جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن، معجزه جاوید و ماندگار رسول خدا| که طراوت و تازگی آن در هر عصری نمایان است در طول تاریخ، از زوایای گوناگونی مورد تدبر و اندیشه قرار گرفته است. بحث تحدی، یکی از دریچه های حقیقت نمای قرآن است که معجزه بودن قرآن را ثابت می کند. این پایان نامه بحث تحدی را در شش فصل مورد بررسی قرار داده است: فصل اول به بیان کلیات و مفهوم شناسی اختصاص دارد. فصل دوم به پیش زمینه های تحدّی اشاره کرده است. فصل سوم، ارکان و پیشینة تحدی را بیان کرده است. عرب در دوران جاهلیت (هنگام بعثت پیامبر|) در شعر، سخنوری، فصاحت و بلاغت به اوج شکوفایی رسیده بود و حکمت الهی چنین بود که معجزة پیامبرش در زمینه های فصاحت و بلاغت، فصیح ترین و بلیغ ترین سخنان باشد. فصل چهارم به مراحل تحدی از حیث نزول آیات و نظریه هایی در این مورد پرداخته است. فصل پنجم، عکس العمل مخالفان را در برابر تحدی بیان می کند؛ برای مثال یک نویسنده مسیحی در دوران معاصر در معارضه با سوره های حمد و کوثر برخاست و این امر موجب رسوایی او و افزوده شدن بر عظمت قرآن گردید، بنابراین هرگز نمی توان به مقابله با قرآن پرداخت. فصل ششم به بعضی شبهات و اشکالات در این مورد پاسخ داده است.

یکی از دشوارترین آیاتی که در تفسیر آن میان مفسران اختلاف پدید آمده است، آیة میثاق یا ذر است، با توجه به نقاط قوت و جامعیتی که تفسیر المیزان داراست، نظر علّامه طباطبائی در تفسیر این آیه مهم می نماید. این تحقیق با روش توصیفی تحلیلی به تبیین و بررسی کلام علّامه می پردازد. ایشان وجود عالم ذر را بر طبق ظواهر برخی روایات نمی پذیرد و معتقد است پیمان به ربوبیت خدا از انسان ها در عالم ملکوت و به صورتی که انسان ها هیچ گونه تشخصی نداشتند، گرفته شده است. گذشته از نقاط قوت تفسیر ایشان دربارة آیه میثاق، از موارد ضعف نیز نمی توان چشم پوشی کرد.

آیه وضو، یکی از آیات مطرح در حوزه فقه القرآنی است که به دلیل گستره وسیع فقهی، ادبی، تفسیری و قِرائی آن، همواره مورد توجه فقه پژوهان قرآنی بوده و هست؛ از سوی دیگر این آیه شریفه به لحاظ قلمرو فقهی از جامع ترین آیاتی است که طهارات ثلاث را مد نظر قرار داده، از روزگاران دیرین تا به امروز میان فرق اسلامی مورد بحث و گفت وگو بوده است؛ و هر کدام سعی نموده اند بر اساس مبانی فکری، عقیدتی و تفسیری، برداشت هایی از آیه داشته باشند که در این میان دیدگاه شیعه از برجستگی خاصی برخوردار است. نویسنده در این مقاله سعی نموده این آیه را تنها در موضوع وضو مورد بررسی قرار دهد و از دیدگاه فقه القرآن شیعه به تفسیر آن پرداخته است؛ همچنان که برای امکان داوری و وقوف بر برتری دیدگاه های شیعی، به دیدگاه های اهل سنت نیز اشاره نموده است.

فی بحثا هذا عن الهجرة فی ظِلال القرآن الکریم، نضع بعض القواعد التأسیسیّة فی هذا المجال؛ لتکون عوناً لمن یرغب أن یتوسّع فی البحث والکتابة، وقد اعتمدنا أساساً علی القرآن الکریم، وأحادیث النَّبیّ وأهل بیته الأطهار^ وسیرتهم فی التوصّل إلی المعالم الاساسیة، التی أرادها الله تعالی من الهجرة والمهاجر، مع الاستفادة من الشواهد والدراسات العلمیّة الحدیثة، ومن تجربتی الشخصیة من السنین الماضیة التی قضیناها فی خدمة المهاجرین والمغتربین خارج البلدان الاسلامیة ولا سیما فی القارّة الامریکیة، وکذلک من خلال متابعة عیّنات من الظواهر التربویّة والنفسیّة والروحیّة فی أرض الاغتراب والمهجر. وقد وزّعنا هذا البحث علی فصول تسعة؛ فبعد ذکر مدخل الرِّسالة والمقدمة تناولنا فی الفصل الأول: مباحث تعریف الهجرة لغةً وأصطلاحاً، وخلاصة التَّعریفین وأنواع الهجرة. أمّا فی الفصل الثّانی فقد تحدَّثنا عن فضل الهجرة، وآثارها فی القرآن الکریم. أمّا فی الفصل الثّالث فقد تناولنا صفات المهاجرین فی القرآن الکریم، وقبس من تفسیر آیة الهجرة. ثمّ تطرّقنا فی الفصل الرابع الی مباحث أحکام الهجرة، لا سیما التعرّب بعد الهجرة من الناحیة الفقهیة وفقاً لمذهب أهل البیت^. وعرضنا فی الفصل الخامس مباحث الهجرة فی التأریخ القدیم، وبأنَّها سنَّة من سنن الأنبیاء^ ثم تطرّقنا الی بحث الدروس المستفادة من الهجرة النَّبویَّة. وفی الفصل السّادس تحدثنا عن أنَّ الهجرة تمثّل هویّة الامّة. وفی الفصل السّابع تطرّقنا الی رحلة الهجرة وکیفیَّة تمهیدها لتأسیس الدَّولة الاسلامیة. وکذلک تطرّقنا فی الفصل الثامن الی الهجرة فی العصر الحاضر من خلال البحث فیها بین السلب والایجاب. وأخیراً فی الفصل التّاسع ذکرنا دوافع الهجرة الحدیثة ومشاکلها، ثمَّ أفردنا بحثین مستقلّین لاهمیّتهما، وهما: الاسرة المسلمة المغتربة فی مواجهة التحدیات، و الجالیة المهاجرة وظاهرة أنحراف القیم. ثم کلمة الختام، والمصادر، وفهرست البحث. وقد اخترنا الأسلوب المیّسر فی طرح الافکار، متجنّبین استخدام المصطلحات الغامضة والعبارات المبهمة، لتکون الاستفادة عامّة وشاملة لجمیع المستویات، لا سیما المهاجرین منهم. والهدف من هذا البحث هو إبقاء الرُّوح الإیمانیَّة متّقدة فی قلوب المهاجرین والمهاجرات المقیمین فی الدُّول غیر الإسلامیَّة، فنعرض الأسباب علّنا نوفّق فی تذکیر من تغافل عنها لیراجع نفسه، ویعود إلی دینه وتقالیده التی تطبّع علیها، وهذا هو الهدف الرئیسی الَّذی توخَّیناه. وسیبقی حدث الهجرة المبارک حدثاً عظیماً، ووقعاً فریداً، نستلهم منه العبر، ونأخذ الدروس، ونتعلّم کیف نقیم أمّةً کما أقامها النَّبیّ العظیم وعلی طریقته الإلهیة العظیمة. لقد کانت الهجرة هی التأخر الصحیح لبدایة عهد بناء الدولة الناشئة، والأمّة الواعدة، وقبل ذلک کانت مجرّد دعوة، وبحث عن مأوی تنطلق منه الدعوة إلی الله تعالی. فنطّلع وإیّاکم علی هذا الحدث الالهی العظیم، وآثاره المبارکة فی الماضی لکی نشخّص الحاضر ونبنی المستقبل، کل ذلک مستلهمین المعرفة والحقیقة التی لا غبار فیها من کتاب الله الذی لا یأتیه الباطل، من بین یدیه ولا من خلفه، حیث قال تعالی: «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ». نسأل الله تعالی أن یوفّقنا لخدمة دینه ومنهجه، ومن أمرنا بطاعتهم، وان یُحسن عواقبنا، وأن یجعل خواتیم عملنا خیرها، إنّه نعم المولی ونعم النصیر، وآخر دعوانا أن الحمد لله ربّ العالمین.

این مقاله در آغاز به کلیاتی درباره موضوع، از جمله ماهیت فقه القرآن، جایگاه آن، اتجاه به کار رفته در تفسیر آیات الاحکام و پیشینه این دانش به لحاظ موضوع و تدوین می پردازد و به این نتیجه می رسد که تفسیر آیات الاحکام به لحاظ منهج، اجتهادی؛ به لحاظ اتجاه فقهی و به لحاظ اسلوب، موضوعی ترتیبی است. نویسنده مقاله بر این باور است که فقه القرآن نه فقه محض است و نه تفسیر صرف، بلکه مجمع هر دو دانش است و در بعد تاریخی معتقد است: تاریخچه موضوع آیات الاحکام به زمان پیامبر (صلی اله علیه و آله) و نزول اولین آیه فقهی قرآن بازمی گردد؛ ولی پیشینه تدوین آن به عصر امام صادق (علیه السلام) می رسد. این مقاله در نهایت به این ثمره علمی منتهی می شود که شیعه، بنیانگذار دانش فقه القرآن به عنوان یک علم مستقل است. در ادامه این نوشتار، به نهضت فقه پژوهی در طول تاریخ پرداخته شده است که به هفت دوره حرکت، دوره ایستایی، دوره پویایی، دوره شکوفایی، دوره رکود، دوره بازگشت و دوره رشد و رویش قابل تقسیم است؛ ضمن آنکه نویسنده برای هر کدام از این دوره ها ویژگی هایی را همراه با آثار نگاشته شده هر دوره، بیان می کند و در پایان به جمع بندی و بیان سهم شیعه در تفسیر آیات الاحکام در جهان اسلام اشاره می کند.