جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب حاضر شامل مقالاتی درباره شعر و عرفان سهراب سپهری است که در سالیان اخیر نگاشته شده است. اگر بخواهیم از حدود و ثغور سلوک معنوی در جهان راززدایی شده کنونی ذیل سنت ایرانی- اسلامی سراغ بگیریم و مؤلفه‌های آن را برشمریم، نباید سپهری و میراث معنوی ماندگار او را نادیده انگاریم. سهراب به مثابه سالک مدرنی که دغدغه‌های ژرف معنوی دارد، با بر آفتاب افکندن تأملات خویش درباره مقولاتی نظیر مرگ، عشق، باد، باران، امر متعالی، غم، فلسفه لاجوردی، تنهایی، رویا و ... منظومه‌ای را سامان بخشیده است.

مفهوم «جهان تصویر» یکی از آموزه های محوری دربارة یقین است. برخی از شارحان ویتگنشتاین بر این باورند که بخش دوم کاوشهای فلسفی و در باب یقین، ناظر به دورة دیگری از ادوار فلسفی ویتگنشتاین است. دوره ای که نام ویتگنشتاین سوم بر آن نهاده اند. نگاه وی به مباحث فلسفی در باب یقین، برخلاف رسالة منطقی فلسفی و کاوشهای فلسفی، با لذات معرفتشناختی است تا دلالتشناختی. کتاب حاضر حاوی مقالاتی دربارة در فلسفة ویتگنشتاین است. چهار مقالة نخست مربوط به یقین ویتگنشتاین متاخر، و سایر مقالات واکاوی آموزه های دوران نخست فلسفی ویتگنشتاین است. عنوانهای اصلی مطالب کتاب بدینقرار است: «جهان تصویر» در منظومة ویتگنشتاین؛ ویتگنشتاین متاخر و واقعگرایی اخلاقی؛ شباهت خانوادگی و ابهام دلالتشناختی آن؛ درمان، ورزیدن و هنجارمندی؛ قوانین طبیعت، علیت و استقراء در تراکتاتوس؛ کانت، تراکتاتوس ویتگنشتاین و سوژة متافیزکی؛ اعتبار و حقیقت در اخلاق: افتراق و اشتراک اخلاق طباطبایی و ویتگشنتاین متقدم؛ ویتگنشتاین: فیلسوف خودمانی؛ دیدار با ویتگنشتاین در سرزمین پدری.

کتاب حاضر مشتمل بر تاملات فلسفی نگارنده در دو حوزة دین و اخلاق، طی سالیان اخیر است وی در نخستین مقالة کتاب تحت عنوان «کانت، ویتگنشتاین متقدم و نقد اخلاق تجربی» به بحث از اخلاق در فلسفة کانت و ویتگنشتاین می‌پردازد و ربط و نسبت میان این دو را می‌کاود. مدعای اصلی مقاله این است که اگرچه هم کانت و هم ویتگنشتاین متقدم به نقد اخلاق تجربی و مشخصا نتیجه‌گرایی همت گمارده‌اند و هر دو، جهان پیرامون را عاری از ارزش‌های اخلاقی می‌دانند، اما مبدا عزیمت کانت معرفت‌شناسانه است، در حالی که ورود ویتگنشتاین به بحث دلالت‌شناسانه است. نیز اخلاق کانتی اخلاقی شناخت‌گراست، حال آن که اخلاق ویتگنشتاین غیر شناخت‌گراست. عنوان مقالات دیگر عبارت است از: «اتانازی داوطلبانة غیرفعال» از منظر اخلاق راس، مبانی اخلاق دموکراسی، اندر باب اخلاق و سیاست، عرفان و روشنفکری دینی، نومینالیسم وجودشناختی و فلسفة تحلیلی، پوپر و سنت فلسفة تحلیلی و....

بنا بر یک تقسیم‌بندی، فلسفة اخلاق مشتمل بر سه شاخة فرااخلاق، اخلاق هنجاری و اخلاق کاربردی است. فرااخلاق که می‌توان آن را انتزاعی‌ترین شاخة فلسفة اخلاق به حساب آورد، خود شامل سه حوزة دلالت‌شناسی، وجودشناسی و معرفت‌شناسی اخلاقی است. سوالاتی نظیر این که فضای مفاهیم اخلاقی، مانند خوبی، بدی و... چیست، در دلالت‌شناسی اخلاق مورد بحث قرار می‌گیرد و پرسش از این که آیا ما اساسا معرفت اخلاقی داریم یا نصیب ما در این وادی جز شکایت اخلاقی نیست، در حوزة معرفت‌شناسی اخلاقی مطرح می‌شود. یکی از پرسش‌های مهمی که در فرااخلاق به بحث گذاشته می‌شود، عبارت است از این که آیا ما اصول اخلاقی چندی داریم یا خیر؟ در این باره فیلسوفان متعددی در مکاتب مختلف دربارة اخلاق و حوزه‌های مختلف آن نظراتی مطرح کرده‌اند. برای مثال ژان پل‌ سارتر، در سنت فلسفة قاره‌ای با مطرح کردن اخلاق موقعیتی در صدد پاسخگویی به پرسش مزبور برآمد. بنابر رای او آنچه که در وادی اخلاق برای رسیدن به داوری اخلاقی موجه محوریت دارد و نقش مهمی ایفا می‌کند، موقعیت وجودی کنشگر اخلاقی است. از طرف دیگر ایمانوئل لویناس، تصمیم‌پذیری در وادی اخلاق را کم‌اهمیت می‌انگارد و بر یکتایی و منحصر به فرد بودن تصمیمات اخلاقی تاکید می‌کند. نگارنده در کتاب حاضر، پیشینة بحث دربارة خاص‌گرایی و عام‌گرایی را در سنت اخلاقی تحلیلی بررسی کرده است. کتاب از دو فصل با عنوان «الگوپذیری رفتار دلایل اخلاقی» و «اخلاق وظایف در نظر اول: نمونه‌ای از عام‌گرایی اخلاقی معقول» تشکیل می‌شود.

نگارنده در مقدمة کتاب خود نوشته است: «... بسط، نهادینه‌سازی و بومی کردن یک سنت فلسفی در میان ما مستلزم برداشتن گام‌هایی است. گام نخست حسن انتخاب و ترجمة آثار مفید و آموزشی در سنت مورد نظر است. این امر مخاطبان را با مفاهیم و آموزه‌های محوری آن سنت آشنا خواهد کرد. گام بعدی، تالیف مقالات و کتاب‌هایی دربارة مولفه‌ها، مقدمات و مفاهیم سنت مورد نظر به زبان مادری است. این مهم دیگران را مدد می‌رساند تا بتوانند در آن نسبت فلسفی به زبان مادری بیندیشند. هم‌زمان با این امر، تنظیم و تنسیق گفتارهای درسی‌ای که متخصصان دربارة موضوعات متعدد آن سنت فلسفی القاء کرده‌اند، مفید فایده است». «کتاب حاضر، صورت منقح دروس فلسفة اخلاقی است که طی دو ترم در موسسة پژوهشی حکمت و فلسفة ایران (مهر 86- تیر 87) القاء شده است. در این برنامة درسی، عموما برخی از مباحث جاری و ساری، در دو شاخة فرا اخلاق و اخلاق هنجاری انتخاب و به شرح و بسط آنها همت گماشته شده است». «از آنجا که کتاب حاضر، شان آموزشی و تعلیمی دارد، آموزه‌های آن بر خلاف شیوة مقالات علمی ـ تخصصی، به دور از ایجاز و با ذکر توضیحات و مثال‌هایی چند بیان شده‌اند... برای تنسیق نهایی این مجموعه به منابع متعددی مراجعه شده است، که برای سهولت کار خوانندگان محترم، در انتهای هر فصل، این منابع فهرست و جهت مطالعة بیش‌تر ارجاع داده شده است».

مقدمه و هدف پژوهش: استنباط ویتگنشتاین از فلسفه و نیز پژوهش هایی که خود او در بستر این استنباط در زمینه تبیین های مربوط به رفتار انسانی انجام داده، پیامدهای گسترده ای برای روش های علوم انسانی و مطالعه انسان، در حکم موجودی اجتماعی و فرهنگی از جمله مطالعات مربوط به ادبیات، هنر و فرهنگ دارد. از آنجا که مطالعه این پدیده ها مطالعه رفتار ارادی انسان است- مطالعه اعمالی که تحت حاکمیت هنجارها، معیارها، قراردادها و دیگر انواع مختلف «قواعدی» قرار دارند که انسان بر اساس آن ها فراورده های فرهنگی را تولید و مصرف می کند و نوعا دلایلی برای تولید و مصرف آن فراورده ها دارد فلسفه ویتگنشتاین، همان طور که نشان داده شده است، زمینه های قانع کننده فلسفی و منطقی برای رسیدن به نتیجه تاثیر فرهنگ بر تولید اثر هنری فراهم می آورد.روش پژوهش: روش این مطالعه از نوع اسنادی است. که از میان کلیه اسناد و متون مرتبط با نظام فلسفی ویتگنشتاین استخراج گردیده است.یافته ها و نتیجه گیری: بنابر آموزه های ویتگنشتاین متاخر، زبان بستر پیدایش پدیده های فرهنگی اجتماعی است و «هنر» که خود نوعی زبان است همانند زبان با سبک زندگی و فرهنگ جامعه انسانی مرتبط است بنابراین آفرینش هنری در بستر فرهنگی نضج می گیرد و معنا می یابد.