جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با توجه به موضوع پایان نامه، یعنی تبیین فلسفی رابطه انسان با خدا در حکمت اشراق پایان نامه حاضر در سه بخش تدوین یافت. فصل اول تحت عنوان کیات، به بررسی اجمالی حکمت اشراق و مسائلی که حکمت اشراق را از مشاء متمایز می سازد، پرداخته شد. در این فصل معنای لغوی و اصطلاحی اشراق، مؤسس آن، منابع و م آخذ و حکمای اشراقی، و بعضی ویژگی های اشراقی مانند بحث تشکیک خاصی، ادراک، علم خداوند و مورد توجه واقع شد. در فصل دوم به مبانی فلسفی رابطه انسان با خدا اشاره گردید. قواعدی چون قاعده الواحد، امکان اشرف، امکان فقری، فیض و تداوم آن و رابطة انوار قاهره و مدبره و انسان به عنوان موجودی مرکب از نفس و بدن، مورد بررسی قرار گرفت. و در فصل سوم به تبیین این رابطه پرداخته، ابتدا انواع رابطه را مطرح نموده و صفات نورالانوار و رابطة خدا با انسان را در قالب قهر، افاضة وجود، تدبیر و تکمیل و ربوبیت بررسی کرده و سپس به رابطة انسان با خدا در قالب عشق و توجه به خدا، دعا و توسل و استکمال، اشاره گردید.

تبیین عدالت به عنوان فضیلت نفس معمولا مبتنی بر تقسیمات قوای نفس می باشد چنانکه بعضی از حکیمان مسلمان نیز چنین کرده اند. در بحث عدالت فردی، بررسی و مقایسه تبیین های حکمت عملی بویژه عدالت آکوئیناس و ارسطو از یک طرف و اختلاف ارسطو و افلاطون با هیوم از طرف دیگر برای پی بردن به راه حلهای جدید به منظور حل مشکلات متفکران مربوطه حائز اهمیت است. به علاوه، دیدگاه اخلاقی جدید و سخن حکیمانه مسلمان در باره فضیلت عدالت و شباهت دیدگاه آنان با افلاطون و نیز معرفی عدالت به عنوان شریفترین و مهمترین فضیلت اخلاقی قابل توجه است. در بحث عدالت اجتماعی، عدالت نظامی است مبتنی بر این اصل که هر عضو جامعه حقوق معینی دارد حقوقی که یا از طبیعت چیزها بر می خیزد و یا از افعال آدمی، از آن حیث که موجودی مسئول و آزاد است، نشات می گیرد. بنابراین در کنار حقوق طبیعی، بحث شایستگی و استحقاق نیز مطرح می شود. راولز در باب عدالت اجتماعی، نظریه مدرن خود را براساس نظریه قرارداد اجتماعی طرح می کند و در عدالت به عنوان انصاف، آزادی و برابری را یکجا جمع می کند . نظریه وی مستلزم یک سری مفروضات فلسفه اخلاقی از جمله خودمختاری، احترام به خود، تقدم حق برخیر است. لازمه دیدگاه وظیفه گروانه وی است. نکته مهم در اینجا این است که درک راولز از انسان و اخلاق در نقطه مقابل درک ارسطویی بوده و شباهت زیادی با دیدگاه کانتی دارد. اما لازمه قراردادگرایی وی این است که مبنای الزام به عدالت را قرار داد قرار می دهد و در این صورت، مهمترین اشکال این خواهد بود که عدالت یک امر اعتبار کردنی می گردد. راولز ضمن طرح دو نوع انگیزه، انگیزه انسان را میل به عادلانه عمل کردن در مقابل انگیزه نفع شخصی معرفی می کند و مسئله بی طرفی که ریشه در بحث تعمیم پذیری و ساختارگرایی اخلاقی کانت دارد را مطرح می کند. بعلاوه در بحث از رابطه عدالت با ارزشهای دیگر، برخلاف بعضی از لیبرالیستها که اولویت آزادی را بر ارزشها مطرح می کنند، معتقد به حاکمیت عدالت می گردد، زیرا آن را به عنوان معیار ارزیابی و درستی افعال خارجی قلمداد می کند./

یکی از مسائل مهم در باب هستی شناسی، مسئله علیت و رابطۀ حق تعالی با ممکنات است که دغدغۀ آن، مسائل دیگر را تحت الشعاع قرار می دهد. معمولاً فلاسفه و متکلمین را از قائلین به علیت و عرفاء را از منکرین علیت دانسته اند؛ به طوری که انکار علیت از سوی عرفاء اجماعی تلقی شده است. چراکه آنان به جز هستی واحد من جمیع الجهات، واقعیتی را قبول ندارند تا سخن از رابطۀ با آن به میان آید. نگارنده در این مقاله به بررسی بحث وحدت وجود نظر دارد. بنابراین برای یافتن جایگاه این اصل در کلام عرفاء و ملاصدرا به بررسی دیدگاه آنان در باب وحدت و کثرت پرداخته شده است. با بررسی جایگاه نظری وحدت وجود نزد عرفاء، که در ظاهر انکار علیت را به اذهان متبادر می کند، و بررسی نظریۀ دقیق ملاصدرا که میل از نظریۀ وحدت تشکیکی به وحدت شخصی است نگارنده این نتیجه را می گیرد به که ملاصدرا در اندیشه های وجودی خود کاملا در مسیر عرفاء قرار گرفته است؛ به طوری که در کتاب اسفار پس از بیان نظریۀ وحدت تشکیکی وجود، اثبات وحدت شخصی وجود را وعده می دهد که همان اعتقاد عرفاست. همچنین این نکته دریافت می شود که اثبات مطلب فوق مستلزم انکار علیت نخواهد بود. چراکه وحدت شخصی وجود، مستلزم حذف ممکنات نیست؛ بلکه ممکنات واقعاً موجودند و در نظام هستی جایگاهی دارند.