جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با اینکه آرا و اندیشه ­های هانا آرنت -به­ عنوان یکی از برجسته­ ترین متفکران حوزه تاریخ و نظریه سیاسی قرن بیستم- امروزه یکی از منابع و مراجع اصلی محافل فکر سیاسی به شمار می­رود و مباحث او در کتاب وضع بشر، ریشه ­های توتالیتاریسم، حیات ذهن، میان گذشته و آینده و... موضوع صدها مقاله و رساله بوده و هستند، اما درباره روش او بحث چندانی به چشم نمی­خورد. این خلأ از آن­رو است که او نه در این آثار و نه در هیچ جای دیگر به مقوله روش مطالعات و پژوهش­هایش نپرداخته و پژوهشی جامع و مستقل هم در این‌باره صورت نگرفته است. این مقاله می­کوشد ضمن مطالعه روش هانا آرنت در فهم سیاست در راه گشایش افقی نو در مقوله روش در علوم سیاسی مبتنی بر رویکرد و الگوهای غنی و بدیع هانا آرنت گام بردارد. برای این مهم و فهم آرنت و روش تفهمی او به تحلیل آثارش مراجعه و این روش و تکنیک­ها را از دل آنها استخراج کرده است. آرنت از منظر و رویکردی تفسیری به فهمِ جهان و پدیده ­ها و امور سیاسی می­پردازد و در این راه تکنیک­های خاص و منحصر به فردی را به خدمت می­گیرد که در چارچوب منظومه فکری و دستگاه فلسفی -سیاسی خاص اوست. آرنت با رد و نقد مغالطه‌های متافیزیکی و روش‌های تقلیل‌گرا و جبر‌گرای علوم مدرن، روش‌هایی خاص برای فهم جهان و انسان در پیش می‌گیرد که داستان‌گویی، تصور پژوهشگر به­ مثابه تماشاگر موقعیت‌مند و بی‌طرف، افتراق‌گذاری و تمایزها، کاربرد پارادوکس‌ها و تحلیل آنها برای رسیدن به فهم، و استفاده از ذوق و سلیقه، و تخیل در فهم از مهم­ترین ایده‌های خاص او در فهم هستند

امروزه بسیاری از مردم با کمک فناوری، چندین ساعت در طول شبانه روز از رسانه های اجتماعی استفاده می کنند؛ صرف نظر از دسترسی به اینترنت و در میان فراوانی برنامه های کاربردی، رسانه های اجتماعی- عمدتاً- برای گشت و گذار در شبکه اینترنتی، یافتن مسیرها، خرید مجازی، گفتگو با دوستان و اشتراک گذاری پیام ها مورد استفاده قرار می گیرند. در همین راستا، پژوهش حاضر تلاش نموده به این پرسش پاسخ دهد که چگونه می توان از رسانه های اجتماعی جهت آشنایی با ادیان و مذاهب مختلف، تبادل عقاید مذهبی و به طور کلی گفتگوی بین ادیان و مذاهب برای اهداف صلح آمیز هم چون کاهش میزان خشونت، قتل عام ها، نسل کشی ها و کشتارهایی که امروزه به بهانه اختلافات دینی و مذهبی شاهد آن هستیم، استفاده نمود. در این خصوص محققان علوم دینی نیز مردم سراسر جهان را تشویق می کنند با ادیان دیگر آشنا شوند؛ به نحوی که تاکنون مقاله های بسیاری درباره این موضوع نوشته شده و گفته می شود وظیفه نخبگان بحث و تبادل نظر در مورد مشکلات موجود و هدایت مردم به راه راست است؛ اما این پژوهش معتقد است اگر کاربران رسانه های اجتماعی مهارت تحلیل، ارزیابی و تولید مفاهیم و محتوای معارف دینی را دارا باشند، می توانند نقش بسزایی در انتقال باورها، تبادل آرا و نظرات اعتقادی- به دور از هر گونه تعصب- داشته باشند. به نظر می رسد تاکنون مهارت در برخورد با محصولات رسانه ای در بسیاری از کشورها آموزش داده نشده است؛ لذا به دنبال الگوی مهارت رسانه ای پاتر به سه مهارت تجزیه و تحلیل، ارزیابی و سنتز- تولید- پیام های رسانه ای اشاره شده است.

این مقاله در برابر شبهه‌ای که اخلاق قرآنی را یکسره مبتنی بر ترس از جهنم و شوق بهشت و فاقد پشتوانۀ عقلی می‌داند، سامان یافته است. این پژوهش با واکاوی آیات انگیزشی قرآن کریم و بررسی دیدگاه مفسران، با رویکردی روان‌شناسانه به کشف و استخراج ابعاد انگیزشی این نظام همت گمارده و کوشیده است نسبت و جایگاه بهشت و جهنم را در این میان به دست آورد. نتایج پژوهش نشان داد این شبهه با استقرای ناقص از آیات قرآن سامان یافته و سیری در آیات قرآن، می‌تواند مجموعه‌ای قاعده‌مند و رو به تعالی از انگیزه‌های فعل اخلاقی را بازنماید. گرایش‌های فطری، باورهای دینی، مقبولیت اجتماعی، پاداش‌های دنیایی و آخرتی، رفتار عادلانه و در نهایت حبّ عبودی، مهم‌ترین عوامل انگیزشی از منظر قرآن کریم است که در این مقاله استخراج و تبیین شد؛ در عین حال که بیم و امید نیز از ذاتیات انسان بوده، کارکردهای قابل توجه در منظومۀ انسان‌شناسی دارد.

نهج‌البلاغه کتاب سیاست، برهان، بصیرت و نماد ناب تفکر اسلامی و راهبر شئونات اخلاقی، دینی و اجتماعی مسلمانان است. این اثر سترگ در دوره معاصر از جهت شکل و محتوا در پرتو نظریات متعددی مورد بررسی قرارگرفته که نشان از وسعت جهان‌بینی نهج‌البلاغه و همگرایی با جدیدترین مکاتب و رویکردهای فکری از جمله پراگماتیسم یا مکتب اصالت عمل است. این جریان، نگرشی فلسفی با سنگ بنای تجربه و عمل‌گرایی است و در پاره‌ای موارد به سمت مصلحت‌گرایی و ابزارانگاری پیش می‌رود. بدون شک نهج‌البلاغه از جهات زیادی با یک اثر سیاسی هم‌ترازی می‌کند؛ زیرا در بسیاری از خطبه‌ها و نامه‌ها، امام علیه السلام در نقش یک حاکم و آمر، اندیشه‌های سیاسی خود را به مردم و امیران ابلاغ می‌نماید که قابلیت بررسی در پرتو مؤلفه‌های سیاسی مکتب پراگماتیسم را دارد، و عهد­نامه امام علیه السلام به مالک‌اشتر یکی از آنهاست. این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی بر آن است تا با جهت‌گیری علمی به جستجوی پارادایم فکری پراگماتیسم سیاسی در نامه امام علیه السلام به مالک اشتر در نهج‌البلاغه پرداخته و میزان تطابق و همخوانی و تحلیل مؤلفه‌های این جریان را مورد سنجش قرار دهد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که گزاره‌های ارزشی پراگماتیسم سیاسی نظیر واقع‌بینی، عمل‌گرایی و نتیجه‌گرایی در این عهدنامه به‌عنوان سه محور مهم پراگماتیسم که متناسب با مبانی نظری و تعالیم اسلام و عدل الهی است، با جلوه‌های مختلفی توسط امام علیه السلام به کار گرفته شده‌است.

موعظه در فرهنگ قرآنی، رسالت اصلی انبیاء و کتب آسمانی برشمرده شده است. ثمره موعظه‌ای تلقی کردن قرآن، آنجایی به‌طور برجسته آشکار می‌شود که به آیاتی خلاف واقع برمی‌خوریم؛ نظیر محبوس بودن قومی به نام یأجوج و مأجوج در پشت سدی تا روز قیامت و یا افکندن شهاب‌ها برای راندن شیاطین از آسمان. علامه طباطبایی این دو را خلاف واقع می‌شمارد و آیات مربوط را بر مجاز حمل می‌کند. این در حالی است که مفسران طی چهارده قرن گذشته، همگی این آیات را بر حقیقت حمل می‌کردند و ادعای اینکه آنان قرآن را اشتباه می‌فهمیدند، دشوار است. نظریه رقیبی که در این مقاله به آن پرداخته می‌شود، این است که این موارد، اسطوره‌اند و در یک بیان موعظه‌ای هیچ اشکالی ندارد که از اسطوره‌های مخاطبان استفاده ابزاری شود. این نظریه، ضمن باقی گذاشتن آیات قرآن بر معنای ظاهری‌شان که تمام مفسران طی چهارده قرن فهمیده‌اند، حقانیت قرآن را نیز ثابت می‌کند.

آیات مستثنا، آیاتی است که برخلاف کلیت آیات یک سوره، در مکه یا مدینه نازل شده است. براساس تحقیق پیش رو، شمارآیات مستثنا در روایات از قرن دوم تا نهم سیر صعودی داشته؛ تا جایی که سیوطی 90روایت دربارۀ این قسم از آیات نقل کرده است. این پژوهش که با روش توصیفی-تحلیلی صورت پذیرفته، در پی بررسی چگونگی شکل‌گیری و تطور کمّی و کیفی آیات مستثنا از منظر مفسران در طی شش قرن مزبور برآمده است. برحسب نقاط اشتراک و افتراق، رویکرد مفسران به آیات مستثنا را به سه دوره می­توان تقسیم کرد. در دورۀ نخست (قرون2-4) معمولاً مفسران آیات انگشت شماری را مستثنا نموده و در نقل این آیات از راویان خود نام نبرده و به علت مستثنا شدن آیات هم اشاره­ای نکرده­اند. در دورۀ دوم (قرون5-6) آیات بیشتری مستثنا شده و مفسران به نقل روایت در بیان مستثنا شدن آیات اهتمام فراوانی داشته­اند و بعضاً از چند راوی در گزارش مستثنا شدن آیات نام برده­اند. در این دوره علت مستثنا شدنِ میزان قابل توجهی از آیات در مقدمۀ سوره­ها بیان گردیده است. در دورۀ سوم (قرون7-9) حجم آیات مستثنا به اوج خود رسیده، از راویانِ جدیدی در نقل آیات مستثنا یاد شده و آیات مستثنای فراوانی به راویان مشهور نسبت داده شده است. در عین حال رویکرد انتقادی به این‌گونه آیات نیز شکل گرفته و اندکی از این آیات توسط مفسران نقد شده است. از مکی بودن بسیاری از آیات مستثنا و نقل این آیات عموماً در مقدمۀ سوره­ها هم می­توان به عنوان نقاط اشتراک همۀ ادوار نام برد.

گاهی فهم مخاطبان از کلام خداوند در قرآن کریم متفاوت است و گاهی نیز فهم یک فرد از آیات الهی در بستر زمان، دچار تغییر و دگرگونی می شود. سؤال این است که خاستگاه گوناگونی و دگرگونی فهم از آیات قرآن کریم چیست؟ در این نوشتار که با روش توصیفی و تحلیلی انجام پذیرفته است، استعداد تحقیق پایان‌ناپذیر قرآن کریم، ظرفیت علمی انسان، تکامل و تطور تاریخی علوم و بینش‌های انسانی، تفاوت عرف‌های مخاطبین، تفاوت نیازهای انسان‌ها در مواجهه با قرآن کریم، لحاظ یا عدم لحاظ زمینه‌های اجتماعی آیات، اخذ دسته‌ای از آیات به ظاهر متهافت و تأویل دسته دیگر مقابل آن، تفاوت در منظر، نگاه مقصد محور به آیات، بکارگیری عقل در فهم آیات، تفسیر آیه به روایات متهافت، تفاوت در مبانی حجیت ظواهر قرآن کریم، رجوع به قرینه یا عدم رجوع به قرینه در اخذ ظواهر آیات، اختلاف قرائت و تفاوت در اعراب، از جمله خاستگاه‌های گوناگونی و دگرگونی در فهم آیات قرآن کریم به شمار آمده است.