جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از موضوعات شایان توجه در حوزه پژوهش‏های حدیثی، «سبب ورود» و یا به عبارتی «سبب صدور احادیث» می‏باشد. از آنجا که احادیث معصومان? در شرایط زمانی و مکانی متفاوت و با انگیزه‏ها و اهداف خاصی از زبان مبارک آنان صادر شده‏ است، فهم مراد و مقصود معصوم (علیه السلام) در این دسته از احادیث، بدون توجه به علل و عواملی که باعث صدور حدیث اززبان آن انوار مقدس گشته، بسیار سخت و چه بسا غیر ممکن است؛ بر این اساس، این نوشتار با بررسی و گردآوری احادیث دارای سبب ورود از منابع و متون حدیثی شیعه و دسته‏بندی و موضوع‏بندی علمی، به بررسی مسایل مختلف پیرامون سبب ورود حدیث و کارکردها و فواید مترتب بر آن در حوزه حدیث شیعه پرداخته است.در مواردی که حدیثی مورد استناد علمای شیعه بوده، ولی در منابع حدیثی شیعه یافت نشد، به متون حدیثی عامه مراجعه و به آن منابع استناد گردیده است. روش پژوهش در این رساله، توصیفی ـ تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه‏ای و نرم‏افزاری است

پژوهش حاضر به بررسی کارکردهای اجتماعی دین از منظر قرآن و روایات می‌پردازد. بحث بر سر حوزه نفوذ و حضور دین در حیات بشر از جمله مباحث مهم و چالش‌برانگیز بین اندیشمندان دینی و روشنفکران سکولار طی چند قرن گذشته بوده است. اجمالاً دو دیدگاه در این زمینه وجود دارد؛ دیدگاهی که نقش دین را در جامعه کم رنگ جلوه می دهد و بر تفکیک دین از دنیا و سیاست از دیانت گرایش دارد و دیدگاهی که بر نقش مثبت و تأثیرگذار دین در جامعه پافشاری می‌کند و با طرح مسأله جامعیّت دین الاهی و آسمانی اسلام، معتقد است این شریعت، به همه ساحت‌های حیات انسان اعم از فردی و اجتماعی، مادّی و معنوی، دنیوی و اخروی نظر داشته و در حقیقت تنها دین است که می تواند نیاز انسان اجتماعی نیازمند قانون را تأمین کند و جز در سایه دین داری نمی توان زندگی اجتماعی سعادتمندانه ای را تجربه کرد. هدف نویسنده آن است‌که با روش درون دینی، به بررسی نقش و کارکردهای اجتماعی دین بپردازد و نسبت دین را با پدیده های مرتبط با جامعه بشری به داوری بنشیند. لذا در این جستار پس از بررسی مفاهیم کاربردی و اشاره ای گذرا به برخی پیش فرض های موضوع، چهار نوع از انواع کارکردهای اجتماعی دین بررسی شده که شامل تمدّن‌سازی، امنیّت اجتماعی، شادی اجتماعی، نظم و انظباط اجتماعی می شود.یافته‌های پژوهش بیانگر آن است که دین کارکردهای فراوان و نقش‌های بی‌شماری در حیات پیروان خود ایفا می‌کند. برای نمونه مطالعه در سیر تمدن بشری نشان می‌دهد که دین نقش هدایت و رهبری اجتماعی را به‌صورت یک جریان هدف‌مند بر عهده گرفته و تعالیمش را مطابق ساحت‌های اندیشه‌ای بشر تدوین نموده‌است. همچنین امنیّت اجتماعی از دیگر کارکردهای اجتماعی دین، بسیار مورد توجه اسلام بوده است. آیین مقدس اسلام، از همان ابتدا موضع خود را نسبت به مقوله امنیّت فرد و جامعه روشن ساخت و آن را بر بستر ناآرامی‌ها و درگیری‌های شبه جزیره عربستان نشاند و در بدترین شرایط، بهترین اصول و روش را برای حفظ امنیّت و رسیدن به آرامش برای بشر به ارمغان آورد. از دیگر کارکردهای دین، شادی اجتماعی است که به عنوان یکی از ابزارهای مهم رساندن انسان به کمال مطرح است؛ اگر چه از آن غفلت زیادی شده است. نظم و انضباط اجتماعی، از دیگر مباحثی بود که در این نوشتار مورد بررسی قرار گرفت. از نظر اسلام، نظم اجتماعی با توجّه به نیاز طبیعی انسان به زندگی جمعی، شکل می‌گیرد و تداوم آن منوط به ساز و کارهایی است‌که ادیان و قوانین بشری توان ارائه آن را ندارند. از نظر اسلام، جامعه زمانی که با قانون الاهی اداره شود و حاکمیّت دینی در آن برقرار باشد، روی نظم را به خود خواهد دید.

در طول تاریخ اسلام حدیث همواره در تمام علوم اسلامی تأثیرگذار بوده و حتی محور و مبنای برخی از این علوم به‌شمار رفته است.ازجمله‌ کسانی‌که در سده‌های گذشته، به‌ویژه‌ در عصر حاضر به مطالعات وسیعی درباره‌ی حدیث دست زده‌ و منشأ آثار گوناگونی شده‌اند، مستشرقان هستند، ازسوی دیگر، خاصه‌ آن‌که خاورشناسان ضمن ارائه‌ی خدماتی در زمینه‌ی حدیث و با ورود در عرصه‌های گوناگون آن، به طرح‌ پرسش‌ها و شبهاتی نیز پرداخته‌اند.از میان مستشرقان که به مطالعات حدیثی اقبال و اهتمام فراوان داشتند دوتن از مستشرقان دراین یک‌صدوپنجاه‌سال حدیث‌پژوهی غربیان، هم‌چنان پرآوازه‌ است؛ یکی گلدزیهر و دیگری شاخت، که بدین‌ نکته پژوهشگران مسلمان و حدیث‌‌پژوهان غربی اعتراف‌ دارند و بدین‌خاطر مطالعه و نقد و بررسی آراء و آثار مستشرقان در زمینه‌ی حدیث و به‌ویژه آن‌دو از اولویت‌ بسیار برخوردار است.این پژوهش که با روش توصیفی- تحلیلی و با رویکرد تحلیلی- انتقادی انجام شده با بررسی‌های تاریخی، نادرستی ادعاهای خاورشناسان را ثابت کرده است. مطالعات به‌دست‌آمده‌ نشان می‌دهد، مستشرقان ازجهت اهداف و انگیزه‌ و درنتیجه‌ افکار و آثار علمی در یک سطح‌ نبوده، بلکه طیف وسیعی از غرض‌ورزان معاند تا محققان منصف را تشکیل می‌دهند. هم‌چنین مطالعات حدیثی خاورشناسان غالباً بر اصول و ضوابطی مبتنی است‌که نتایج‌ آن‌ برای مسلمانان غیرقابل قبول می‌گردد و ازآن‌جاکه مبانی نظری و اهداف مطالعات مستشرقان متفاوت از مطالعات مسلمانان است، روش‌شناسی آنان در مطالعات حدیثی مسلمانان کارآیی لازم را ندارد.این پژوهش کوششی است در ارائه‌ی اهم اهداف و عملکردهای مستشرقان و بیان شبهات و مسأله‌شناسی آنان در مطالعات حدیثی، و بیانی در ضرورت آسیب‌شناسی آن.

حدیث به عنوان ثقل اصغر از موقعیت و اعتبار خاصّی در دین اسلام برخوردار است. فهم دُرست حدیث، دراعتبار بخشیدن به جایگاه حدیث، نقشی اساسی دارد، و برداشت نادرست از حدیث، علاوه بر این که ازمقامو منزلت حدیث می کاهد، ممکن است که منجر به گمراه کردن بعضی افراد از دین گردد. یکی از علومی که ما را به شناخت صحیح و درست از حدیث کمک می کند، علم سبب ورود حدیث است. سبب ورود حدیث، همان عاملی است که معصومان (ع)، درباره ی آن سخن گفته اند، و این علم، بهترینوسیـله برای شناخت منظور و مفهوم احادیث وآگاهی از زمینه های صدور آن می باشد، زیرا صدور برخی از روایـات معصومان (ع)، در شرایط خاصّی صورت پذیرفته است وشناخت آن زمینه ها و دلایل صدور روایات،می تواند ما را در فهم بهتر احادیث، یاری رساند. پژوهش حاضر، ترجمه به همراه نقد و تحقیقی ازکتـاب «سبب ورود الحدیث، ضوابط و معاییر»، تالیف دکتر محمّد عصری زین العابدین، استاد گروه پژوهش های اسلامی دانشگاه مالزی است. از آن جا که ملاک مؤلّف این کتاب، فقط بررسی اسباب ورودحدیث اهل سنت بوده، نکته ای که مؤلّفکتاب به خاطر سنّی مذهب بودنش در سبب ورود حدیث به آن نپرداخته، مسأله ی تقیّه است. در جایی که حدیث ذکر شده با احادیث شیعه در تعارض بوده، آن را به نقد کشیده ام. در نقـد این کتـاب سعی شده تا از اصلی ترین منـابع حدیثی و روایی شیعی و سنّی، استفاده گردد ودر بخش بررسی لغات مشکل احادیث و روایات، اصلی ترین کتب لغت هم چون لسان العرب، مقاییس اللغة و العین و ... مورد استفاده قرار گیرد، وحتی المقدور احادیث به کار رفته در کتاب، با اصل منابع، مطابقت داده شود.

تلاش برای دستیابی به مفاهیم بلند قرآن‌کریم‌،‌یکی از ضرورت‌های مسلم برای هر مفسر یا مترجمی است که انس با قرآن دارد‌؛‌مفاهیمی که در قالب الفاظ ریخته شده‌،‌الفاظی که در ورای آن‌ها معانی شگفتی نهفته است‌.استفاده از معنای مجازی در ادبیات پیش از نزول قرآن هم رایج بوده ، در اشعار جاهلی نمونه‌های زیادی از آن دیده می‌شود به‌خاطر این‌که مجاز یکی از ابزار زیباسازی کلام است و متکلم برای این‌که سخنش تأثیر و نفوذ بیشتری در مخاطب داشته باشد از این شیوه استفاده می‌کند‌ ‌و ظاهرا در تمام زبان‌های دنیا مشابه آن وجود دارد‌ و قرآن کریم هم که به زبان عربی نازل شد‌‌،‌‌منبع آرایه‌های زبان عربی به‌شمار می‌رود و از شیوه مجاز و زیبا‌سازی کلام بیش از هر سخن دیگری بهره برده است ما را بر آن داشته است تا جهت درک و فهم بهتر از واژه‌های موجود در قرآن و تعبیرات معنایی آن‌،‌وارد بحث مجاز شویم و به اندازه وسعت علمی خودمان از این اقیانوس بی‌پایان سیراب گردیم و در صدد یافتن جوابی برای این سوالات باشیم که‌‌: -آیا فقط می‌توان به دیدگاه‌های موافقین و مخالفین مجاز بسنده کرد و یا این‌که می‌توان از مجموع نظرات آن‌ها به یک نظر تلفیقی جدیدی دست یافت‌؟-آیا مجاز همانند نحو عربی تابع قواعد و قوانین خاصی است که بتوان با استناد به آن‌،‌رأی قطعی در مورد یک جمله صادر کرد و یا این‌که پایگاه آن ذوق است و مطابق با ذوق سلیم باید به یک نتیجه دست یافت‌؟-نقش مجاز در دستیابی به مفاهیم سوره آل‌عمران و نساء تا چه حد می‌تواند موثر باشد‌؟در این پژوهش که نحوه جمع‌آوری اطلاعات از کتاب‌ها و مقالات به‌صورت فیش‌برداری می‌باشد و با روش توصیفی-‌‌ تحلیلی انجام شده مجازات و انواع آن‌ها در دو سوره آل‌عمران و نساء بررسی شده است‌.

بی شک نظریه وحیانی بودن قرآن و نگارش آن به وسیله کاتبان وحی و مصونیت آن از تحریف، مورد تأیید عالمان و دانشمندان شیعه و سنی است. اما خاورشناسان با انگیزه های گوناگون در قرآن مطالعاتی انجام داده و بعضی نظریه تحریف قرآن را پذیرفته و گفته اند که قرآن پس از رحلت پیامبر(ص) دستخوش تحریف شد.عده ای مانند گلدزیهر(Goldziher) مجاری و بول(Buhl) انگلیسی، شیعه را به تحریف قرآن متهم کرده اند و می گویند شیعه بر این اعتقاد است که آیاتی در فضایل اهل بیت علیهم السلام در قرآن موجود بوده است و در زمان جمع آ وری قرآن در مصحف عثمانی آن را حذف کرده اند.گروهی دیگر کیفیت جمع قرآن را به گونه ای مطرح می کنند که قرآن در این جمع ، افزایش و یا کاهش یافته است. «اتان کلبرگ»(Etan، Kohlberg) با استناد به نوشته های بعضی از بزرگان شیعه مانند علی بن ابراهیم قمی، فرات کوفی، میرزاحسین نوری و... نظریه تحریف قرآن را مطرح کرده است.این نوشته خاستگاه و انگیزه طرح نظریه تحریف قرآن به وسیله خاورشناسان را آسیب شناسی کرده و اشکالات آنها را پاسخ می دهد.