جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نظریه عروض وجود بر ماهیت مهمترین زیربنای متافیزیکی مورد استفاده ابن سینا برای شکل دهی یک نظام فلسفی مستقل و گذار از فلسفه یونان بوده است و ابن سینا در باز اندیشی در دو مبحث مهم فلسفی یعنی «مواد ثلاث» و «علیت» از آن بهره برده است. می توان گفت بسیاری از اجزای الهیات بالمعنی الاخص ابن سینا بی واسطه یا با واسطه بر نظریه عروض وجود بر ماهیت استوار شده اند، به عنوان مثال برهان صدیقین ابن سینا حاصل همه یافته‌های او در بحث‌های «عروض وجود بر ماهیت»،«مواد ثلاث» و نیز «علیت » است. این نظریه همچنین در مباحث اثبات توحید و سایر صفات خدا،گاه به صورت مستقیم و گاه به صورت غیر مستقیم و به عنوان زیربنای منطقی کاربرد می یابد.

یکی از نظریه های مطرح در وجودشناسی فلسفه اسلامی نظریه وجود ذهنی است. فیلسوفان مسلمان دلایل متعددی بر له این نظریه ارائه داده اند که عمدتاً بر پایه ادراک معدومات شکل گرفته است. در مباحث فلسفه ادراک حسی معاصر، نظریه های متفاوتی در تفسیر ادراک حسی عرضه شده که از این میان نظریه «داده های حسی» شباهتهای قابل توجهی با نظریه وجود ذهنی دارد. پاره ای ادله ارائه شده بر له نظریه داده های حسی بر مسأله خطای حسی استوار شده اند. در تقریر این ادله از اصولی همچون اصل پدیداری و اصل رابطه ای استفاده شده است. مسئله قابل طرح این است که چگونه می توان از این ادله، دلایل جدیدی را به نفع نظریه وجود ذهنی اقامه کرد؟ در مقاله حاضر پس از مروری فشرده بر این دو نظریه و بیان شباهتها و تفاوتهای آنها، ادله نظریه داده های حسی که بر مسأله خطای حسی استوارند تحلیل می شوند. در مرحله بعد دو استدلال جدید بر نظریه وجود ذهنی با بهره گیری از دو اصل «حضور» و «تضایف» ارائه خواهند شد. بر اساس اصل حضور، مدرَک برای مدرِک حاضر است (وجود دارد) و چون در موارد خطای حسی وجود خارجی مدرَک با ویژگیهای پدیدار شده منتفی است، وجود ذهنی آن ثابت می شود. مقتضای اصل تضایف نیز آن است که در موارد خطای حسی مدرَک با ویژگیهای پدیدار شده (به عنوان امر متضایف با مدرِک) از وجود بالفعل برخوردار است و چون در این موارد مدرَک با این ویژگیها در خارج نیست وجود ذهنی آن نتیجه خواهد شد.

خودآیینی از کانت به بعد فضیلتی عقلانی ‌به شمار می‌آید که فرد را مستقل از دیگری دارای توانایی انتخاب و تصمیم‌گیری در حوزه‌هایی مانند اخلاق، سیاست و معرفت فرض می‌کند. شخص خودآیین با این تعریف در مقابل هر آتوریته شامل آتوریته دینی مقاومت نشان می‌دهد. به همین دلیل همواره خودآیینی مانع از پذیرش آموزه‌های دینی بدون شاهد مستقل قلمداد می‌شود. در این تصویر، دوراهی بین باور دینی و عقلانیت انتخاب سختی را پیش روی انسان مدرن دیندار قرار داده است. انسان مدرن ناگزیر است عقلانیت را به کنار نهاده و متعبدانه به دین باور داشته باشد یا باورهای دینی خود را محدود به گزارهای اندکی کند که برای آن شاهدی داشته باشد. فیلسوفانی مانند زاگزبسکی، کُدی و رابرت و وود در تلاشند با تحلیل دوباره مفهوم خودآیینی تفسیری از آن ارائه کنند که با پذیرش آتوریته معرفتی از جمله آتوریته دینی ناسازگاری نداشته باشد. در این مقاله پس از مرور تعریف خودآیینی و تاریخچه آن بر چرایی تنافی این مفهوم با آتوریته تمرکز می‌شود. سپس به رابطة این مفهوم با مفاهیمی مانند استقلال و آتوریته پرداخته می‌شود. در ادامه با ارائه تفسیری سازگار از این مفهوم با آتوریته رابطة این مفهوم جدید با آتوریته دینی تحلیل می‌گردد و صورت‌هایی از سازگاری خودآیینی و آتوریته دینی ارائه می‌گردد.

کتاب حاضر، به دو مقوله مهم در فلسفه دین یعنی الحاد طبیعی (عقلانی) و براهین مربوط به آن و الاهیات طبیعی (عقلانی) و براهین اثبات وجود خدا می‌پردازد. کتاب شامل مقدمه‌ای از مترجم درباره معرفت‌شناسی از نظر پلاتینگا، و دو فصل در باب الحاد طبیعی و الاهیات طبیعی و یاداشت‌های مترجم در باب مسائلی چون شر، برهان جهان‌شناختی و برهان نظم است. مقدمه‌ای که مترجم درباره معرفت‌شناسی دینی پلانتینگا بیان کرده شامل مباحثی بدین شرح است: 1. مبناگروی و تقسیم باورها به دو دسته پایه و غیر‌پایه. 2. توضیح اندیشه دلیل‌گرای متفکران پیشین که صحت و صدق یک گزاره را در گرو وجود قراین و دلایل کافی برای اثبات آن می‌دانستند. 3. نقد پلانتینگا به مبناگروی کلاسیک و ایجاد یک معرفت‌شناسی معقول که موسوم به معرفت‌شناسی اصلاح شده است. 4. بررسی گزاره «خداوند وجود دارد» به عنوان یک باور قطعی (پایه) 5. بررسی پاره‌ای از اشکالات وارده بر این نگرش.

دشتکی در ارائه نظریه حمل خود، از دو نظریه بدیل یاد می‌کند؛ «ثبوت امر لامر» و «تغایر مفهومی موضوع و محمول و اتحاد در ذات». دشتکی با نقد این دو دیدگاه، «تغایر اعتباری و اتحاد در وجود» را به عنوان نظریه حمل استاندارد معرفی می‌نماید. تحلیل ویژه دشتکی از مشتقات نقش مهمی در این نظریه دارد. انکار نسبت از دیگر عناصر تشکیل دهنده نظریه دشتکی است و با کمک آن می‌تواند حمل را به هوهویت و عینیت موضوع و محمول تحلیل کند. دشتکی در می‌یابد که هر یک از بساطت یا ترکب مشتق با نظریه حملی که او به دنبال آن می‌باشد، در تنافی اند و لذا تحلیل ویژه ای از مشتقات عرضه می کند. تحلیل او از مشتقات، راه را برای تفکیک دوگانه «ثبوت مبدا برای موضوع» و «اتحاد محمول و موضوع» هموار می‌سازد و او را در تحلیل قاعده فرعیه و جهت در عقدالوضع یاری می‌‌کند. همه این عناصر به یاری دشتکی می‌آیند تا بتواند قضایای لابتیه، هلیه بسیطه و معدوله را تحلیل کند و نظریه حمل منتخب خود را در مورد آن ها به کار گیرد.

ملاصدرا در اسفار، مراتب چهارگانه‌ای را برای علم خداوند در نظر می‌گیرد. مسئله این مقاله بررسی استنادات قرآنی ملاصدرا و هماهنگی برداشتهای وی با ظواهر آیات و دیدگاه‌های غالب در تفاسیر شیعی است. از آنجا که مراتب علم الهی در حکمت متعالیه با مراتب وجود پیوند خورده و حقیقت علم عین حقیقتِ وجود، بسیط و دارای مراتب حقیقی است؛ بر این اساس با روشی تحلیلی و استنادی مروری بر اقسام علم الهی، چگونگی علم الهی به ماسوا و مراتب و عوالم وجود در نظام آفرینش از نظر ملاصدرا خواهیم داشت. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که ملاصدرا کوشیده تا حد امکان آیات قرآن را با استفاده از ضوابط عقلی و نوآوری های حکمی خود تفسیر کند.

این اثر، به بررسی مسئله سازگاری با ناسازگاری علم پیشین الاهی با اختیار انسان، به عنوان بخشی از مسئله «جبر و اختیار» می‌پردازد. نویسنده این بحث را از دیدگاه‌های حکما و متکلمان اسلامی شروع می‌کند. سپس به دورنمایی کلی از بحث، آنچنان که در فلسفه غربی، به ویژه در آثار فيلم و متکلمان چند دهه اخیر موجود است می‌پردازد. نویسنده در این اثر می‌کوشد که، با بررسی این مسئله در حوزه اسلامی و غربی، تحلیلی جامع و تطبیقی از این مسئله ارائه نماید. این کتاب شامل چهار فصل می‌باشد.

از میان رویکردهای گوناگون در بررسی مسئله صلح و جنگ در سنت علوی، رویکرد الاهیاتی اهمیت خاصی دارد. در این مقاله ضمن استناد به مدارک و منابع تاریخی می‌کوشیم با نگاهی تحلیلی، مبانی و ریشه‌های الاهیاتی این مسئله را در سنت امام علی (ع) بکاویم. بنا بر نتایج این تحقیق، مهم‌ترین مبانی الاهیاتی صلح و جنگ در سنت علوی عبارت‌اند از: رحمت الاهی، شناساندن توحید، تقابل حق و باطل، تقابل هدایت و ضلالت، دفاع از آموزه‌های اسلام و سنت نبوی و فرمان الاهی مبنی بر مقابله با پیمان‌شکنان. نتیجه کلی این اصول، نوعی صلح‌گرایی (تقدم صلح بر جنگ) و اختصاص تجویز جنگ به مواقع اضطرار در سنت علوی است.