جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آشنایی با مکتب فکری فقها و تاثیر آنها بر مباحث زنان در طول تاریخ و فضای فرهنگی جامعه پیش نیاز هر گونه داوری درباره دیدگاه اسلام در مسئله مشارکت اجتماعی زنان است. یکی از مکاتب تاثیر گذار در این زمینه مکتب اخباری گری است. در این نشست تلاش می شود تا تاثیرات دیدگاه‌های اخباریان در زمینه مشارکت اجتماعی زنان ارائه گردد. می توان گفت رفتار علمی و عملی اخباریان دوره صفویه نقش بسزایی در خانه نشینی زنان داشته است. به طوری که اغلب دیدگاههای فقهی در زمینه منع حضور اجتماعی زنان و تشویق بر خانه نشینی آنها برای اولین بار از جانب اخباریان صادر گردیده است.

در رد بر اقوال و گفتار صوفيه مشتمل بر دوازده باب و هر باب مشتمل بر دوازده فصل. در آن از چند كتاب رد تصوف ياد شده است. (محمد تقي دانش پژوه) داراي 12 باب و 12 فصل و ديگر عناوين نيز دارد عدد (12) است. و فهرست ابواب و فصول كتب را مؤلف خود در ديباجه مياورد. وي از فرق صوفيه ياد ميكند و 12 تن از نامداران صوفيه را ميشناساند. در آغاز رساله نيز از ميان دانشمنداني كه رساله در رد متصوفه نوشته اند و يا بخشي از يكي از تأليفات خود را به رد بر آنان اختصاص داده اند دوازده تن را ياد ميكند و از آن جمله است: ابن حمزه و كتاب او الهادي الي النجات من جميع المهلكات و علامه حلي و كشكول او، علي بن عبدالعال كركي و كتاب او بنام المطاعن المجرميه و فرزند او حسن بن علي صاحب كتاب عمدة المقال في كفر اهل الضلال و ابوالمعالي محمد بن نعمه بن عبدالله حسني كه در 475 كتابي بفارسي در ميان ملل و اديان (1) تصنيف كرد و مذهب صوفيه را باطل شمرد. (مؤلف قسمتي از سخنان او را با ترجمه عربي در اين رساله ميآورد). حر عاملي از كتاب حديقة الشيعه و از رساله ترجيع خود ياد ميكند و خلاصه رساله اي را كه يكي از فضلاء معاصر او در شرح حديث عبدالله بن سنان (درباره صوفيه) نوشته آورده است. (2) (عبدالحسين حائري) اين رساله در ماه شعبان 1076 ق به انجام رسيده و به سال 1408 ق با تحقيق آية الله سيد مهدي لاجوردي حسيني در قم چاپ شده است (محمود مرعشي) فهرست مفصل ابواب و فصول دوازده گانه كتاب را بدين ترتيب بر م شماريم: باب اول: في ابطال هذه النسبة و ذمها 2. في ابطال التصوف و ذمه عموما 3. في ابطال اعتقاد الحلول و الاتحاد و وحدة الوجود 4. فب ابطال الكشف الذي يدعونه ... 5. في ابطال ما يعتقدونه من سقوط التكاليف الشرعية عنده 6. في ابطال ما يعتقدونه عبادة من الجلوس في الشتا و ما ابتدعوه من الرياضة 7. في ابطال ما يعتقدونه من افل افضل العبادات ... 8. في ابطال ما يعتقدونه كذلك من الرقص و الصفق بالايدي و الصياح 9. في اثبات ما يبطلونه و يمنعون منه من الشعي علي الرزق و طلب المعاش و التجمل 10. في تحريم ما يستحلونه و يعدونه عبادة من الغني 11. في ابطال ما يفعلونه من الذكر الخفي و الجلي علي ما ابتدعوه 12. في ابطال ما صار شعارا لهم من موالاة اعداء الله و معاداة اولياء الله. فصل اول: في تحريم الاقتداء باعداء الدين و مشابهتهم و مشاكلتهم 2. في تحريم الابتداع في الدين 3. في ذكر بعض مطاعن مشايخ الصوفية ... 4. في وجوب الامر بالمعروف و النهي عن المنكر 5. في تحريم تركهمت و التقاعد عنهما. 6. في وجوب المجادلة في الدين و المناظرة لبيان الحق 7. في وجوا مجاهدة اعداء الدين و المبتدعين مع الشرائط 8. في وجوب اجتناب معاشرة اهل البدع و وجوب ترك مخالطتهم رأسا 9. في جواز لعن المبتدعين و البرائة منهم بل وجوبهما 10. في تحريم التعصب للباطل 11. في عدم جواز حسن الظن بالعامة و اتباع شيء من طريقتهم المختصة بهم 12. في وجوب جهاد النفس و التوبة من الكفر و الابتداع و الفسق. (سيد محمود مرعشي) آغاز كتاب: الحمدلله الذي وفقنا للتمسك بالعروة الوثقي ... و بعد فيقول الفقير. لما رأيت كثيراً من ضعفاء الشيعه قد خرجوا عن طريق قدمائهم. انجام كتاب: پايان: و تجعله من احسن الذخائر ليوم الحساب و ينفع اخوان الدين و خلان - اليقين. . فرغ منه مؤلفه العبد محمد بن حسن الحر العاملي في شعبان سنة ست و سبعين و الف و الحمدلله. [الذريعه 1/116 رقم 559؛ كتابخانه وزيري 4/1428؛ مجلس شورا 10/1940؛ ذريعه 20: 1 و 10/209 و 1/116؛ كشف الحجب: 6؛ دانشگاه تهران 16/321؛ نشريه 5/30؛ رايانه آستان قدس]

و هي: اثني عشر مسئلة سئل عنها فاجاب عن كل منها باثني عشر جوابا. در بيان بدعتها و گناهان فرقه صوفيه مشتمل بردوازده باب و دوازده فصل بااين عناوين: باب اول: در باطل كردن اين نسبت و مذمت آن. باب دوم: در ابطال تصوف و ذم آن عموماً. باب سوم: درابطال اعتقاد حلول و اتحاد و وحدت وجود. باب چهارم: دراعتبار كشفي كه ادعا مي كنند و عدم اعتبار و نفي حجيت آن. باب پنجم: در ابطال آنچه اعتقاد مي كنند ازسقوط تكاليف شرعيه درنزد حصول آن. باب ششم: درابطال آنچه اعتقاد مي كنند آنرا عمادت از نشستن در زمستان در چله وابطال آنچه اختراع كرده اند از رياضت. باب هفتم: درابطال آنچه اعتقاد كرده اند آنرا از افضل عبادات است از هم برچيدن و برزمين افتادن و اضطراب كردن. باب هشتم: درابطال اعتقادات آنان در رقصيدن و دست برهمزدن و فرياد كردن. باب نهم: در اثبات آنچه مي طلبند و منع مي كنند از آن از سعي كردن برروزي و طلب معاش و تجمل. باب دهم: در تحريم آنچه حلال مي دانند و آنرا عبادت مي شمارند يعني غنا. باب يازدهم: درابطال اختراعات آنان از ذكر خفي وجلي. باب دوازدهم: درابطال اشعارايشان در دوستي اعداءالله و دشمني اولياء الله. و اما عناوين فصول چنين است: فصل اول: درتحريم اقتداء به اعداء دين و مشابه و مشاكل شدن به ايشان. فصل دوم: در تحريم اختراع در دين. فصل سوم: در ذكر بعضي مطاعن مشايخ صوفيه. فصل چهارم: در وجوب امربه معروف و نهي از منكر. فصل پنجم: درتحريم ترك آن و تقاعد از آن. فصل ششم: دروجوب مجادله دردين و مناظره از براي بيان حق و اثبات آن. فصل هفتم: دروجوب جهاد اعداء دين و مبتدعين باشرايط آن. فصل هشتم: در وجوب اجتناب از معاشرت اهل بدع و وجوب ترك مخالطه باايشان. فصل نهم: در جواز لعن مبتدعين و بيزار شدن از ايشان بلكه وجوب آن. فصل دهم: در تحريم تعصب در باطل. فصل يازدهم: در جائز نبودن ظن نيكو بردن بعامه و تابع شدن به چيزي از طريقه مختصه ايشان. فصل دوازدهم: دروجوب جهاد نفس و توبه از كفر و بدعت و فسق. آغاز كتاب: بسمله. الحمد لله الذي اختار من عباده ائمة اثني عشر ... . و بعد فيقول الفقير هذه مسائل اثني عشر اثنا عشر من جملة ... فاجبت عنها. انجام كتاب: لم يكن هناك نبات و لا شجر يمكن ان يستظل بها فكان دائما في الشمس بخلاف ما لو كان طوله سبعين شبرا فانه يمكنه دخول بيت او الجلوس في ظل شجر و نحوهما و يحتمل احتمالات اخر بعيدة ... . تمت ... . [الذريعه 1/116رقم 559، 10/209؛ كتابخانه وزيري 3/1034؛ مجلس شورا 12/148؛ نشريه 7/531 و 7/699]

پيرامون علم (شناخت خدا و اصول اعتقادي) و عمل به تحصيل تقوي و انجام وظايف ديني، بنابر آنچه از راه حق و صحيح كه راه اهل بيت عليهم السلام مي باشد بدست مي آيد، در دو مشرق گزارش شده و روز جمعه دوم جمادي الاول 962 در مشهد مقدس بپايان رسيده است. عناوين كتاب چنين است: المشرق الاول فيه مطلع و خمس شارقات: المطلع: في العلم و مأخذه الصحيح. الشارق الأول: في التوحيد. الشارق الثاني: في العدل. الشارق الثالث: في النبوة. الشارق الرابع: في الامامة. الشارق الخامس: في المعاد. المشرق الثاني: فيه ثلاث سبحات: السبحة الأولي: في التقوي. السبحة الثانية: في فضيلة التقوي. السبحة الثالثة: في كلمات لعلي عليه السلام في التقوي. (سيد احمد اشكوري) نويسنده پس از آنكه شرح مشبعي درمنقبت در منقبت علم مي آورد و مي گويد نجات و كمال آدمي در علم و علم آموزيست بعد مي گويد از آنجا كه رأس العلم معرفة الله است. لذا بر آن شدم كه با بضاعت مزجاة خود درين زمينه يعني خدا و صفات و افعال حق آنچه مي دانم چيزي نويسم تا شايد مفيد براي مردم جويا باشد پس درين زمينه از آيات قرآني و احاديث مسلماني مطالبي فراهم مي آورد. (عبدالله انوار) در 2 «مشرق» : الاولي في معرفة الله و ما يتبعها، در 1 «مطلع» و 5 « شارق » . شارق يكم در پيامبري ... . چهارم امامت، پنجم معاد. المشرق الثانية في افضل الاعمال التقوي، در 3 «سبحه» ... (احمد منزوي) : کتابي است در بيان علم (شناخت اصول اعتقادي شيعه) و عمل به تحصيل تقوا به عنوان دو اصل رسيدن به سعادت، مشتمل بر دو «مشرق»: مشرق اول شامل يک مطلع در علم و پنج «شارقه» در اصول دين؛ مشرق دوم شامل سه «سبحه» در تقوا، فضيلت تقوي و نقل کلمات امام علي (ع) در تشويق به تقوا. تاليف کتاب در روز جمعه دوم جمادي الاولي 962 در مشهد مقدس به پايان رسيده است. تقريظ شيخ بهائي (-1030ق) در تعريف کتاب در انتها برخي نسخه ها از جمله اين نسخه آمده است. آغاز كتاب: الحمد لك اللهم أهل الحمد و وراثه و مستحقه و باعثه و منشئه و معلمه و مفيده و ملهمه، نحمدك علي ما خلقت الانسان و علمته البيان. انجام كتاب: فرغ من تعليقها مسودها المسود لصحائفه سيئات الأعمال المؤمل رحمة الله الجواد. . [مرعشي 22/295؛ مدرسه فيضيه 2/151؛ ذريعه 14/234؛ ملي 10/39 تاريخ تاليف را 1096 آورده كه خطاست؛ عكسي دائرة المعارف 2/180؛ رايانه آستان قدس 4/489]

شیخ حرّ عاملی(رحمه الله علیه) اگرچه به عنوان محدّث مشهور است، با این حال در مقام استنباط و دفاع از اعتقادات، از مباحث عقلی و کلامی غافل نبوده ‌است و می‌توان او را از متکلمان دانست. عمده ترین کار متکلّم استنباط و دفاع است. شیخ حرّ عاملی در مقام استنباط قائل به تواتر و عدم تحریف قرآن است. ایشان اگرچه صریحاً عدم نقصان در قرآن را مطرح نکرده است؛ لیکن از سخنانش می‌توان دریافت که او قائل به عدم وجود نقص در قرآن می‌باشد. وی ظواهر قرآن و کلام نبی (صلی الله علیه و آله)، استنباطات ظنّی و قیاس فقهی را حجت نمی‌داند، ولی قیاس منطقی و همچنین تفریع بر اصول و اجماع را به شرط علم به دخول معصوم در آن، معتبر می‌داند. ایشان خبر متواتر و خبر محفوف به قرینه را مفید علم می‌داند و معتقد است عقل به بعضی از اصول و اعتقادات، علم و یقین پیدا می‌کند، ولی در تفاصیل اصول و در فروعات فقهی، حجت نیست. وی معتقد است عقل نظری با به‌کارگیری روش کشف استلزامات، به آموزه‌های کلامی جدید دست می‌یابد. کارکرد عقل عملی در علم کلام، ادراک حسن و قبح ذاتی افعال و متفرعات آن است. تأویل و اعتباربخشی به نقل از کار کردهای عقل ابزاری می‌باشد. دفاع دارای پنج مرحله- تبیین، تنظیم، اثبات، ردّ شبهات و ردّ مکاتب معارض- می‌باشد. شیخ حرّ عاملی در مرحله تبیین اعتقادات از روش‌هایی همچون تعریف مفردات، ذکر تاریخچه، ذکر مبانی، ذکر اقسام، ذکر احتمالات و ذکر فوائد استفاده کرده ‌است. وی برای تنظیم آموزه‌ها گاهی بر اساس تقدّم و تأخّر آموزه‌ها در اثبات، و گاهی بر اساس تقدم آموزه‌های عقلی بر نقلی و ... اقدام کرده است. ایشان مرحله ی اثبات آموزه را به دو لحاظ- مقدمات و صورت- و با براهینی همچون برهان ذوحدین و خلف مورد بررسی قرار داده است. شیخ حرّ عاملی در مرحله‌ی پاسخ به شبهات از روش‌هایی همچون ردّ استدلال شبهه‌گر، ردّ لوازم و مبانی شبهه‌گر، پاسخ نقضی، ذکر مثال و تشبیه، بهره برده و در ردّ مکاتب معارض که آخرین مرحله دفاع است با روش‌های بیان لوازم فاسد دیدگاه‌های معارض، ردّ مبنایی، همگامی ظاهری با طرف مقابل، ارجاع به بدیهیات، به ردّ مکاتب معارض پرداخته است.

مرکز علمی جبل عامل از میانه قرن هشتم تا میانه قرن دهم هجری قمری که متشکل از حوزه های علمیه ای چون جِزّین، مَشغَرَه،جُبَع، کَرَک و مَیس؛ همواره مرکز تربیت عالمان و اندیشمندان بوده است شهید اول، شهید ثانی، صاحب معالم، شیخ حر عاملی و محقق کرکی از جمله عالمان این مرکز علمی شیعه به شمار می روند که در شکل گیری اندیشه های اعتقادی سایر مناطق تأثیر بسزایی داشته است. به گواه تاریخ عصر رشد و فراگیری تشیع در ایران در عصر صفوی، همزمان با رشد و بالندگی این مرکز علمی رخ داده که این نشان از تأثیر گزاری اندیشمندان این منطقه است. متکلمان این مرکز علمی روش های متفاوتی در استنباط داشته اند برخی چون شهید ثانی در استنباط تلفیقی از روش عقلی و نقلی به کار می گیرد و برخی چون شیخ حر عاملی از هرگونه استنباط عقلی حتی در مباحث پیشاوحیانی صرف نظر کرده وصرفاً به روش نقلی بسنده می کند از این رو، با توجه به نگرش های متفاوت عالمان برخاسته از این مرکز علمی , بررسی جایگاه عقل و نقل در استنباط گزاره های اعتقادی از دیدگاه این متکلمین ضروری به نظر می رسد.