جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پیوند هستی و معرفت به روشنی در مسئله ارتباط علم و عمل صورت گرفته است. پژوهش حاضر به دنبال تبیین نسبت آن دو بر اساس آراء ارسطو و ابن‌سینا و بیان تأثیرات آن در فلسفه ایشان است. ارسطو و ابن‌سینا بر اساس عقل عملی و آراء جزئی حاصل از آن، که باعث انگیزش و شوق به عمل می‌گردد، نسبت علم و عمل در انسان را تبیین می‌نمایند؛ ارتباط میان قوای مدرکه و محرّکه در انسان، به وسیله همین عقل توصیف گشته است. کاربرد متفاوت اصطلاح «عقل»، دیدگاه ارسطو و ابن‌سینا را درباره خداوند، عقول و افلاک متمایز می‌سازد. تأثیرپذیری شیخ از فلسفه یونان و نواندیشی وی در توضیح پیدایش خلقت نسبتی نو میان علم و عمل ایجاد کرده است که این نوشتار به تحلیل آن نیز پرداخته است.

ارسطو در آثار منطقی خود، علاوه بر گزاره، مفهوم پیشگذارده را مطرح می‌کند و در تحلیلات اولی آن را بر اساس ایجاب و سلب تعریف می‌کند. دو مسالۀ مهم دربارۀ پیشگذارده از دیدگاه ارسطو مطرح است: تفسیرِ تعریفِ آن و رابطۀ آن با گزاره. در این مقاله ابتدا سه تفسیرِ، از جمله تفسیرِ اسکندر افرودیسی و تفسیر کلاسیک، در این زمینه تقریر و نقد می‌شود. و از آنجا که ارسطو به رابطۀ تناقض با پیشگذارده اشاره می‌کند، ابتدا تعریفِ تناقض از دیدگاه ارسطو بررسی می‌شود و سپس رابطۀ تناقض و پیشگذارده مورد بررسی قرار می‌گیرد. سرانجام تفسیر پیشنهادی از پیشگذارده مطرح می‌شود: پیشگذارده گزاره‌ای است که رابطۀ آن با تناقض مورد توجه قرار گرفته است و توجه به این رابطه‌ به معنای پذیرش قاعدۀ تناقض است که بنیاد هر گونه استنتاجی است. معنای لغوی پیشگذارده هم با این تفسیر سازگار است: پیشگذارده پیش گذاشتن یکی از دو طرف تناقض است. و از این رو پیشگذاردۀ جدلی دو صورت دارد: پرسش از مخاطب و فرض در استنتاج جدلی.

بحث دربارة عقل معنا و جایگاه آن در جهان و در نظریه شناخت بحثی است که کمتر فیلسوف کلاسیک برجسته ای از آن غافل مانده باشد. در این میان یکی از چالش برانگیزترین و پردامنه ترین مسائل بحث از معنا و جایگاه عقل فعال هم در نظام هستی شناسانه و هم در نظام معرفت شناسانه بوده است. در این رساله سعی شده این بحث در سیر تاریخی اش از ارسطو تا ابن سینا و توماس پیگیری شود. در فصل نخست به توصیف عقل فعال در فلسفه یونانی به ویژه فلسفه ارسطو پرداخته شده است. در فصل دوم این بحث نزد بزرگترین فیلسوفان مسلمان بررسی شده که البته توجه ویژه ای به ابن سینا، به عنوان مهمترین فیلسوف مسلمان که این بحث را به کمال رسانده مبذول گشته است. در فصل سوم بحثی نسبتاً مبسوط در مورد معرفت شناسی توماس صورت گرفته تا جایگاه عقل فعال با توجه به فلسفه او بیشتر مشخص گردد. در خاتمه رساله نیز به داوری نسبتاً مختصری بین دو گروه معتقدان به عقل فعال برونی و درونی پرداخته شده و در نهایت نگارنده با توجه به استدلال های موجود، از نظریه عقل فعال درونی (توماس آکویناس) دفاع کرده است.