جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

می‌دانیم از میان شاخصه‌های رشتهٔ علمی، قدما بیشتر به «موضوع» و متأخران به «روش» توجه دارند. در این میان، کتاب روش‌شناسی علم کلام با تلفیقی از خوانش اصولی و برخی آرای تفکیکیان، عهده‌دار بیان اصول استنباط و دفاع از عقاید در قالبی نو است. این اثر، که در قالب سه بخش سامان یافته، می‌کوشد فضای جدیدی برای علاقه‌مندان به مباحث کلامی بگشاید؛ اما در عین بی‌رقیب‌بودن، به لحاظ مقاصد مؤلف محترم، از حیث محتوا و ساختار، کاستی‌هایی دارد. مقاله پیش رو ضمن معرفی اجمالی بخش‌های کتاب، عهده‌دار بیان کلیاتی در باب نقایص این اثر و ذکر نمونه‌های مهمی از بخش‌های اول و دوم آن است، چه بخش سوم کتاب نظم و اتقان بیشتری دارد. بدین‌منظور موضوعاتی همچون دلیل توجه به روش‌شناسی دانش کلام، تفاوت روش‌شناسی علم کلام با اصول آن، تعاریف گونا‌گون از کلام، آرای علمای شیعه در باب تحریف و حجیت کتاب بررسی شده است. نگارنده در اواخر نوشتار، بعضی از مباحث مهم و نیز برخی ایرادهای ساختاری و نگارشی کتاب مد نظر را برجسته می‌کند

مسئله اصلی این نوشتار روش شناسی مکتب مطالعات فرهنگی بیرمنگام است. هدف از انجام این پژوهش بررسی ریشه‌های بنیادین این مکتب دلالت‌های معرفتی آن در مطالعات فرهنگی و سپس نقد آن‌ها با بهره‌گیری از ظرفیت حکمت اسلامی است. در این نوشتار، زمینه‌های وجودی و معرفتی، مبانی نظری و روش‌‌های کاربردی این مکتب را بررسی کرده‌ا‌یم و به این نتیجه رسیده‌ایم که مکتب بیرمنگام متأثر از جنبش‌های اجتماعی و جریان‌های معرفتی نیمه دوم سده بیستم از جمله فرهنگ‌‌گرایی، نئومارکسیسم، ساختارگرایی و پساساختارگرایی است. فروکاستن معرفت به ساحت‌‌های فرهنگی ـ اجتماعی، ضعف استدلال‌های مربوط به خود بنیادی فرهنگ، عدم توجه کافی به مسائل ساختاری ـ اجتماعی، عدم تلقی روشن از فرهنگ و فروکاستن آن به مثابه امری سیاسی و فقدان روش و قلمرو نظری مشخص از جمله انتقادات وارد بر این مکتب است.

میان نظریه و روش، یک بار در مقام تولید نظریه و بار دیگر در مقام کاربست آن، دو نقطه تماس متصور است. در مقام کاربست نظریه، یعنی شناخت و چاره‌جویی برای مسائل فرهنگی و اجتماعی جوامع (که تحت عنوان کارویژه سیاست‌گذاری فرهنگی معنا می‌یابد)، مراجعه به نظریه‌های علوم اجتماعی (به عنوان ظرفیت حوزه نظر) انکارناپذیر است. ترجمه و تدریس این نظریه‌ها در مراکز دانشگاهی کشور و به‌تبع آن کاربست آن‌ها در فرآیند مسئله‌شناسی، تصمیم‌گیری و اجرا، از واقعیت‌های امروز جامعه ما نیز هست. امّا در این رهگذر، مسئله این است که نظریه‌های علوم اجتماعی برون‌زا، غالباً برای حل مسائل جوامع مبدأ عرضه شده‌اند که با مسائل فرهنگی و اجتماعی جامعه ما ناهمگونی‌های (معرفتی و غیرمعرفتی) بسیاری دارند. بنابراین شایسته است شیوه برخورد و مواجهه با این نظریه‌ها، هوشمندانه باشد. مقاله حاضر، «شناخت چالش‌های مکاتب روشی موجود»، «اتکا به مبانی معرفتی درون‌زا» و «لحاظ نیازها و زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی درونی» را از الزامات این هوشمندی دانسته و تلاش کرده تا با بازخوانی اصول و مبانی اندیشهٔ صدرایی، خطوط راهنمایی را برای استفاده ازاین‌گونه نظریه‌ها در عرصه سیاست‌گذاری فرهنگی پیشنهاد نماید.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

هدف این مقاله، نقد و بررسی روش شناسی برنامه های پژوهش علمی ایمره لاکاتوش است. لاکاتوش با ارایه روش شناسیی مبتنی بر ابطال گرایی، برآن بود که بر تکثر گرایی (نسبی گرایی و شکاکیت) غلبه کند و برنامه پژوهشی بهتری را از میان برنامه های دیگر تشخیص و تمیز دهد. سوال این است که آیا تعدیل های ثانویه ای که لاکاتوش بتدریج در برخورد با برخی واقعیت های تاریخی و برخی ایرادهای مخالفان در فرم و محتوای نظریه اولیه اش ایجاد کرد، خدشه ای به آن و غایاتش وارد نمی کند؟ این مقاله نشان می دهد که این اتفاق می افتد.یکی از تعدیلهای لاکاتوش در روش شناسی اش، پناه بردن به ایده معقولیت غیرآنی است که بر اساس آن، دیگر نمی توان همین الان و در فرصت معین و کوتاهی در باره معقول بودن ترجیح یک برنامه پژوهشی (یا نظریه) به برنامه (یا نظریه)ای دیگر نظر داد. در این مقاله، با ارایه تحلیلی منطقی نشان داده می شود که این تعدیل، روش شناسی او را نسبت به تمیز بین برنامه های پژوهشی بهتر و برنامه های پژوهشی ضعیف، ناتوان می کند. همچنین، او تعریف جدیدی از روش شناسی ارایه می دهد که این تعریف نیز به نوبه خود کارکرد اصلی روش شناسی او را از بین برده، آن را به نوعی بی خاصیت می کند.نهایتا این مقاله قصد دارد با نشان دادن ضربات جبران ناپذیری که تعدیلهای ثانویه لاکاتوش به نظریه او وارد می سازد، بیان کند که این روش شناسی با تعدیلهای ثانویه وی، نه تنها نجات نمی یابد، بلکه به اهداف اولیه اش برای ارایه آن نیز نایل نمی شود.

مجموعه ای از مباحث مرتبط با قرآن که هر یک وجهی از وجوه مطالعات قرآنی را تبیین می کند یا به پرسشی از پرسش ها درباره قرآن می پردازد با عنوانکلی علوم قرآن نامیده می شود که آشنایی با هر یک از آنها نقش مهمی را در بهره گیری از محتوای قرآن ایفا می کند. بدین منظور نخستین گام ارائه تعریف علمی و دقیق اصطلاح علوم قرآن است تا در پرتو آن معلوم شود چه علومی را به درستی می توان علوم قرآن نامید . برخی از دانشمندان علوم قرآن کلیه مباحث متعلق به قرآن را تحت عنوان علوم قرآن نامیده اند ولی برخی دیگر تنها علومی را که از عوارض ذاتی و اختصاصی قران بحث می کنند علوم قرآن دانسته اند. بر عکس گروهی حتی مباحث مربوط به تاریخ مصاحف، بررسی اوصاف و ویژگی های قرآن کریم را علوم قرآن نام نهاده اند. دقیق ترین تعریفی که می توان ارائه داد این است که بگوییم منظور از علوم قرآن مجموعه علومی است که مقدمه فهم و تفسیر قرآن واقع می شوند. گام دوم آشنایی با شیوه های رده بندی علوم قرآن و تعیین جایگاه علوم قرآن در علوم اسلامی و نیز سلسله دانش بشری است. علوم قرآن را بر اساس ملاک هایی همچون موضوع، روش، تربیت تایخی، درون قرآنی یابرون قرآنی بودن و میزان کارآمدی در فهم و تفسیر قرآن می توان رده بندی نمود. روش برگزیده در این تحقیق، ملاک قرار دادن میزان کارآمدی هر یک از این علوم در فهم و تفسیر قرآن است. گام سوم، روش شناسی علوم قرآن است که به عنوان بخشی از مباحث مربوط به فلسفه علوم قرآن، با نگاهی معروف شناسانه از انواع درجه دوم به بازکاوی و بازنگری بیرونی علوم قرآن پرداخته و مبانی روش شناختی آنها را مورد بررسی قرار می دهد. نگارنده در فصل اول این تحقیق سراغ تعاریف و ضمن بررسی تحلیلی تعاریف مختلف علوم قرآن را مقدمه فهم و تفسیر قرآن دانسته است. در فصل دوم به ضرورت رده بندی علوم قرآن و تعیین جایگاه آن در علوم اسلامی و سلسله دانش بشری پرداخته و با ملاک قرار دادن کارآمدی هر یک از علوم قرآن در فهم و تفسیر قران الگویی را برای رده بندی این علوم ارائه داده است. در فصل سوم نیز درصدد اثبات این دیدگاه بوده است که علوم قرآن دانشی با موضوعات متعدد بوده و از تنوع روش ها برخوردار است. و به همین دلیل روش پژوهش ترکیبی اعم از روش نقلی، عقلی و تحلیلی زبانی را علوم قرآن پیشنهاد کرده و در نهایت نتیجه گرفته است که روشهای علوم مختلف اعم از علوم انسانی ، علوم تجربی، و علوم ریاضی در روش شناسی علوم قرآن کارآیی دارند.

چکیده در کتاب فهرست نجاشی اطلاعات سودمند و مهم زیادی را درباره دانشمندان شیعه و آثار آنان می توان یافت.نجاشی این اطلاعات را از منابع مکتوب پیشین ، که تعداد آنها بیش از یکصد کتاب است ، بدست آورده است.علاوه بر این منابع مکتوب ، نجاشی به صورت سماع و دیگر طرق از اساتید خود ، که برخی از آنان از دانشمندان متخصص و برجسته این علم به شمار می روند ، بهره برده است.او ملتزم بوده است که در کسب علم از اساتید ، از افراد ضعیف و متهم به ضعف اجتناب کند. نجاشی یک بازگو کننده صرف نبوده است بلکه اطلاعاتی را که در اختیار داشته ، مورد نقد و بررسی قرار داده و درستی یا نادرستی آنها را بیان کرده است. با مقایسه رجال نجاشی با دیگر اصول رجالی ، می توان برخی تعارضات به ویژه تعارض در جرح یا تعدیل برخی راویان را مشاهده کرد که قابل جمع نیستند.عده ای از دانشمندان عقیده دارند که در این گونه موارد باید نظر کسی را که « محقق تر » و « متخصص تر » است ترجیح داد.بررسی روش و دیدگاههای نجاشی در کتابش و مقایسه آن با دیدگاههای شیخ طوسی در کتابهای رجالیش ، برتری نظرات نجاشی بر نظرات شیخ طوسی در موارد تعارض را اثبات می کند.زیرا فهرست نجاشی پس از دیگر اصول رجالی نگاشته شده و گزارشهایی که نجاشی درباره دانشمندان شیعی بدست می دهد از استواری و دقت بیشتری برخوردار است و بر خلاف برخی گزارشهای شیخ طوسی تناقضی در آنها دیده نمی شود.همچنین نجاشی برای تالیف فهرست خود زمان زیادی را صرف کرده و در این رشته مطالعات و تحقیقات فراوانی انجام داده و از تخصص بالایی برخوردار بوده است.

تفسیر پژوهشی دانشی است که در قرن اخیر شکل گرفته است و به بررسی شرایط زندگی مفسر، فضای علمی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی زمان مفسر که در شناخت نحوه ی شکل گیری تفسیر موثر می باشد، می پردازد. همچنین به تحلیل و بررسی و نقد سبک و روش تفسیر و اصول و مبانی مفسر در علم تفسیر توجه می شود. آیت الله حسینی نجفی همدانی، از جمله مفسران شیعه در عصر حاضر که دراین نوشتار کتاب تفسیر هجده جلدی ایشان از لحاظ علم تفسیر پژوهی مورد مطالعه قرار گرفته است. از ویژگی های بارز این تفسیر، استفاده فراوان از احادیث اهل بیت (ع) می باشد که این ویژگی با تقید بسیار زیاد مفسر در تحلیل مطالب تفسیری و ارائه ی این تفسیر اجتهادی همراه شده است و شیوه ای جالب از تفسیر قرآن را ارائه می دهد .در ضمن اینکه مفسر به طرح مباحث اخلاقی عرفانی و مسائل تربیتی در قالب جملات فلسفی گرایش فراوانی داشته است. پژوهش حاضر در چهار فصل تدوین شده است، فصل اول شامل سه بخش کلیات، زندگی نامه و معرفی تفسیر می باشد که مباحثی از قبیل طرح مساله، اهمیت و ضرورت بحث، روش تحقیق، سؤالات و محدودیت ها، زندگی، تحصیلات و آثار علمی به جا مانده از مفسر و انگیزه و شیوه ی نگارش تفسیر مذکور بررسی شده است. فصل دوم، مبانی تفسیری (انوار درخشان ) است، که شامل: عقیده مفسر در هدایت گری قرآن، حجیت ظواهر الفاظ و قابل فهم بودن آن، وحیانی بودن قرآن، التزام مفسر به کلام معصومین، جاودانگی و جامعیت قرآن، عقیده به نظم و ارتباط آیات و التزام به قرائت مشهور می باشد. در فصل سوم، شیوه مفسر در تفسیر قرآن، منابعی که در این روش او تاثیر گذار بوده اند و جهت گیری های وی در تفسیر مشخص شده است. و بالاخره در فصل چهارم مباحث علوم قرآنی که در تفسیر انوار درخشان مورد توجه بوده، بررسی شده است.