جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

خبرهای غیبی انبیاء از مفاهیم پر­کاربرد در قرآن کریم و عهد عتیق است. مصادیق این اخبارِ پوشیده، مشمول حوادث سه حوزه: ماقبل عصر نبی، عصر نبی و وقایع آینده می­شود و کارکردهای مهمی در دو سنّت دینی اسلام و یهودیت دارد. بررسی این کارکرد­ها در منابع قرآن و عهد عتیق نقطه هدف این مقاله است. محققان نتایج حاصل از مقایسه تطبیقی را به­صورت کارکردهای مشترک و اختصاصی در دو نوع هدایت­گرا و اغواگرا تنظیم و ارائه داده‌اند. أهم کارکردهای مشترک هدایت­گرا تحت عنوان‌های کارکرد­های فردی ـ اجتماعی، تبشیری ـ تنذیری، اثباتی ـ هدایتی، دنیوی ـ اخروی، تنظیم گردیده و کارکردهای اغواگرا که به‌طور عام با اهداف فریب‌دادن، سحر، کسب مال و قدرت است، گزارش شده است. نقش اخبار غیبی در حوزه حکومت و اعجاز، کارکرد اختصاصی اخبار غیبی محسوب شده است.

بحث مبانی عرفان در مکتب اهل بیت(ع) از بررسی آیات قرآن و فهم مفسران عارف از این آیات جدا نیست که در سیر تاریخی خود در قالب بیان عارفان و مفسران عرفانی از این سخنان عرضه شده و در متون گوناگون عالمان نحله های دیگر جای گرفته است. اهمیت بررسی این مبانی، بدین جهت است که آیات و روایات دارای ابعاد گوناگونی است که این نحله از جهت دانش و زاویه دید خود از آن بهره برده و برداشت‌های متفاوتی متناسب با اهداف هستی‌شناسانه و انسان‌شناسانه کرده‌اند. از سوی دیگر این گرایش هرچند در بستر فرهنگ عمومی مسلمانان پدید آمد و عارفان برجسته آن، از اهل سنت بوده‌اند، اما در میان مؤلفان شیعه، رنگ و جلوه دیگری پیدا کرده و معارف بسیار غنی‌تری ارائه شده است؛ زیرا از آبشخور دیگری سیراب شده است. مهم‌ترین نکته این برجستگی، پشتیبانی آن به روایات و آموزه‌های اهل بیت است. حال اگر نظریه برخی شیعه‌شناسان را در نظر بگیریم که معتقدند منبع افکار و منشا معارف کامل شریعت اسلام، امامان شیعه هستند، یا جنبه باطنی اسلام را تشیع می‌دانند، اهمیت جایگاه اهل بیت و تأثیرگذاری آن در عرفان اسلامی و سخنان عارفان و مبانی فکری آنان به خوبی آشکار می‌شود. در این مقاله سعی شده، با مروری تاریخی از پیشینه این دانش در فرهنگ شیعه و بستر گرایش، به مبانی عرفان و مهم‌ترین آیات مورد توجه این عارفان اشاره شود

محمد عابد جابری شخصیت نومعتزلی معاصر است که تأکید بر فهم قرآن با ارائه تفسیری نو و مناسب حال زمانه از قرآن در عین استفاده از روش‌های درون سنتی دارد. وی با استفاده از دستاوردهای جدید و توجه به زمینه‌های اجتماعی به متن قرآن پرداخته و و می‌کوشد تا فهم معاصر از قرآن را با نگرشی تاریخی به فهم زمان نزول قرآن پیوند دهد. در این پژوهش، دیدگاه جابری از منظر تاریخی‌نگری به قرآن مورد بررسی قرار گرفته و به تناسب از بافت عصر نزول و ترتیب نزول قرآن سخن به میان رفته است. جابری با تمایز مسئلة تاریخی‌نگری خود قرآن و نقش تاریخی‌نگری در فهم آیات، از طریق اعتماد به بررسی فضا و ترتیب نزول به دنبال شناخت مخاطب آیات و درک اهداف بیان قرآن است تا نوعی روش‌شناسی را برای عصری کردن تفسیر، به معنای فهم همزمان قرآن معاصر با خود، و قرآن معاصر با ما فراهم سازد.

از چالش‌‌های مهم در صفات الهی، صفاتی است که به «صفات خبری» نام‌بردار شده است. آلودگی به غبار تشبیه در صفات خبریه، مهم‌ترین نکتۀ تمایز و چالش این صفات با صفات دیگر است. هدف ما در این مقاله بازخوانی و تحلیل نظریات مهم پیرامون تفسیر صفات خبریه است. در طول تاریخ نظریات گوناگونی پیرامون این صفات، مطرح بوده است. غبار تشبیه در صفات خبریه، برخی از فِرق اسلامی را به تجسیم و برخی را به تفویض کشانده است. اما باور بیشتر مسلمانان بر این سامان یافته است که نظریۀ تأویل فارغ از برداشت‌‌های مختلف در محدودۀ‌‌ کاربرد آن، راحت‌‌ترین راه برون‌رفت از معضل تصور انسان‎‌انگارانۀ خداوند سبحان است. با وجود این، دیدگاه‌‌های دقیق‌‌تر دیگری نیز وجود دارد که مشکل را بدون دست یازیدن به تأویل حل می‌‌کند. در این مقاله بعد از بررسی شش نظریه، نظریۀ هفتم به اسم نظریه‌‌ «تجرید معنا»، به عنوان بهترین نظریه در بین نظریات موجود مطرح شده است. در این نظریه الفاظ در ابتدا بر معانی مادی وضع شده‌‌اند، اما به تدریج در معانی معنوی با تجرید از خصوصیات جسمانی، به صورت حقیقی استعمال شده‌‌اند.

موضوع جاودانگی ماندگاری برخی از کافران در آتش دوزخ، مسئله‌ای است که همواره مورد توجه اندیشمندان به‌ویژه در دوره معاصر بوده است. مفسران و عقایدشناسان به فراخور نحله کلامی خویش در این باره پاسخ‌هایی درون دینی و برون دینی ارائه کرده‌اند. علامه طباطبایی مطابق نظریه مشهور، به جاودانگی دوزخ برای برخی از کافران معتقد است. وی در اثبات این نظریه، از براهین فلسفی و شواهد قرآنی بهره برده و بر این باور است که با نهادینه شدن احوال و ملکات زشت در نفس آدمی، به‌تدریج در جان انسان نفوذ کرده و با روح او عجین می‌گردد، چنین انسانی با همان نفس زشت خودساخته وارد آخرت می‌شود و چون ذات وی با شقاوت شکل گرفته است، دائماً گرفتار عذاب خواهد بود. از نظر علامه، نظریه خلود بر پایه نص قرآن و روایات مستفیض بوده و هیچ گریزی از پذیرش آن نیست. برخی از مفسران معاصر، با نقد این دیدگاه، بر این باورند که نظریه خلود در آتش دوزخ، با اصل قرآنی برابری کیفر و کردار سازگار نیست و علامه تحت تأثیر پیش‌فرض‌های کلامی و فلسفی خویش، چنین نظریه‌ای را بر آیات قرآن تحمیل نموده است. مقاله حاضر با رد این ادعا، به دفاع از نظریه علامه پرداخته است.