پنجم، دیدگاه پدیدآورندگان این تفسیر در باب برخی مباحث علوم قرآنی چون اعجاز قرآن و نسخ؛ فصل ششم، بررسی مبانی تفسیری المنار: اهداف و مقاصد قرآن از دیدگاه مفسّران، قلمرو مباحث قرآن (جامعیت قرآن) از نگاه این تفسیر؛ فصل هفتم، تفسیر قرآن به قرآن، کاربرد روایات تفسیری و به کارگیری عقل در تفسیر مزبور؛ فصل هشتم، مباحث اجتماعی و شیوه طرح آن در المنار و گرایش های وهّابی مسلکانه و ضدشیعی المنار؛ فصل پایانی، نتایج به دست آمده از پژوهش.

موضوع پژوهش حاضر نقد عقاید و آراء وهابیت در مسأله توسل با استناد به قرآن و سنت پیامبر اکرم(ص) می باشد. جهت گیری کلی این پژوهش، تحلیل و بررسی دقیق مهم ترین مباحث مرتبط با توسل به پیامبر اکرم(ص) و اولیاء دین با نگاهی قرآنی و روایی و از زاویة عقل، به گونه ای تطبیقی میان آراء و نظریات وهابیت و اندیشمندان اهل سنت و شیعه می باشد. نخستین بخش رساله، به طراحی مسأله و بیان ساختار اساسی پژوهش اختصاص یافته است. لفظ الوسیله دو بار در قرآن مجید آمده است: یک بار در آیة شریفة ‎35 از سوره مائده که می فرماید: ص... و ابتغوا الیه الوسیله... ؛ و بار دیگر در آیة کریمة ‎57 از سورة اسراء که فرموده است: أولئک الذین یدعون یبتغون الی ربهم الوسیلة . با مداقة در منابع اسلامی به این نتیجه می رسیم که توسل، مشتمل بر سه قسم کلی است: الف) توسل های مشروع. شامل توسل به ذات خدا، اوصاف او، ایمان و اعمال صالحه، قرآن، توسل به نبی اکرم(ص) در روز قیامت و آثار و دعا و محبت آن حضرت در زمان حیات ایشان. ب) توسل های غیر مشروع، شامل توسل به طاغوت و بت ها و توسل به انبیاء و اولیاء الهی، با این اعتقاد که آنها مستقل می باشند. ج) توسل های مورد اختلاف. مشتمل بر توسل به حق نبی در حیات برزخی، توسل به دعاوی نبی و آثار وی و همچنین توسل به اولیاء الهی در حیات برزخی آنان. اصل توسل مورد اتفاق همة مسلمانان، اعم از اهل سنت، شیعه وحتی وهابیان است و همگان معتقدند که باید بین بندگن و خالق وسیله ای باشد تا آنان به خدا تقرب جویند و مورد عنایت حضرتش قرار گیرند؛ ولی در تعیین مصداق یا مصادیق توسل بین دانشمنان مسلمان اختلاف نظر وجود دارد. از روایات اهل بیت(ع) چنین استفاده می شود که بهترین وسیله برای نزدیکی بندگن به خدا، پیامبر گرامی اسلام(ص) و اهل بیت ایشان هستند.

این پژوهش در چهار فصل با این مباحث به نگارش درآمده است: فصل اول، واژه شناسی نعمت و واژه های همگون؛ فصل دوم، گستره ی نعم: انواع نعمت، بی کرانی نعمت، مصادیق نعمت؛ فصل سوم، مشمولان نعمت ویژه ی الهی (رهروان صراط مستقیم): انبیا، صدیقان، شهدا، صالحان؛ فصل چهارم، نعمت و نحوه ی رویارویی با آن: رویارویی شایسته (ذکر، شکر)، رویارویی ناشایست (کفران، تبدیل، تغییر، انکار)، نعمت های عرصه ی آزمون

این پایان نامه در سه بخش با این مباحث به نگارش درآمده است: بخش اول، کلیاتی درباره ی نصرت؛ بخش دوم، نصرت به عنوان یک سنت الهی؛ بخش سوم، جایگاه نصرت الهی در دنیا؛ بخش چهارم، جایگاه نصرت الهی در آخرت؛ بخش پنجم، شرایط حصول نصرت؛ بخش ششم، اصناف یاری شوندگان؛ بخش هفتم، چگونگی یاری رسانی به خدا؛ بخش هشتم، عوامل بازدارنده ی نصرت الهی؛ بخش نهم، آثار و نتایج نصرت الهی

یکی از جریانهای فکری فعال و پر نفوذ در قرنهای دوم و سوم هجری که تأثیرات ماندگار و ژرفی را در اندیشه های فقهی، کلامی، تفسیری مسلمانان بر جای نهاد جریان ظاهر گرایی ص اهل حدیث است. جریانی که از سویی شالودة تفکرات دینی بخش عظیمی از اهل سنت را پی ریزی کرد و به صورت خاص در شکل گیری حرکتهای سلفی گرای قرنهای بعد ایفای نقش نمود و از سوی دیگر مخالفت جریانهای عقل گرای شیعی و معتزلی را برانگیخت. بارزترین نمودهای تفکر اصحاب حدیث را می توان در تفسیر ایشان از قرآن کریم به ویژه آیات اعتقادی شاهد بود. معاصر بودن این جریان با دوران حضور امامان شیعه موجب شد که اهل بیت علیهم السلام در تفسیر آیات با توجه به دیدگاههای اهل حدیث ضمن بیان تفسیر صحیح آیات مستقیم یا غیر مستقیم با انحرافات تفسیری آنان مقابله نمایند. در این نوشتار با عنوان ص مواجهة اهل بیت علیهم السلام با اهل حدیث در برداشت از قرآن پس از بیان کلیات، در بخش دوم کاربرد اصطلاح اهل حدیث را در حوزه های فقهی و کلامی شیعه و اهل سنت بررسی کرده و معنای مورد نظر خود در این تحقیق را مشخص کرده ایم. سپس در بخش سوم ضمن نگاهی به فعالیتهای تفسیری اصحاب حدیث اهل سنت به بررسی مهمترین نمودهای شیوة تفسیری ایشان، همچون مخالفت شدید با تأویل آیات، حدیث زدگی و کمرنگ ساختن نقش عقل در تفسیر پرداخته ایم. همچنین با تقسیم اهل حدیث به دو گروه مشبه و مفوضه دیدگاه هر یک را در باب تفسیر آیات به ویژه آیات صفات خبری بررسی گردیده است؛ نیز بیان شده است که تأویل ظواهر بدون (تصوری) آیاتی که در آنها صوری همچون وجه، ساق، ید، نسیان، اتیان، نزول و ... به خداوند نسبت داده شده است نه تنها جایز که امری ضروری و مطابق با لغت عرب و حکم عقل است تا آنجا که برخی از بزرگان اصحاب حدیث که خود به شدت تأویل را انکار کرده اند در مواردی ناگزیر به تأویل آیات دست زده اند. در بخش چهارم که به بررسی موضع اهل بیت علیهم السلام در مقابل اصحاب حدیث و تفاوتهای تفسیری این دو اختصاص یافته است پس از معرفی بزرگان اصحاب حدیث معاصر هر یک از امام شیعه علیهم السلام تفاوتهای موجود در منابع و روشهای تفسیری این دو جریان بررسی و مباحث اعتقادی محورهای اصلی اختلافات تفسیری معرفی شده است. در این مواجهه امام شیعه علیهم السلام با محور قرار دادن قرآن کریم در مباحث اعتقادی خود بسیاری از ظواهر بدوی آیات را با توجه به علم گستردة خویش با استناد به دیگر آیات، سنت نبوی، لغت عرب و ادلة عقلی و با ملاحظة قراین متصل و منفصل تأویل برده و از پذیرش معانی ای که به نحوی به تجسیم، تشبیه، جبر، عدم عصمت انبیا و ... منجر شود اجتناب کرده اند. نمونه های متعددی از مواجهة مستقیم یا غیر مستقیم اهل بیت علیهم السلام با اهل حدیث در حوزة تفسیر آیات در این بخش گرد آوری شده است. از آنجا که احادیث و آثار از مهمترین منابع اهل حدیث در تفسیر آیات به شمار می رود اهل بیت علیهم السلام در این زمینه نیز به دو اقدام اصلی دست زدند: یکی انکار اسرائیلیات و روایات مجعولی که مستند برداشتهای نادرست اصحاب حدیث از آیات معارف دینی بود؛ دوم تصحیح روایات نبوی که در بین اصحاب حدیث به تحریفات لفظی و معنوی دچار گردیده بود.

این پایان نامه که به عربی نوشته شده است، روش تفسیری علامه طباطبایی را در تفسیر المیزان بررسی کرده و شامل شش فصل با این عناوین است: فصل اول، معرفی مؤلف و تفسیر المیزان؛ فصل دوم، فکر و رویکرد و روش علامه؛ فصل سوم، علوم قرآن در تفسیر المیزان؛ فصل چهارم، عمل تفسیر در تفسیر المیزان؛ فصل پنجم، موضع علامه نسبت به قضایای اختلافی قرآن؛ فصل ششم، روش علمی در تفسیر المیزان.

در این رساله نحوه مواجهه علامه طباطبایی با روایات تفسیر غیرفقهی تحلیل شده و مطالب آن در هفت فصل با این عناوین آمده است: فصل اول، معیارهای فهم و نقد حدیث در منابع اسلامی؛ فصل دوم، آشنایی با مؤلف المیزان، المیزان و بحث روایی آن؛ فصل سوم، معیارهای فهم و نقد حدیث در روایات اسباب نزول؛ فصل چهارم، معیارهای فهم و نقد روایاتی که آیات را در حق ائمه(ع) تفسیر می کنند؛ فصل پنجم، معیارهای فهم و نقد در روایات اعتقادی؛ فصل ششم، معیارهای فهم و نقد حدیث در روایات داستانی؛ فصل هفتم، معیارهای مشترک نقد روایات.