جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

واکاوی ریشه ها و علل پیدایش پدیده خطرناک غلو ـ که عمدتاً به صورت زیاده گویی در حق ائمه شیعه(ع) نمود یافته ـ از اهمیت خاصی برخوردار است. بدون شک، آشنایی دقیق با ریشه ها و علل به وجودآورنده غلو، در بسیاری از موارد، می تواند افراد را از گرفتار شدن در این دام خطرناک رهایی بخشد. پژوهش حاضر، که با تکیه بر اسناد متقدم تاریخی، حدیثی، فرقه شناختی و توجه به دیدگاه های صاحب نظران، شکل گرفته، نشان می دهد غلو و گزافه گویی، ریشه در علل و مسائل مختلف روانی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و اعتقادی دارد. از عوامل روانی می توان به حب افراطی، حس اسطوره سازی، جهالت و نادانی و تعصبات کورکورانه؛ از عوامل اجتماعی، به فشارهای سیاسی و رفع آنها؛ از عوامل سیاسی، به دشمنی با اهل بیت(ع) و اسلام؛ و از عوامل اعتقادی می توان به اباحی گری، اختلافات فرقه ای و تأثیرات خارجی در این زمینه، اشاره کرد.

دوران امامت امام رضا  (183 ـ 203 ق) علاوه بر آنکه از ساحت های اعتقادی و فرهنگی، دورانی کم نظیر و بلکه بی نظیر است، از جهت سیاسی نیز دورانی ویژه به حساب می آید.فراوانی تحرک های علویان در آخرین سال های امامت آن حضرت از جمله مواردی است که به اهمیت این دوران می افزاید. این نکته هنگامی روشن تر می شود که دریابیم جنبش های علویان در این زمان از جهات متعددی همچون تعداد، گستره جغرافیایی، خاندان های علوی شرکت کننده در آن و به کنترل درآوردن مناطق مرکزی، همچون کوفه، بصره، مکه و مدینه و نیز یمن، ویژگی خاصی می یابد که در دوران های گذشته و آینده کمتر شاهد این ویژگی ها می باشیم؛ و همین ویژگی هاست که مامون را وا می دارد برای سرکوب همیشگی آنها پیشنهاد خلافت و سپس ولایتعهدی امام رضا  را مطرح کند. بررسی تحلیل قیام های علویان در این دوره و ارتباط آن با ولایتعهدی امام رضا  هدف اصلی ارائه این نوشتار است.

«علمای ابرار» اصطلاحی است که برخی از اصحاب ائمه در توصیف جایگاه ایشان به کار بردند. برخی با تکیه بر این اصطلاح نتیجه گرفته اند که این اصحاب به مقاماتی مانند عصمت، علم خطاناپذیر و ... برای ائمه معتقد نبوده اند. درپی بررسی جریان های فکری اصحاب ائمه در مسئله علم امام و تلاش در راستای مفهوم شناسی واژه های مرتبط، به این نتیجه میرسیم که «عالِم» را برخی از اصحاب در تقابل با گروهی دیگر به کار برده اند تا چگونگی ارتباط میان امام و فرشتگان را با ارتباط میان پیامبران با فرشتگان متفاوت معرفی کند. در نگاه این گروه، ائمه نیز که گاهی از آنها با عبارت علما یاد میشود، مانند انبیا با فرشتگان مرتبط هستند؛ اما سنخ این رابطه از نوع تحدیث و الهام است. امام فرشته را چه در خواب و چه در بیداری نمیبیند؛ ولی فرشته گاه با او سخن میگوید. ابرار اتقیا نیز که در روایات امامیه در مورد ائمه به کار رفته، ناظر به مقامی معادل عصمت است.

در نیمه سده های سوم و چهارم هجری، شیعیان با دو مساله اساسی روبه رو شدند؛ نخست شیعیان امامی از دیدار امام خویش محروم ماندند و جریان غیبت برای امامشان پدید آمد. در عرصه سیاسی نیز دولت هایی نوظهور در جهان اسلام به وجود آمدند که گرایش آشکاری به تشیع داشتند و بیشتر این دولت ها بر این گمانه تکیه داشتند که باید باورهای شیعیان در عرصه اجتماعی حاکم شود؛ حتی برخی از آنان آشکارا مدعی امامت امام عصر (عج) بودند. به همین دلیل این گمانه تقویت می شد که با توجه به تحول پدید آمده، امام شیعیان به زودی ظهور خواهد کرد و زمام حکومت را به دست خواهد گرفت. این نظریه از آن رو بااهمیت است که از جمله شرایط ظهور آن حضرت، آماده بودن دولت ها و ملت ها ذکر شده است؛ امری که به ظاهر در آن زمان فراهم شده بود، اما آن بزرگوار ظهور نکردند.از این رو، نوشتار حاضر در پی آن است که غایب شدن امام زمان (عج) را در عصری که پدیده ظهور دولت های قدرتمند شیعی و گسترش فکری و جغرافیایی آنان در سراسر جهان اسلام رخ نموده را بررسی کند و به این مساله بپردازد که چرا آن حضرت در آن زمان که به ظاهر همه شرایط به نفع شیعیان بود، از پس پرده غیبت خارج نشد. به همین دلیل لازم است ابتدا فضای سیاسی آن عصر ترسیم گردد و از چگونگی ظهور و افول دولت های شیعی بحث شود، سپس روابط سیاسی و اجتماعی دولت های شیعی با یکدیگر مورد بررسی قرار گرفته و به انگیزه رهبران این دولت ها در چگونگی دست یابی آنان به قدرت اشاره خواهد شد. همچنین به این مهم خواهیم پرداخت که افزون بر تشتت آرای این دولت ها نسبت به پدیده مهدویت، انگیزه این حکومت ها نیز به طور عمده فرای مذهب بوده و باورمندی آنان به پدیده منجی بسیار کم رنگ بوده است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

هنگام بررسی نقش نهاد وکالت در عصر غیبت صغرا، سخن از کارگزاران خائن و مدعیان دروغین وکالت، اهمیتی ویژه می یابد. از آن جا که افرادی موجه و صاحب نفوذ از این دست در میان شیعیان امامی دیده می شدند، مخالفت اینان می توانست تعارض هایی را در جامعه امامیه پدید آورد.احمد الکاتب با استفاده از این نکته، با غیرواقعی نشان دادن تعداد این افراد، سعی دارد از مخالفت و نزاع اینان با متصدیان وقت منصب وکالت، هیمنه ای بسازد تا ساختگی بودن اصل منصب وکالت در روزگار غیبت صغرا را نتیجه بگیرد و به تبع آن، وجود امام زمان را منکر شود.این نوشتار، بر آن است تا با واکاوی و تحلیل داده های تاریخی، در آغاز خواننده را با اوضاع و فضای سیاسی، فرهنگی و ... آن دوران آشنا سازد تا نقش این اوضاع، در بروز ادعاها و مخالفت های مدعیان دروغین آشکار گردد. سپس در ادامه، با گونه شناسی این افراد و رفتارهایشان، از ناکارآیی ادعاها و مخالفت های آنان در به چالش کشاندن جدی اصل منصب وکالت، پرده بردارد.همچنین با نگاهی به ادعاهای احمد الکاتب در این زمینه، درصدد پاسخ گویی به ادعاهای ایشان است.

دوره صادقین علیهماالسلام یکی از دوره‌های ویژه تاریخ اسلام می‌باشد، از ویژگی‌های مهم این دوره ترویج و رشد فرقه‌های گوناگون می‌باشد که از این لحاظ، عصر کنونی ما بی‌شباهت به آن دروه نیست، لذا هدف تحقیق حاضر این است که شیوه‌های مقابله با فرقه‌های مختلف را از سیره صادقین علیهماالسلام، به روش تحلیل محتوا به دست آورده تا الگوی مناسب برای مقابله با فرق مختلف در عصر کنونی باشد.فرقه‌های عصر امام باقر و امام صادق علیهما السلام، به فرقه‌های درون شیعی (کیسانیه،زیدیه وغلات) و فرقه‌های برون شیعی (جهمیه،خوارج، قدریه، مرجئه و معتزله ) تقسیم شده و روش‌های برخورد صادقین علیهماالسلام با فرق مذکور مورد دقت و واکاوی قرار گرفته است.بعد از مباحث کلی که در فصل اول آمده در فصل‌های بعدی روش‌های برخورد با فرق درون شیعی و فرق برون شیعی ذکر شده و به صورت کلی هر کدام به دو قسمت روش‌های ایجابی و روش‌های سلبی تقسیم شده‌اند، نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که بسیاری ازشیوه‌های مواجهه با فرق درون شیعی و برون شیعی، مانند تبیین، امربه معروف و نهی از منکر، ارجاع به قرآن و سنت، رد و انکار، لعن و نفرین و... شبیه به هم هستند، هرچند برخی از شیوه‌های برخورد با فرقه‌ها، متفاوت می‌باشد، همچنین نشان می‌دهد که اخلاق مداری و انصاف، منطق و عقل گرایی سیره صادقین علیهماالسلام در برخورد با همه فرقه‌های زمان خود بوده است، که الگوی کاملی برای مقابله و مواجهه با فرقه‌های مختلف در زمان ما می‌باشد.