جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

روش شناسی تفسیر معصومان(ع)

این‌ مقال‌ بر آن‌ است‌ تا یکی‌ از مسائل‌ مهم‌ در حوزة‌ قرآن‌پژوهی، یعنی‌ مسألة‌ قرآن‌ و تأثیرگذاری‌ بر محیط‌ یا تأثیرپذیری‌ از محیط‌ را مورد بحث‌ قرار دهد. مؤ‌لف‌ معتقد است‌ که‌ قرآن‌ کریم، برای‌ تأثیرگذاری‌ و مبارزه‌ با عادت‌های‌ ناروای‌ جاهلی‌ نازل‌ شده‌ است، نه‌ این‌ که‌ از فرهنگ‌ و آداب‌ خشن‌ زمان‌ خود تأثیر پذیرد. سخن‌ گفتن‌ به‌ زبان‌ یک‌ ملت، به‌ معنای‌ پذیرش‌ فرهنگ‌ آن‌ ملت‌ نیست. قرآن، کتاب‌ هدایت‌ برای‌ همه‌ بشر در همة‌ قرون‌ است؛ بنابراین، لازمة‌ هدایت، آن‌ است‌ که‌ بر فرهنگ‌ و فکر انسان‌های‌ مورد خطاب‌ خود اثرگذار باشد، نه‌ بر عکس. قرآن، همان‌ کتابی‌ است‌ که‌ توانست‌ بر فرهنگ‌ نادرست‌ اعراب‌ جاهلی، تمدنی‌ درخشان‌ و فرهنگی‌ انسان‌ساز بنا نهد. مؤ‌لف‌ برای‌ صحت‌ نظریة‌ خود، مثال‌های‌ متعددی‌ به‌ صورت‌ شاهد ذکر می‌کند.

در این پایان نامه، مشترکات سه دین بزرگ الهی اسلام، یهودیت و مسیحیت از دیدگاه قرآن مورد پژوهش شده، و نگارنده، در مقدّمه، به صورت گذرا به معرّفی آیین های زرتشتی، بودایی، مجوس و صابئین پرداخته است. در بخش نخست، اصل وجود خدا، اوصاف خداوند، و تبیین جهانبینی ارائه شده از سوی انبیای الهی و شخصیت آنان بر پایه معارف و آیات قرآن بررسی شده، و در بخش دوم، از احکام مشترک ادیان الهی و موارد اشتراک این ادیان در عبادت ها، معامله ها و احکام جزایی بر اساس آیات قرآن سخن به میان آمده است.

اندیشه معاد و مسأله قیامت در تاریخ اعتقادی بشر، قدمتی دیرینه دارد و توجّه دادن بشر به «معاد» نیز بخشی از رسالت پیامبران الهی(علیهم السلام) بوده است. با این حال، انکار معاد در طول تاریخ، همواره وجود داشته است. جستجوی علّت ها و پیامدهای انکار معاد از دید قرآن و روایات، موضوع پژوهش این رساله است. نگارنده پس از تبیین نوع رابطه معاد و علل انکار آن و سیر ترسیم جایگاه ارزشی عقیده به معاد، به ذکر کلّیاتی در تعریف موضوع پژوهش، پیشینه بحث، اهداف و در نهایت به مفهوم «مرگ» و «معاد» و ضرورت معاداندیشی و آثار آن اشاره کرده است. در فصل دیگر، وی با دسته بندی علل انکار معاد از سوی منکران، آیات مربوط به انکار معاد را ذکر و تحلیل کرده، و در فصل پایانی، به بررسی آثار انکار معاد از لحاظ فردی و اجتماعی پرداخته است.

این پژوهش در بررسی آیاتی است که به ظاهر متناقض اند و در تلاش است تا با بررسی این گونه آیات، به شبهات مطرح شده از سوی مخالفان یا ناآشنایان به کلام الهی پاسخ گوید و بدین سان، از اعجاز قرآن در هماهنگی و عدم اختلاف آیات دفاع کند. نویسنده در بیان اعجاز قرآن در هماهنگی آیات، به پیشینه موضوع اشاره کرده و دلایل ناکافی بودن کارهای گذشتگان را برشمرده، سپس در ادامه، واژه های «اختلاف» و «تدبر» را تعریف کرده و جامع نگری، وحدت هدف، بررسی مورد به مورد و پاسخ گویی به موارد اختلاف و راه های اثبات هماهنگی آیات قرآن را ذکر نموده و از طریق اخیر، آیات موهم تناقض را بررسی و پاسخ های لازم را عرضه کرده است. وی در بخش اصلی پایان نامه، به تقسیم بندی آیات موهم تناقض و منشأ توهم تناقض در آیات قرآن پرداخته و هفده مورد از آیات به ظاهر متناقض را مورد بررسی قرار داده و به شبهات مطروح یا قابل طرح در این زمینه پاسخ گفته است.

اعتقادات، پایه و اساس زندگی آدمی است و در سلوک و رفتار انسان، نقشی بس عظیم دارد. قرآن کریم نیز بدین مهم پرداخته و مسائل متنوّعی را در این باره طرح کرده است. از جمله بحث های پر اهمّیت در این زمینه، مسأله تقلید در اعتقادات است. آیا انسان، با آن که نیروی تفکّر و تدبّر دارد، مبنای اعتقادات خویش را می تواند با تقلید از دیگران هر چند با عظمت باشند پی ریزد یا آن که تقلید در مسائل اعتقادی مجاز نیست؟ این پایان نامه، مسأله تقلید در اعتقادات را از نگاه قرآن به بحث نشسته، و در فصل نخست، تقلید در اعتقادات از دیدگاه قرآن، عقل و روایات را بررسی کرده و این نتیجه را به دست آورده که تقلید در عقاید، مردود است. فصل دوم به بررسی تقلید در ربوبیت تکوینی و تشریعی، تقلید در الوهیت، و تقلید در عبادت و نیز اثبات این نکته می پردازد که عقاید مشرکان عهد رسالت، در تمام مراتب چهارگانه شرک، به تقلید از مکاتب پیشین یا نیاکان بوده است. فصل سوم به بیان علل و انگیزه های تقلید نادرست از نگاه قرآن ارتباط دارد و از عواملی چون تعصّب نابجا، ترس از دست دادن مقام و موقعیت و شخصیت گرایی به صورت علل و انگیزه های تقلید از نگاه قرآن یاد شده، و خاتمه بحث، فرجام ناخوشایند تقلید در عقاید و عواقب سوء آن را گوشزد کرده است.

این پایان نامه در سه فصل تنظیم شده است. فصل اول، دیدگاه قرآن، عقل و احادیث در مورد تقلید درعقاید. فصل دوم، انواع تقلید در عقاید چون تقلید درربوبیت تکوینی، تقلید در ربوبیت تشریعی، تقلید درالوهیت وتقلید در عبادت. فصل سوم، بررسی علل تقلید، سرنوشت دنیوی و اخروی مقلدان در عقاید.

شبهات و ردود حول القرآن الكريم، تألیف آيت ا... محمدهادى معرفت، پيرامون برخى از شبهاتى كه درباره قرآن كريم از طرف برخى از افراد مطرح شده، نوشته شده است. مؤلف كتاب كه از دانشمندان معاصر در رشتۀ علوم قرآن است و در اين زمينه تأليفات فراوانى دارند، در اين كتاب شبهاتى را كه از طرف برخى دربارۀ بعضى از مسائل قرآن؛ همچون مصدر قرآن كه آيا وحيانى است، و يا قصه‌هاى موجود در قرآن و تكرار آنها و نيز برخى از نكته‌هاى ادبى قرآن، مطرح شده مورد بررسى قرار داده و پاسخ آنها را از راه‌هاى مختلف بيان مى‌نمايد. در حقيقت اين كتاب به دفاع از قرآن، در برابر اشكالاتى كه به آن وارد نموده‌اند، برخواسته، و آنها را پاسخ داده است. و با توجه به تسلط مؤلف به موضوعات علوم قرآنى و آيات مربوط به آن‌ها، در پاسخ شبهات از آيات فراوانى استفاده نموده‌اند. از طرف ديگر با بيان برخى از مطالب از تورات و انجيل، وحيانى و الهى بودن مصدر قرآن را اثبات و ارزش و اعتبار معارف قرآنى را توضيح مى‌دهند. با توجه به ويژگى‌هاى موجود در كتاب، و مباحث ارزشمند آن، اين كتاب عنوان رتبۀ اول كتاب حوزه را در سال 1382 به خود اختصاص داده است. ساختار و گزارش محتوا: كتاب داراى پنج باب است كه فهرست موضوعات آن به قرار زير است: باب اول: آيا براى قرآن مصادرى است؛ شامل: وحى تنها مصدر قرآن، شرايع ابراهيمى از اصل واحدى سرچشمه مى‌گيرند، قرآن شهادت مى‌دهد به اين كه از طرف خدا وحى شده، معارف مهمى كه در اسلام وجود دارد، صفات جلال در قرآن، انسان سرّ خلقت و آفرينش است، امتيازات و مشخصات انسان، قصۀ طوفان در تورات و قرآن، قصۀ گوساله و سامرى و قرآن و انجيل‌ها. باب دوم: قرآن و فرهنگ‌هاى زمان او؛ شامل: آيا قرآن از فرهنگ زمان خود متاثر شده، فرهنگ‌هاى جاهلى كه اسلام با آن مبارزه نموده، زن و كرامت آن در قرآن، جنّ در تعابير قرآن، سخنى پيرامون سحر در قرآن و آيا در قرآن تعابير بى‌معنا وجود دارد. باب سوم: آنچه كه موهم اختلاف و تناقض در قرآن است؛ شامل: سخنى پيرامون مواردى كه مؤهم اختلاف است، آيا سالم بودن از اختلاف اعجاز است، عوامل موهم اختلاف، آيا اختلاف قرائت باعث اختلاف در قرآن مى‌شود و قرآن چيزى است و قرائت‌ها چيز ديگر. باب چهارم: آيا در قرآن چيزى كه مخالف علم است وجود دارد؛ شامل: آيا در قرآن مخالف علم وجود دارد، چند مساله، خطاهاى تاريخى و در قرآن لحن و اشتباه وجود ندارد. باب پنجم: قصه‌هاى قرآنى؛ شامل: روش قصه در قرآن، اهداف قصه در قرآن، اسرار تكرار قصه‌هاى قرآنى، حديث بنى آدم، حديث طوفان و كشتى نوح، حديث عاد و ثمود و قوم هود، اصحاب كهف، حديث ذو القرنين، آيا ذو القرنين كورش هخامنشى است، ذو القرنين در روايات، كورش مردى صالح، اعلاميۀ حقوق بشر، سدّ مآرب، چه كسى سد مآرب را ساخته است، ديوار بزرگ چين، مختصرى پيرامون اسكندر مقدونى و مختصرى پيرامون حيات بنى اسرائيل در مصر. ويژگى‌ها: در باب دوم، پيرامون قرآن و فرهنگ زمانه سخن گفته و اين ديدگاه كه معتقد است، قرآن تحت تاثير فرهنگ زمانه خودش واقع شده است را بررسى و پاسخ آن را مى‌دهد. در همين باب(باب دوم) جايگاه و كرامت زن در اسلام را مورد بررسى قرار داده، اشكالاتى كه در مورد تفاوت حقوق زن و مرد؛ همچون: ديه، ارث و شهادت دادن زنان، كه از آيات قرآنى استفاده مى‌شود را، ذكر و پاسخ آنها را بيان مى‌نمايد. در باب اول، ديدگاه‌هاى تورات و انجيل دربارۀ بعضى از مسائل تاريخ انبياء؛ همچون: كشتى نوح و... را با نظر قرآن مقايسه و نتيجه مى‌گيرند كه وجود معارف حقّه در قرآن نشانۀ اين است كه اين كتاب(قرآن) مصدر و منشا الهى دارد. در باب پنجم، از قصه‌هاى قرآنى سخن گفته و اين موضوع را از زواياى مختلف مورد بررسى قرار داده؛ به طورى كه يك سوم از حجم كل كتاب را تشكيل مى‌دهد. در اين باب روش قرآن در قصه گويى، هدف آن از قصه گويى و اسرار تكرار بعضى از قصه‌هاى قرآن بيان شده است. در باب چهارم: بحث مى‌كنند كه آيا مطالب قرآن با مسائل علمى مخالفت دارد، در اين راستا آياتى را كه بعضى تصور كرده‌اند با مسائل علمى اختلاف دارد؛ همچون آيه: «و من كل شى خلقنا زوجين» كه بيان مى‌كند همه چيز داراى زوج است؛ در حالى كه بعضى از اشياء و موجودات زوج ندارند... مطرح و پاسخ آنها را بيان نموده و عدم مخالفت آيات با مسائل علمى را اثبات مى‌كند. در باب سوم: از عدم اختلاف در قرآن سخن مى‌گويد. در ابتدا كسانى را كه پيرامون اين موضوع كتاب نوشته‌اند به ترتيب تاريخ همراه با آثار آنان معرفى، آنگاه عواملى كه موهم اختلاف در قرآن است را ذكر مى‌نمايد. در باب پنجم(قصه‌هاى قرآنى)، داستان ذو القرنين را از زواياى مختلف و نيز در روايات مورد بررسى قرار مى‌دهد و قول بعضى از افراد كه مى‌گويند: ذو القرنين همان كوروش هخامنشى است ذكر و پاسخ مى‌دهند كه كوروش غير از ذو القرنين است، گر چه در بعضى از صفات نيكو همانند ذو القرنين است.