جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هرگونه نظریه‌پردازی دربارهٔ مفهوم سعادت، مستلزم تبیین مؤلفه‌های مختلف آن (از جمله مقدمات، شروط، مصادیق و اجزا) است. توجه به نقش بنیادین سعادت در حکمت عملی که به‌عنوان واسطه و تضمین کنندهٔ امتداد عملی فلسفه شناخته می‌شود، بیانگر اهمیت مضاعف چنین تبیینی در کاربست عملی نظریه‌ خواهد بود. در نظریهٔ سعادت ارسطو که بر عناصر مفهومی خاصی مانند خیر/غایت أعلی، خودبَسندگی، کارکرد، فضیلت و فعالیت مُبتنی است، دو فضیلت نظری و اخلاقی به‌عنوان اجزای سعادت و مواردی همچون ثروت، دوستی و سلامتی به مَنزلهٔ شروط آن مطرح شده‌اند؛ اما ابهام موجود در سخنان ارسطو سبب بروز اختلافی اساسی در میان مفسران آثار وی و نیز در آراء فیلسوفان مسلمان گردیده و آنها را به دو گروه طرفداران «سعادت غالب» و «سعادت جامع» تقسیم کرده است که در دیدگاه اول تنها فضیلت نظری دارای اهمیت ذاتی و اولی است و در دیدگاه دوم، فضایل نظری و اخلاقی به­طور همزمان مورد توجه ذاتی قرار می­گیرند. ریشه‌یابی ابهام مذکور و ارائهٔ راهکاری برای رفع آن در جهت افزایش کارآمدی عملی اهدافی هستند که در این نوشتار از طریق بازخوانی انتقادی نظریهٔ ارسطو به روشی تحلیلی مورد پِی‌جویی قرار گرفته‌اند. به نظر می‌رسد می‌توان با پایبندی به تعریف سعادت به‌عنوان «غایت بالذات» (در مقابل غایت نهایی) و توجه به کلّ ماهیت نوعیه (به جای فصل) در استدلال موسوم به «برهان کارکرد»، نظریه‌ «سعادت شامل» را پیشنهاد نمود که مؤلفه‌های سعادت را توسعه می­دهد، طبقه‌بندی مناسبی از آنها ارائه می‌نماید و درنتیجه کارآمدی عملی بیشتری در حلّ تزاحم­های میان آنها خواهد داشت.

هدف پژوهش حاضر بررسی نقش راهپیمایی اربعین حسینی در تقویت دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایران در منطقه و نظام بین‎الملل است. این پژوهش از منظر هدف کاربردی بوده، و از نظر ماهیت، توصیفی- تحلیلی است. به نظر می‎رسد راهپیمایی اربعین با مولفه‌هایی نظیر ترویج فرهنگ مبارزه و استکبارستیزی، تقویت وحدت اسلامی و جهانی‎سازی ژئوپلیتیک شیعه، موجب تقویت قدرت نرم و بالطبع تقویت دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایران در منطقه و جهان اسلام و نظام بین‎الملل می‎شود. دستاورد پژوهش حاضر ترمیم جهت‎گیری‎های سیاست خارجی ایران و مناسبات‎گرایی ارزشی با کشور‎های اسلامی در محیط پیرامونی به ویژه در کشور عراق و ناظر به پدیده خاص اربعین است. نظر به آنکه شرایط و زمینه‎های لازم برای تقویت گفتمان‌ هلال شیعی از رهگذر مناسکی چون راهپیمایی اربعین حسینی و فرهنگ زیارت، با توجه به استقبال جهان اسلام فراهم است، به عنوان استنتاجات نظری باید مناسکی چون اربعین حسینی در قالب نظریه پخش نیز از سوی پژوهشگران مطالعات اربعینی در دستور کار قرار گیرد.

کمال‌خواهی یکی از شاخصه¬ها و اصول مهم در پیدایش نظام تمدنی مطلوب بشمار میرود. ملاصدرا با تکیه بر حقیقت انسانی ـ که متشکل از ظاهر و باطن است ـ بدنبال ترسیم نظامی اجتماعی بر اساس قابلیتهای وجودی انسان است، زیرا انسان بلحاظ فطرت خود، به مدنیت گرایش دارد و مقاصد دنیایی و آخرتی او، تنها در بستر یک نظام تمدنی برآورده میشود. مسئلۀ پژوهش حاضر، ارائۀ طرحی در راستای پیدایش و تقویت نظام تمدنی، با تکیه بر سه اصل برگرفته از دیدگاه ملاصدراست. اصل اول، بررسی خاستگاه کمال‌خواهی و تأثیر آن در زیست اجتماعی؛ اصل دوم، مسئلۀ قنیه و قانون که دو عنصر زمینه‌ساز پیدایش نظام تمدنی هستند؛ اصل سوم، شناسایی و پیشنهاد راهکارهای حِکمی برای برون‌رفت از بحرانهای تمدنی. هدف از بررسی این اصول، توجه به قابلیتها و ظرفیتهای ساحت انسانی است و اینکه، چگونه انسانِ کمال‌خواه، توانایی وصول به اهداف عالی را پیدا میکند. یافته¬های این پژوهش نشان میدهد که حکمت ¬متعالیه از یکسو، با توجه به ساحتهای وجودی انسان و ظرفیتهای نظام تمدنی، بدنبال طرح و برنامه‌ریزی برای بهبود نظام تمدنی است و از سوی دیگر، با تکیه بر سامان‌بخشی تسخیرهای انسان در طبیعت بپشتوانۀ علم و قدرت و خلاقیت، میتواند الگویی مناسب برای آبادانی زیست تمدنی ترسیم نماید.

نور علم و تمدن چنان دیده انسان‌های معاصر جهان معاصر را خیره ساخته است که گوئی او را به قصرهای موعود موعود بشریت رهنمون ساخته و همه مشکلات با سرپنجه این دو عنصر حل گشته است، درحالی‌که بحران بی‌هویتی و پوچی و بی‌هویتی و سرخوردگی از درون انسان را مضمحل نموده است. ما اعتقاد داریم تعالیم نورانی قرآن کریم که از منبع وحی سرچشمه می‌گیرد به‌خوبی می‌تواند ابتدا بعد فکری و سپس بعد عملی انسان را آن‌گونه هدایت نماید که جایی برای ناامیدی و خلأهای روحی باقی نماند و دلیل موفقیت این نسخه شفابخش این است که از سوی خالق انسان و جهان صادر شده که علاوه بر صفات حسنه، خواستار رشد و تکامل انسان است. در این مختصر هدف ما واکاوی راهبرد اساسی قرآن کریم در تغذیه فکری انسان از یک‌طرف و سیراب کردن جنبه عملی انسان از سوی دیگر می‌باشد.

موعظه در فرهنگ قرآنی، رسالت اصلی انبیاء و کتب آسمانی برشمرده شده است. ثمره موعظه‌ای تلقی کردن قرآن، آنجایی به‌طور برجسته آشکار می‌شود که به آیاتی خلاف واقع برمی‌خوریم؛ نظیر محبوس بودن قومی به نام یأجوج و مأجوج در پشت سدی تا روز قیامت و یا افکندن شهاب‌ها برای راندن شیاطین از آسمان. علامه طباطبایی این دو را خلاف واقع می‌شمارد و آیات مربوط را بر مجاز حمل می‌کند. این در حالی است که مفسران طی چهارده قرن گذشته، همگی این آیات را بر حقیقت حمل می‌کردند و ادعای اینکه آنان قرآن را اشتباه می‌فهمیدند، دشوار است. نظریه رقیبی که در این مقاله به آن پرداخته می‌شود، این است که این موارد، اسطوره‌اند و در یک بیان موعظه‌ای هیچ اشکالی ندارد که از اسطوره‌های مخاطبان استفاده ابزاری شود. این نظریه، ضمن باقی گذاشتن آیات قرآن بر معنای ظاهری‌شان که تمام مفسران طی چهارده قرن فهمیده‌اند، حقانیت قرآن را نیز ثابت می‌کند.

آیات مستثنا، آیاتی است که برخلاف کلیت آیات یک سوره، در مکه یا مدینه نازل شده است. براساس تحقیق پیش رو، شمارآیات مستثنا در روایات از قرن دوم تا نهم سیر صعودی داشته؛ تا جایی که سیوطی 90روایت دربارۀ این قسم از آیات نقل کرده است. این پژوهش که با روش توصیفی-تحلیلی صورت پذیرفته، در پی بررسی چگونگی شکل‌گیری و تطور کمّی و کیفی آیات مستثنا از منظر مفسران در طی شش قرن مزبور برآمده است. برحسب نقاط اشتراک و افتراق، رویکرد مفسران به آیات مستثنا را به سه دوره می­توان تقسیم کرد. در دورۀ نخست (قرون2-4) معمولاً مفسران آیات انگشت شماری را مستثنا نموده و در نقل این آیات از راویان خود نام نبرده و به علت مستثنا شدن آیات هم اشاره­ای نکرده­اند. در دورۀ دوم (قرون5-6) آیات بیشتری مستثنا شده و مفسران به نقل روایت در بیان مستثنا شدن آیات اهتمام فراوانی داشته­اند و بعضاً از چند راوی در گزارش مستثنا شدن آیات نام برده­اند. در این دوره علت مستثنا شدنِ میزان قابل توجهی از آیات در مقدمۀ سوره­ها بیان گردیده است. در دورۀ سوم (قرون7-9) حجم آیات مستثنا به اوج خود رسیده، از راویانِ جدیدی در نقل آیات مستثنا یاد شده و آیات مستثنای فراوانی به راویان مشهور نسبت داده شده است. در عین حال رویکرد انتقادی به این‌گونه آیات نیز شکل گرفته و اندکی از این آیات توسط مفسران نقد شده است. از مکی بودن بسیاری از آیات مستثنا و نقل این آیات عموماً در مقدمۀ سوره­ها هم می­توان به عنوان نقاط اشتراک همۀ ادوار نام برد.