جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پذیرفتن پیشنهاد نگارش نقدی بر کتابی آموزشی چندان موجه نیست؛ زیرا کتابی که با اسلوب آموزشی و توصیفی، و نه تحلیلی، نگاشته شده باشد، کارویژه­ای خاص خود دارد و نقد آن را دشوار خواهد کرد. نکتۀ دوم در دشواری نقد کتاب «شاخصه­های عرفان ناب شیعی»، ساختار شفاهی آن است که طبیعتاً خالی از دقایق متون پژوهشی خواهد بود. به‌هر‌تقدیر، طی مطالعۀ کتاب، نکاتی مثبت و منفی به ذهن این حقیر رسید که آن‌ها را در محورهایی کوتاه ارائه کرده‌ام.

صدرالدین قونوی در مقدمه کتاب اعجازالبیان، دلایلی بر ناکارآمدی برهان در دستیابی به معرفت صادق یقینی آورده است که عبارتند از: عدم مصونیت از تردید درونی و انکار و اعتراض بیرونی، اختلاف و تهافت باورهای فیلسوفان به دلیل اختلاف مقتضیات اسمای الهی، عدم ملازمه میان صحت و فساد استدلال با صحت و فساد گزاره، همچنین تردید و اختلاف در پاره ای قواعد منطقی.هر یک از دلایل یادشده با تاملات و ملاحظات در خور توجهی روبه رو هستند و هیچ کدام اثبات کننده ناکارآمدی برهان فلسفی نیستند. بنابراین، ضمن پذیرش امکان برتری ارزش شناخت شهودی و گستردگی حوزه معرفت های کشفی، یقین آفرینی و کارآمدی معرفت برهانی در شناخت اجمالی کلی ترین مسائل هستی شناختی ثابت و محفوظ است.

ملاصدرا در مساله اسما و صفات الهی با تکیه بر قواعدی همچون اصالت وجود و قاعده بسیط الحقیقه، اتصاف ذات خداوند به همه صفات کمالی را اثبات کرده و کثرت مفهومی اسما و صفات را همچون کثرت ماهیات، اعتباری و غیرمخل به وحدت و بساطت خدا می داند. عرفا نیز معتقد به عینیت ذات و صفات بوده و اسمای زائد بر ذات الهی را نفی می کنند. اما از سویی دیگر ظهور اسما و صفات را در مراتب تعینات حق تعالی و مادون مرتبه ذات می دانند؛ به گونه ای که مقام ذات از دیدگاه آنها غیرقابل شناخت و خالی از هر اسم و صفتی است. در نگاه نخست جمع بین عینیت ذات و صفات و نفی اسما و صفات از مقام ذات متناقض و غیرقابل جمع به نظر می رسد. در این مقاله سعی شده با جمع بین این دو سخن، تبیین صحیحی از دیدگاه عرفا درباره رابطه ذات و صفات ارائه گردد. پس از آن مقایسه ای بین دیدگاه حکمت متعالیه و عرفان در این مساله انجام شده است.