جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از رویکردهای مهم و متداول در تفسیر آیات قرآن کریم، تفسیر بر اساس تحلیل تفسیری واژگان قرآنی است. این امر همواره از ابتدای نزول آیات قرآن تا کنون مورد توجه مفسران قرار گرفته است و در این زمینه افزون بر تفاسیر، آثار ارزشمندی به صورت مستقل نگارش یافته است. تفسیر نمونه از جمله تفاسیری است که در تفسیر آیات، اهتمام زیادی به پژوهش های لغوی و واژگان قرآنی داشته است و از این شیوه برای بیان مقصود الهی و دلالت آیات استفاده کرده است. در این مقاله نمونه هایی از تفسیر لغوی در تفسیر نمونه، در تفسیر لغوی سوره دهر بررسی شده تا افزون بر روشن شدن نقش تحلیل مفردات قرآنی در تفسیر آیات قرآن، میزان اهتمام مفسر تفسیر نمونه به تحلیل تفسیر لغوی، مشخص گردد.

یکی از آیات مرتبط با موضوع انتصاب امام علی (ع) به امامت در روز غدیرخم، آیه نخست سوره معارج است. درباره شان نزول این آیه میان مفسران اختلاف نظر است. برخی به صراحت و بعضی به اشاره، شان نزول آیه را مربوط به حادثه غدیر دانسته اند. عده ای شان نزول آیه را درباره یکی از صحابه پیامبر (ص) دانسته که به عنوان نشانه صحت جریان غدیر از خداوند درخواست عذاب نمود. در این میان گروهی به عمد به جعلی بودن روایات ناظر به این شان نزول حکم نموده اند. این مقاله ضمن بررسی دیدگاه های یاد شده از اهل سنت، به بررسی آنها و نقد شبهات پیرامون آن می پردازد و شان نزول این آیه را در ارتباط با جریان غدیرخم و تایید امامت حضرت علی (ع) می داند.

روش های تفسیری مفسران، یکی از علل اختلاف مفسران در تفسیر آیات است. مفسران در تفسیر آیات 26 ـ 22 سوره ص، در پاسخ به چگونگی جمع میان عصمت حضرت داوود و خطای او اختلاف نظر دارند. مقاله به دنبال آن است تا با بررسی تطبیقی روش های تفسیری فریقین، علل اختلاف مفسران در پاسخ به این سوال را بررسی نماید. بدین منظور برخی از تفاسیر فریقین مانند تفاسیر: التبیان، نورالثقلین و المیزان از شیعه و تفاسیر: جامع البیان، مفاتیح الغیب، روح المعانی و المنیر از اهل سنت به ترتیب تاریخی در رابطه با این موضوع بررسی شده است. نتیجه این تحقیق آن است که تفسیر المیزان به دلیل اتخاذ شیوه تفسیری قرآن به قرآن، استفاده از استدلال عقلی و کلامی و بهره گیری از روایات به عنوان موید مطالب خویش، پاسخ مطلوب تری نسبت به سایر تفاسیر به این پرسش داده است.

علامه طباطبائى در المیزان در مواردى معدود، قرائاتى غیرمتداول را به عنوان قرائت اصیل قرآنى ترجیح داده است. شناخت تفصیلى این موارد مقدمه اى است براى طرح پرسش هایى درباره برخى مبانى قرآنى ایشان؛ پرسش هایى برآمده از احساس تعارض میان اقدام فوق با پذیرش برخى مبانى اجماعى یا مشهور طائفه امامیه درباره قرآن؛ از جمله: 1. وحدت نص و قرائت قرآن؛ 2. لزوم تواتر براى اثبات قرآن؛ 3. مصونیت قرآن از تحریف؛ 4. عدم حجیت قرآئات. این مقاله با اتخاذ روشى توصیفى تحلیلى، به بیست مورد از این دست قرائات در المیزان دست یافت که غالبا با ادله اى همچون «شهادت سیاق، هماهنگى با آیه اى دیگر، تطابق لفظى با سنت، دورى از تکلفات دستورى، حذف یا کثرت حذف، اقتضاى طبع المعنى، تطابق با حکم مسلم اسلامى، و گواهى لغت» مستدل شده اند. از مجموع این قرائات، نُه قرائت منجر به تبدیل معنا، یک قرائت منجر به افزایش معنا، دو قرائت منجر به تبدیل جایگاه معنا و یک قرائت منجر به تغییر در کیفیت معنا شده است.

قرآن کریم به عنوان آخرین کتاب آسمانی، رسالت هدایت نسل های بشر را به عهده دارد و اهل بیت (ع) مخاطبان اصلی آن، مفسر و مبین آن هستند. تفسیر معصومین (ع) به دلیل گستره و عمق معانی و ارتباط و اتصال آموزه های این خاندان به وحی، ویژه ایشان است به گونه ای که دیگران توانایی چنین فهم و تفسیری را ندارند و از ورود به این وادی ناتوانند. معرفت و تفسیر ویژه اهل بیت (ع) شامل: درک مراد اصلی آیات، فهم دقیق و غیر قابل خطا از بطون قرآن، تاویل صحیح آیات متشابه، بیان مصادیق باطنی برای آیات و بیان امور غیبی است که تنها در انحصار معصومین است و دیگر مفسران به فراخور سطح علمی خود، به مراتبی از تفسیر دست یافته و از بیانات تفسیری اهل بیت برخوردارند. این مقاله با استناد به روایات تفسیری اهل بیت (ع) و بیان نمونه هایی از آن، در صدد اثبات معرفت خاص اهل بیت (ع) نسبت به قرآن و انحصار فهم کامل قرآن به ایشان است.

نظریه «بسط تجربه نبوی» و در پی آن مصاحبه «کلام محمد»، حامل پیامی است به این مضمون که قرآن کریم از نظر معنا از سوی خداوند متعال نازل شده است و از نظر لفظ به همت پیامبر اکرم (ص) تالیف شده است و این در حالی است که بسیاری از آیات و روایات، نظری مغایر با این سخن را ارائه داده اند و بر این نظر هستند که لفظ و معنا هر دو از سوی خداوند متعال بوده و پیامبر اسلام (ص) تنها بشیر و نذیر بوده است که در این تبشیر و تنذیر آیات را به مردم همانگونه که بوده و از سوی خداوند متعال نازل شده است به مردم ابلاغ می فرمود، از این رو در این پ‍ژوهش با توجه به متن مقاله «بسط تجربه نبوی» و مصاحبه «کلام محمد» به بررسی و نقد این دیدگاه با تکیه بر آیات و روایات همت گمارده شده است.

دکتر محمدحسین ذهبی یکی از عالمان معاصر اهل سنت است. وی در کتاب التفسیر و المفسرون که از جمله منابع درسی در برخی از مراکز دانشگاهی فریقین به شمار می‌آید، به بررسی تاریخ تفسیر قرآن در عهد صحابه و تابعین و پس از آن دوره پرداخته است وی ضمن بیان اقسام روشهای تفسیری، روشِ شماری از مفسران اهل سنت و شیعه اثناعشری را بررسی کرده است. در این مقاله، بررسیهای ایشان در مورد اعتقادات شیعه از جمله جایگاه بطن آیات، روایات تفسیری شیعه، تحریف، منزلت امامان، سحر النبی و معرفی تفاسیر شیعه از جمله تفسیر مجمع البیان، مورد مداقه واقع شده و تأملاتی در این زمینه ‌ها، بیان شده است

قرآن‌ (وحی‌ منزل‌ بر قلب‌ پبامبر اسلام9)، معجزة‌ بزرگ‌ او است‌ و بر آوردن‌ مثل‌ آن‌ در برخی‌ آیات، تحد‌ی‌ (همانندآوری) شده‌ است؛ ولی‌ تاکنون‌ پاسخی‌ بر تحد‌ی‌های‌ قرآن‌ یافت‌ نشده‌ و به‌ نص‌ قرآن، یافت‌ نخواهد شد. در این‌ مقاله، پس‌ از تعریف‌ معجزه، به‌ سیر تاریخی‌ آیات‌ تحد‌ی، اشاره‌ شده؛ سپس‌ وجوه‌ اعجاز قرآن‌ که‌ شامل‌ اعجاز بیانی، یعنی‌ چینش‌ واژگان، اسلوب‌ خاص‌ قرآن، سازگاری‌ حروف‌ و معانی، تغییر خطاب‌ در قرآن‌ و اعجاز در صوت‌ و آهنگ‌ قرآن، اعجاز در معارف‌ بلند آن، یعنی‌ وسعت‌ معارف‌ و خردمندانه‌ بودن‌ مطالب‌ قرآن، گزارش‌ و تحلیل‌ شده‌ و بیان‌ شده‌ که‌ اعجاز قرآن‌ به‌ همة‌ وجوه‌ آن‌ در کنار یک‌دیگر است.

در این تحقیق اسباب نزول مجمع البیان با المیزان مقایسه شده است و مطالب آن در چهار فصل آمده است. در فصل اول کلیاتی از بحث مثل تعریف اسباب نزول و اهمیت و فواید شناخت آنها آمده است. در فصل دوم، ذیل عنوان اسباب نزول از منظر طبرسی و روش تفسیری او در مجمع البیان و نظر او درباره اسباب نزول سخن رفته است. در فصل سوم با عنوان اسباب نزول از منظر علامه طباطبایی از علامه و روش تفسیری او در المیزان و نظر او درباره اسباب نزول بحث شده است. فصل چهارم به بررسی تطبیقی مواردی از اسباب نزول در مجمع البیان و المیزان که ذیل سوره های بقره، آل عمران، نساء، مائده، انعام، اعراف، انفال، توبه، نحل، اسراء، کهف، طه، نور، احزاب، احقاف، مجادله، قلم، معارج، انسان، عبس، علق و کوثر ذکر شده، اهتمام گردیده است.

در این تحقیق، کوشیده شده است، کارشکنی های یهود در عصر پیامبر(صلی الله علیه وآله) بر اساس مستندان تفسیری، قرآنی و گزارش های موثّق تاریخی بررسی شود; بنابراین در ارائه مطالب، از تفاسیر شیعه و سنّی استفاده شده است. پرسش اصلی این است که ابعاد کارشکنی های یهود در عصر پیامبر(صلی الله علیه وآله)چیست، و به تبع آن، چرا یهود در قرآن، سرزنش شده است؟ علّت کارشکنی های یهود و پیروی نکردن از پیامبر(صلی الله علیه وآله)چیست؟ رفتار پیامبر(صلی الله علیه وآله) با یهود چگونه بود؟بر این اساس، قلمروها، علل، پیامدهای کارشکنی یهود و روش مواجهه پیامبر(صلی الله علیه وآله) با یهود بررسی، و قلمروها به شاخه سیاسی نظامی، فرهنگی، اعتقادی و اقتصادی تقسیم، و مورد تحقیق قرار گرفته; سپس علّت ها و پیامدهای ناشی از آن تحلیل و بررسی شده است. با تأمّل در تفسیر آیات و تتبّع در منابع تاریخی، روشن می شود که یهود، دارای برخی رذایل نفسانی بودند که منحصر به فرد است; به ویژه علاقه شدید آن ها به مسائل مادّی و تعصّب خاص نژادی که سبب تمییز از سایر انسان ها می شود. آنان برای رسیدن به مادیات و برتری نژادی، حاضرند بسیاری از ارزش های دینی خود را زیر پا بگذارند. اعتقاد به معاد در آن ها بسیار کمرنگ است یا اصلا وجود *. از طرف دیگر، روحیه عناد و لجبازی در آن ها ریشه دوانده است; از این روی چون با وجود پیامبر(صلی الله علیه وآله) منافع دنیایی خود را در معرض خطر می دیدند، با وی به مخالفت برخاستند.به نظر می رسد با بررسی های به عمل آمده، از آن جا که رسول خدا(صلی الله علیه وآله)، پیامبر رحمت بوده است، به شیوه های مسالمت آمیز، آنان را به اسلام دعوت کرد; ولی به دلیل عناد و لجاجت شدید، کلام حق در آن ها کارساز نشد; به این جهت، خداوند متعالی، تنفّر و انزجار خویش را از قوم یهود برای پیامبرش اظهار داشت و فرمان جنگ را صادر کرد.رفتار شدید پیامبر(صلی الله علیه وآله) با یهود، امری معقول است; زیرا چنین رفتاری بر اساس پیمان نامه ای بود که بین دو طرف منعقد شده بود و در صورت تعرّض و توطئه، پیامبر(صلی الله علیه وآله)می توانست مردان آن ها را اعدام، و زنان و بچه های آنان را به اسارت بگیرد یا به مناطق دیگر تبعید کند.