جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ملاصدرا حکیم فرزانه اسلامی تالیفات و آثار قلمی متعددی از خود بر جای گذاشته است کتاب تفسیر ملاصدرا از مهمترین تالیفات وی میباشد او در تفسیر خود به مباحث کلامی مفسران توجه و افر داشته است و به مناسبت به ذکر آرای آنها پرداخته است . و گاه در صدد رد نظریات آنان برآمده است .ملاصدرا در تفسیر خود به نوعی تحت تاثیر مفسرانی چون ابوحامد غزالی ، طبرسی ، فخر رازی ، بوده است ملاصدرا مهمترین وظیفه مفسران را توجه به معانی بطون آیات میداند و میگوید : مفسرانی به حقیقت نزدیکترند که بتوانند از حقایق و رموز آیات پرده برگیرند و در این خصوص ضمن ارائه معیار و ملاکهای تاویل به طبقه بندی مفسران پرداخته است

در این مقاله دیدگاه صدرالمتالهین در مورد بداء اثباتی و بداء ثبوتی و تعاریف آن ها بیان شده است که با جامع نگری به تبیین آنها پرداخته است و میتوان گفت دیدگاههای ایشان علاوه بر نقاط قوتی که دارد کاستی هایی هم دارد که در این نشتار به آنها پرداخته شده است.

تشکیک در فلسفه از شیخ اشراق آغاز شد. صدرالمتالهین با قبول اصل تشکیک و رد آن در ماهیت به اثبات تشکیک در وجود پرداخت. تشکیک وجود همانند اصالت وجود از ارکان حکمت متعالیه محسوب می گردد. این مساله مبنای تبیین و اثبات مسائل متعدد فلسفی گردید که از آن ها به آثار تعبیر می شود. این آثار به چهار تقسیم می شود: جهان شناسی، معرفت شناسی، خدا شناسی و معاد شناسی.

موضوع مقاله حاضر ، بررسی ماهیت ایمان از دیدگاه ملاصدرا و کرکگور است . برای تبیین این دو دیدگاه، ابتدادر رویکرد عقلی به جاودانگی و خلود آدمیان درجهان واپسین، پرسش های جدی فراروی عقل قرار دارد و این پرسش ها میان اصول معرفتی در حوزه فلسفه، ناسازگاری، تعارض و چالش هایی را به بار آورده است. حکیمان، خداوند هستی را وجود مطلق، خیر محض و دارای رحمت واسعه شناخته و سرشت آدمیان را به مقتضای اصل سنخیت، بر ساختار وجود خداوند دانسته و او را مظهر خدا در جهان هستی معرفی کرد ه اند. از این رو، خطا، انحراف و لغزش های آدمیان را از عوارض غیر لازم و غیر دائم او می دانند که حجابی بر سرشت آنان می اندازد و پس از زوال آن، انسان به ساختار اولی و جبلی خود باز می گردد؛ زیرا قسر و منع هر موجود از مقتضای طبیعت اش، پایان پذیر است. در این مقاله ضمن طرح پرسش ها در مسأله خلود به تحلیل پاسخ های عقلی از نگاه ملاصدرا و علامه طباطبایی (ره) پرداخته و سپس به بررسی، تحلیل، تفسیر عقلی و نقد آن اشاره می شود و سرانجام، ارائه تئوری فلسفی بر مسأله جاودانگی در دوزخ را، کارآمد ندانسته است.

ملاصدرا علیت ضروری را با اختیار سازگار می داند. اما اختیاری که او مطرح می کند عین اجبار و اضطرار است. در واقع ملاصدرا مختار را به معنای مرید تفسیر می کند و معتقد است انسان دارای اراده است. اما اراده او معلول شوق و شوق معلول علم و علم معلول عوامل خارجی و این عوامل در نهایت معلول خداست. این نوع علیت نیز علیتی ضروری است. بنابراین با وجود علت، تحقق اراده انسان ضروری است و انسان نمی تواند اراده نکند. به دیگر سخن، اختیار به معنای توانایی انسان بر اراده کردن و اراده نکردن و در نتیجه توانایی بر فعل و ترک بر اساس علیت ضروری محال و غیر قابل قبول است. بنابراین اختیار به این معنا با علیت ضروری قابل جمع نیست، هر چند اراده با علیت ضروری قابل جمع است.اما اسپینوزا تصریح می کند که اختیار با علیت ضروری قابل جمع نیست، و چون علیت ضروری امری بدیهی است، انسان دارای اختیار نیست. اسپینوزا هم اختیار به معنای توانایی بر اراده کردن و اراده نکردن را از انسان سلب می کند. و هم اختیار به معنای خاص خود، یعنی انجام فعل به اقتضای فاعل را. اسپینوزا هم مانند ملاصدرا، انسان را مرید می داند اما مانند ملاصدرا مختار را به معنای مرید تفسیر نمی کند. در نتیجه تصریح می کند که انسان دارای اختیار نیست

موضوع مقاله حاضر ، بررسی ماهیت ایمان از دیدگاه ملاصدرا و کرکگور است . برای تبیین این دو دیدگاه، ابتدا آرای برخی از متکلمان اسلامی و فلاسفه معاصر غربی در این زمینه مطرح شده و نهایتاً از نظرات آنها وجود حداقل سه بعد در ایمان مشخص شده که عبارتند از: بعد معرفتی، بعد عملی و بعد عاطفی و براساس این ابعاد، سه رویکرد اصلی شکل گرفته است: رویکرد عقلی یا ذهن گرایانه، رویکرد ایمان گرایانه و عاطفی و رویکرد عقلی ـ عاطفی.در رویکرد نخست، بر بعد معرفتی ایمان تأکید می شود و اثبات باورهای ایمانی به کمک براهین عقلی ممکن دانسته می شود. در رویکرد دوم، بعد عملی ایمان مهم ترین بعد ایمان است و بعد معرفتی آن در این دیدگاه به کلی نفی می گردد و لذا هر گونه استدلال نظری به حال ایمان مضر انگاشته می شود. در رویکرد سوم، ابعاد مختلف ایمان در یک کل منسجم با یکدیگر دیده می شود و بر هماهنگی میان آنها تأکید می گردد. نظرات صدرا و کرکگور در باب ایمان و مسائل مرتبط با آن از جمله رابطه ایمان و معرفت، ایمان و استدلال عقلی، ایمان و اراده، ایمان و عمل، ایمان و یقین و ایمان و امر محال با توجه به این سه رویکرد، ابتدا تبیین و ایضاح شده و سپس نتایج و پیامدهای آن مورد ارزیابی قرار گرفته است. در این مقاله نظر صدرا در رویکرد اول و نظر کرکگور جزو رویکرد دوم محسوب شده است.

از نظر فلسفی عوالم اخروی خاليی از هرگونه ماده و قوه انفعالی است. لكن ملاصدرا از هيولی و قوه اخروی سخن به ميان می آورد. اين مقاله به دنبال يافتن منظور ملاصدرا از چنين عباراتی در مورد عوالم اخروی است. به اين منظور، كلمات وی در اين زمينه مورد بررسی قرار گرفته و معلوم شده است كه از نظر او ماده بعيد اخروی نفس انسانی و مواد قريب آن، قوه خيال و ملكات حسنه يا سيئه انسانی است كه با نفس متحدند. البته اين ماده ذاتاً با هيولای دنيوی متفاوت است. اما جای اين پرسش هست كه چرا ملاصدرا از نفس يا قوه خيال تعبير به ماده اخروی كرده است؟ پاسخ ملاصدرا به اين پرسش چشم انداز كلی او را به عالم قيامت و نظام آن روشن می سازد. همچنين دانسته شد كه منظور وی از قوه در آخرت، به معنای قدرت و توان وجودی است كه نه تنها انفعال نيست، بلكه با هيچ استعدادی هم قرين نمی باشد.

سعادت و غايت مطلوب انسان از نگاه فيلسوفان مسلمان قابل انقسام به بخش های مختلف بوده و معنايی منحصر به يك امر ومصداق واحد نيست؛ ازاين رو، از جهات و ابعاد گوناگون و به اعتبارات و حيثيات متعدد به تقسيم آن پرداخته اند. اين نوشتار می كوشد بنيادی ترين تقسيمات مطرح در زمينه سعادت و غايت كمال آدمی در فلسفه اسلامی را از حيث روش های كاربسته شده در اين تقسيمات، محتوا، جامعيت و مانعيت بررسی و نقادی نمايد. براساس مطالعه و تحقيق انجام شده درجوانب مختلف موضوع و كلمات و تعبيرات حكيمان فردی و » ،« حسی و عقلی » چنين برمی آيد كه مهمترين اين تقسيمات، يعنی تقسيم سعادت به و نيز تقسيم به اعتبار معتقدات از جهاتی چند جای « دنيوی و اخروی » و « انسی و عقلی » ،« جمعی ترديد و انتقاد دارند؛ زيرا براساس برخی آرا سعادت حسی حاصل از ادراكات حسی از يكسو نفی گرديده و از ديگرسو، با وجود جزم به سعادت فطری، تنها قسيم سعادت عقلی دانسته شده است، اما سعادت انسی مورد تأكيد ازجانب بعضی فيلسوفان بدون سعادت عقلی تحقق ندارد در واقع از مراتب آن به شمار می آيد و سعادت جمعی برغم جايگاه آن در نيل به سعادت فردی مورد اهتمام چندان واقع نشده و نيز زوايای سعادت اخروی آنگونه كه متوقع از مباحث حكمی است، مورد عنايت و روشنگری قرار نگرفته و اين نكات ضرورت نگاه مجدد و انتقادی در اين زمينه را ايجاب می نمايند