جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ارتباط سنجی مفهومی میان آیات قرآن کریم، موضوعی است که از دیرباز توجه پژوهشگران قرآنی را به خود معطوف داشته است. در مقاله حاضر محتوای آیات مشتمل بر عبارت "ما عندالله " با دو ویژگی خیر و ابقی و سنجش میزان ارتباط آن‌ها با عبارت "بقیه‌الله " با محوریت آیات 60 قصص، 95 – 96 نحل و 86 هود بررسی شده است. پژوهش حاضر با شیوه توصیفی-تحلیلی و با تکیه‌بر روش تفسیری قرآن به قرآن، تلاش دارد ارتباط بین مفهوم ما "عندالله " را که به معنای عالم آخرت و قرب معنوی و منزلتی است، با عبارت "بقیه‌الله " بیابد که به معنای آن چیزی است که خداوند اراده بقای آن را فرموده و زوالی در آن راه ندارد و با استعانت از روایات معصومان (ع)، اثبات نماید که انبیای الهی و ائمه اطهار (ع) به‌طور عام و حضرت ولی‌عصر (عج) به‌طور خاص، از مصادیق "بقیه‌الله "به شمار می‌روند و هدف خداوند متعال در آیه شریفه *بقیه‌الله خیر لکم ان کنتم مؤمنین*، جلب‌توجه مؤمنان به مصداق اکمل بقیه‌الله و آخرین حجت و ذخیره الهی است و با شناخت مصادیق خیر و ابقی و مصداق اظهر آن و به‌وسیله او می‌توان به شناخت و عبودیت و عندیت الهی رسید.

دجال از مفاهیم مشهور آخرالزمانی در روایات اسلامی است. مضامین این روایات گاه تنها به اصل خروج موجودی به نام دجال در آستانه رستاخیز تأکید دارند، اما در بخشی از آنها ماجراهای تفصیلی و ویژگی‌های شگفت‌انگیزی وجود دارد که موجب طرح دیدگاه‌های مختلف در این‌باره و توجیه روایات با هدف پذیرش آنها شده است. از یک سو روایات تفصیلی غالباً در منابع سنی ذکر شده و منابع شیعی تنها حاوی روایات اصل خروج دجال است و از سوی دیگر موضوع دجال به منابع دینی اهل کتاب و راویان اسرائیلیات پیوند می‌یابد. این امر بررسی دیدگاه‌ها و تحلیل اجمالی وضعیت دلالی و سندی روایات خروج دجال را ضروری می‌نماید. طبق این تحقیق اصل خروج دجال از مفاهیم اصیل اسلامی است و حتی فراوانی روایاتی که از جزئیات و تفصیل ماجراهای آن سخن گفته‌اند، علیرغم لزوم توقف بر آنها، شهرت و استفاضه این موضوع را نشان می‌دهد.

یکی از وجوه اعجاز که مفسران قرآنی را به تدبر وا داشته اعجاز محتوایی است؛ این نوع از اعجاز با مفاهیم درونی قرآن ارتباط دارد و اگر چه میتوان مولفههای گونا گونی را برای آن برشمرد، اما مولفههای مورد اتفاق فریقین را میتوان اختاف ناپذیری، اخبار از غیب، بواطن قرآن، اعجاز علمی وجامعیت قرآن دانست که شامل محورهایی نظیر قانونگذاری، هدایتی، حقوقی، مسائل اخاقی و... میشود و آنچه از تطبیق استنتاج میگردد معین آنست که توجه به این نوع اعجاز در طی قرون مختلف با شدت و ضعفهایی روبرو بوده که در سیر زمانی مختلف هر یک از فریقین توجه و عنایت ویژه بدان داشتهاند و اختافات مبنایی در طرح مساله، باورها و روش طرح با یکدیگر دارند برای مثال در مورد بطون قرآن کریم با وجود قبول و مسلم دانستن این مولفه در نقل اهلسنت با اندک اغماض از پیامبر؟ص؟ یا صحابه بحثی مطرح نمیشود در حالی که شیعه بدان عنایت و اهتمام ویژه داشته است یا در مبنا تشیع بر خاف اهل سنت بر این باور است تنها مرجع حقیقی برای دفع شبهات معصومان میباشند و آنها عالم به قرآن هستند. بنابراین این نوشتار میکوشد با رویکردی توصیفی_ تحلیلی مولفههای اعجاز محتوایی را از منظر مفسران شیعه و سنی مورد بررسی قرار دهد

بر اساس روایت‌‌های تاریخی، گوناگونی و اختلاف قرائت قرآن کریم، هم‌بسته با لهجه‌‌ها، گویش‌‌های ناهمسان قبایل و شیوۀ نوشتاری قرآن کریم بوده که در توالی زمانی در معرض دگرگونی‌‌ها ‌قرار ‌داشته است. در دوره‌‌های پسینی، چنین کنشگری در حوزۀ بیانی و لفظی متن وحیانی، افزون بر توسعۀ تنوع قرائات، بستری را برای تنوع خوانش‌‌ها، از جهت فهمی، معناداری و به‌طور کلی تفسیری ایجاد نموده است. این جستار با بهره‌‌مندی از شیوه‌‌های توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر روایت‌‌های تاریخی در پی پاسخ به پرسش چگونگی تأثیرگذاری لهجه‌‌ها، تنوع صوتی در واژگان و تنغیم در گسترش قرائت قاریان پیشینی و پسینی و در ادامه شیوۀ خوانش متن بوده است که تحول و نقش‌‌آفرینی همزه در قرائت قاریان مشهور بر واژه‌‌ها، نمونه‌‌ای بارز برای آن به‌شمار می‌‌آید. در زمانۀ کنونی نیز، با پیدایش نهضت تلاوت معنامحور و توجه ویژۀ آن به شیوۀ بیانی الفاظ، ترکیبات، اداء صوتی، تصویرسازی و تأمل در قرائت، بر معنای آیات تأکید شده که این مسئلۀ در انتقال معنا و فهم عمیق آیات بر مخاطب مؤثر بوده است.

حدیث غدیر یکی از معدود میراث‌های ماندگار پیامبر؟ص؟ است که هیچ‌گونه تردیدی در درستی و مضمون آن میان تمامی فرق مسلمان نیست. مرحوم طبرسی خطبه‌ای طولانی برای این رویداد تاریخی روایت کرده که در سایر منابع یافت نمی‌شود و سندی که به آن ارائه نموده خالی از ایراد و اشکال نیست. در این خطبه، حدود هجده جمله درباره مهدویت و امام زمان به چشم می‌خورد که نشان از اهمیت این حقیقت در پیشگاه پیامبر؟ص؟ دارد که آن را در مهم‌ترین رویداد تاریخ اسلام گنجانده است. با بررسی صورت گرفته تقریباً تمامی این جملات از معارف و حقایق روشن و جا افتاده در فرهنگ و میراث حدیثی اهل‌بیت است و هیچ‌یک از آنها با ابهام عقیدتی یا تردید در درستی روبرو نیست. بنابراین بخش مهدویت این خطبه، با توجه به قرائن و شواهد موجود، ثابت و غیرقابل خدشه است و می‌تواند پشتوانه محکمی برای حجیت‌بخشی به خطبه غدیر باشد.

بسیای از مفسران در بررسی موضوع اعجاز در قرآن کریم، بیشتر بر اعجاز بلاغت و فصاحت توجه داشته اند. در حالی که نوع مهمی از اعجاز در قرآن کریم، اعجاز محتوایی است. این نوع اعجاز با مفاهیم درونی قرآن ارتباط دارد و آنچه از تطبیق استنتاج می‌گردد معین آنست که توجه به این نوع اعجاز در طی قرون مختلف با شدت و ضعف‌هایی روبرو بوده‌است. بر همین اساس نیز در این پژوهش با رویکرد تحلیلی - تطبیقی بررسی مصادیق اعجاز محتوایی از دید فریقین پرداخته شده‌است. در تطبیق دو دیدگاه می توان گفت که مفسران شیعه و اهل سنت در بیان ابعاد اعجاز محتوایی همچون اختلاف ناپذیری، اخبار غیبی، جامعیت قرآن و اعجاز علمی اختلاف چندانی با هم ندارند و عمده اختلاف دیدگاه آن‌ها، مربوط به شدت و ضعف توجه به این مصادیق است که توجه مفسران اهل سنت در قرون اولیه به این مولفه ها بیشتر بوده‌است، ولی در دوران معاصر دانشمندان شیعه توجه فزون‌تری به این مولفه‌ها داشته‌اند. بررسی عمیق‌تر دیدگاه‌های فریقین نشان داد که در مورد بطون قرآن با وجود مسلم دانستن این مولفه در نقل اهل سنت با اندک اغماض از پیامبر(ص) یا صحابه بحثی مطرح نمی شود، در حالی که شیعه بدان اهتمام ویژه داشته‌است.

از عوامل موثر بر تفسیر قرآن با توجه به تلاشهای مفسران، پی جویی از معانی مفردات قرآنی است که البته در مواردی به دلایلی چون عدم توجه به معنای دقیق ریشه، وجود اشتراک لفظی در برخی واژه ها، خلط معنای حقیقی از مجازی و عدم تفکیک معنای اصلی از ثانویه اختلافاتی هم بین مفسران بوجود آمده است. مقاله حاضر در صدد تبیین نقش واژه شناسی در تفسیر قرآن کریم است که با رویکرد تکامدپژوهی صورت گرفته و هدف آن بیان دستاوردهای واژه شناسی در عرصه تفسیر است که پس از بررسی ریشه ای واژگان مختلف به ویژه تکامدها، با روش استنباطی و استدلالی صورت گرفته است. قابل ذکر است که به جهت محدودیتهای مطالعاتی تکامدها، بررسی اشتقاقهای واژه در زبان عربی و معادل یابی آن در زبانهای خواهر، در کشف معنای واژه اثرات قابل توجهی داشته است. از دستاوردهای واژه شناسی می توان به کاهش احتمالات تفسیری، نقد علمی تفاسیر و اصلاح ترجمه ها، شکل گیری نظریات جدید تفسیری، رهیابی به مطالعات میان رشته ای و امکان تفسیر آیات با بهره مندی از ظرفیتهای معنایی واژه در زبانهای دیگر اشاره کرد.

علمای حدیثی اهل سنت، با احادیثی که فقط از طریق یک راوی نقل شده، با احتیاط برخورد کرده‏ اند؛ چنان‏که مالک در این باره می‏ گوید: «شر العلم الغریب، وخیر العلم الظاهر الذی قد رواه الناس». اگر از یک راوی، تعداد قابل توجهی حدیث مفرد نقل گردد، موضوع تردید در وثاقت راوی قابل طرح است. هدف این پژوهش – که به روش توصیفی و پیمایشی انجام شده - پاسخ به این سؤال است که آیا با افزایش تعداد روایات مفرد، تغییر معناداری در وثاقت روایان این روایات ایجاد می‏شود یا خیر؟ جامعه آماری این تحقیق شامل 9489 روایت موجود در المعجم ‏الاوسط طبرانی است که از این تعداد، 369 روایت به روش نمونه‏گیری تصادفی انتخاب و تعداد روایت مفرد هر راوی، به انضمام اعتبار وی، از طریق آنالیز واریانس یک طرفه و با استفاده از روش LSD (جهت یافتن تغییرات معنادار) و نرم‏افزار تحلیل آماری SPSS مورد بررسی قرار گرفته‏ است. نتایج پژوهش نشان داد که با افزایش تعداد روایات مفرد (از پنج روایت به بالا)، میانگین اعتبار روایان این احادیث به طور معناداری

صبحی منصور، در کتاب القرآن و کفا مصدراً للتشریع الإسلامی، سعی دارد با استناد به قرآن، کتاب خدا را به عنوان تنها منبع تشریع اسلام معرفی و عدم­ حجیت «سنت» را نیز اثبات کند. به ادعای او، از آیات قرآن استفاده می‌شود قرآن، کتابی کامل و جامع حقایق بوده که در امر هدایت، خود را کافی اعلام کرده و مردم را از مراجعه به غیر خود بازداشته است. به نظر صبحی منصور، ظنی‌­الصدور بودن احادیث و سیاست نهی از کتابت حدیث توسط پیامبر اسلام(ص)، قرینه دیگری بر قرآن­بسندگی در تشریع و نفی حجیت سنت است. اما به نظر می‌رسد وی در تحقق و تأیید نظریه قرآن­ بسندگی، به برخورد گزینشی آیات و تفسیرهای نامناسب با سیاق و نیز تغافل از نصوص دال بر حجیت سنت و احیاناً توجیهات نا­متعارف ‌آن‌ها اقدام کرده است.

در قرآن کریم سخن از دو دریاست که یکی شیرین و دیگری شور و تلخ بوده که این دو با هم تلاقی می کنند، اما بر هم غلبه پیدا نمی‌کنند و از آنها لولوء و مرجان نیز استخراج نیز می-شود. درباره اینکه مقصود از این دو دریا چیست و مصداق آن کدام است در میان مفسران آراء مختلفی وجود دارد که این آراء از جنبه‌های مختلف قابل نقد و بررسی هستند. در این میان عده‌ دیگری تلاش می‌کنند این آیات را از جنبه علمی مورد نقد قرار داده و آن را خطای علمی قرآن کریم معرفی نمایند که شخصی به نام مستعار سها از جمله آنهاست. وی در کتابی با عنوان نقد قرآن دلایلی در نقد علمی این آیات ارائه کرده‌است. این پژوهش که به روش توصیفی- تحلیلی با گرایش انتقادی و بر اساس منابع کتابخانه‌ای انجام شده، قصد دارد با مراجعه به منابع معتبر علمی در حوزه زیست‌بوم‌شناسی، به نقد و بررسی ادعاهای مطرح شده پرداخته و ضمن بررسی آراء مفسران و محققان، عدم تعارض بین یافته‌های علمی با آیات مربوط به بحث را اثبات نماید. در این مقاله دلایلی ارائه می گردد که مقصود از واژه «البحرین» مصبهایی از نوع زبانه آب شور (Salt Wedge) می باشد که ویژگیهای آن، با همه اوصاف برشمرده از این دو دریا در قرآن کریم، در تطابق کامل است.