جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

Abstract Subjects: These thesis discuses the opinions of Abū al-Futūh Razī in his commentary on Qurān as Rauz al-‎Janān, about the subjects of occasions of revelation, repealing and repealed, unambiguous and ambiguous, ‎proportionality of chapters (sūvar) and verses (āyāt), recitation, and the influence of these subjects on the ‎interpretation of verses of Qurān.‎ Method: In this research, first, with refer to the above mentioned commentary, the viewpoints of Abū al-‎Futūh Razī have been obtained; then, with refer to the sources of Qurānic commentary and through a comparative ‎method, the viewpoints of Abū al-Futūh Razī about the mentioned subjects have been discussed.‎ Conclusion: Although Abū al-Futūh Razī has used some of earlier commentaries, but he has had some ‎special opinions which influenced greatly his commentary so that the commentary of Rauz al-Janān is a distinct ‎work with independent judgment on some of important Qurānic subjects.‎ In the subject of occasions of revelation, he analyzed the verses and with a critic method has found the ‎occasion of a revelation.‎ In the subject of repealing and repealed, in about half of abrogation cases of the verses, he has criticized ‎the opinions of earlier commentators in a methodic way and confirmed his opinion.‎ ‎ In the subject of unambiguous and ambiguous, he has special ideas about the ambiguous, commentary ‎of ambiguous verses and difference between commentary and interpretation, which are different from the ideas of ‎earlier commentators.‎ In the subject of proportionality of chapters (sūvar) and verses (āyāt), in addition to remembrance of ‎dimension of proportionality, has paid seriously attention to context of the verses and method of category of the ‎verses.‎ ‎ In the subject of recitations, he has explained most of opinions and argued for confirmation of his opinion to clear ‎the truth or false of a recitation.‎

یکی از مسائلی که در بحث نبوّت مطرح می شود، عصمت انبیا (ع) است. «عصمت» در لغت، به‌ معانی«دفع‌کردن»، «نگاه داشتن»، و «وسیله نگاهداری» به‌کار رفته است که می‌توان آن ها را در واژه «بازداشتن» خلاصه نمود. این لفظ با مشتقّاتش، سیزده ‌بار در قرآن کریم به کار رفته است. در اصطلاح نیز، «عصمت» عبارت است از: «مصونیت گروهی از بندگان صالح خدا از گناه و اشتباه». منشأ این مصونیت، لطف، توفیق و تفضّلی از سوی خدای متعال نسبت به معصوم (ع) است که موجب می‌گردد وی از روی اختیار، و در عینِ قدرت داشتن بر انجام گناه، مرتکب معصیت و خطا نگردد. در این پایان نامه به بررسی عصمت و موارد مربوط به آن در بین متکلمان شیعی و سنّی پرداخته شده است تا تفاوت دیدگاه های آنان مشخص گردد. عصمت انبیا در سوره یوسف نیز به شکل متفاوتی ارائه گردیده که بیشتر آیات این سوره مربوط به حضرت یوسف می باشد. آیات دیگری نیز در این سوره وجود دارد که عصمت حضرت یعقوب را مطرح می نماید. بنابراین از خلال آیات پررمز و راز این سوره می خواهیم به عصمت حضرت یوسف و یعقوب اشاره کنیم و از این زاویه عصمت تمام انبیاء را مورد بررسی و پژوهش قرار دهیم.علاوه بر این عصمت انبیاء، گر چه در کتب کلامی با دلایل مختلف به اثبات رسیده است، امّا ظاهر بعضی از آیات قرآن کریم، در تضادّ و تناقض با آن می باشد. آیاتی که به نحوی در بر دارنده واژه هایی هم چونحسد ورزی، پذیرش پست توسط پیامبران، تهمت، خودستایی، توکّل بر غیر خدا و تبعیض می باشند. با توجه به دلایل قطعی عصمت، این آیات، نیازمند تفسیر و تأویل هستند. برای مثال، در دیدگاه های شیعه و سنّی راجع به این آیات نقل قول های متفاوتی ارائه گردیده است که در این پایان نامه این اقوال مطرح گردیده و به عصمت پیامبران هم از دیدگاه شیعه و هم از دیدگاه اهل تسنّن پرداخته می شود.

دانش تفسیر سرآمد علوم اسلامی است که هدف آن ، نیل به فهم و مراد کلام الهی است از آن جایی که کشف این مهم با به کارگیری روش مناسب و صحیح ارتباط تنگاتنگ دارد در دوران اخیر بررسی و تحلیل روش های تفسیری بیش از پیش مورد توجّه دانشمندان علوم قرآنی واقع شده است. ثعلبی از مفسّران مشهور است که یکی از مهمّ ترین آثار روایی کلاسیک را به رشته ی تحریر در آورده است. نگرش جامع او به امر تفسیر از ویژگی های قابل توجّه روش شناسی الکشف و البیان به شمار می آید. این خصوصیّت اثر وی را فراتر از یک تفسیر روایی بلکه به یک اثر دایرةالمعارف گونه مبدّل ساخته است. او در این راستا از مباحث عقلی اجتهادی همچون مباحث ادبی ،کلامی و...بهره جسته و سبب امتیاز تفسیر الکشف و البیان از تفاسیر روایی دیگر نظیر تفسیر ابن ابی حاتم رازیرا فراهم ساخته است . او همچنین تحت تأثیر جوّ علمی و اجتماعی زمان خود و با مطالعه ی آثار گذشتگان به بُعد هدایتی تربیتی تفسیر نگاه ویژه ای داشته است. نگرش او به سنّت تفسیری و تلفیق آن با مباحث لغوی ، فقهی و... موجب گشته که بر آثار دانشمندان پس از خود نظیر ابن بطریق و زمخشری تأثیر بسزایی بگذارد. مبنای این پژوهش نیز بررسی تفسیر الکشف والبیان از جنبه های مختلف است ، تا از این رهگذر ویژگی های اساسی آن با توجّه به روایی بودن این اثر قرآنی بازشناسی گردد.

آیت الله معرفت از محققانی است که در حوزه علوم قرآن و حدیث صاحب آثاری مانند التمهید فی علوم القرآن و التفسیر و المفسرون و التفسیر الاثری الجامع می باشد. التفسیر الاثری الجامع، تفسیری است با مقدمه ای نسبتا مبسوط که در آن گزارشی است از مبانی، اصول و روش تفسیر صحیح قرآن.بهره گیری از روایات صحیح، تعریف خاصی از تاویل و نظریه تداعی معانی در نحوه نگرش تفسیری وی در این آثار بازتاب یافته است. در دیدگاه این مفسر، تفسیر اثری دارای آفات و آسیب هایی است مانند: ضعف سلسله سند، جعل و پدیده اسرائیلیات.به نظر وی راههایی برای برون فت از این آسیب ها با استناد به روایات عرض و توجه به معیارهای عقلی وجود دارد. روش مفسر در این تفسیر، روایی و با رویکردی تقریب گرایانه است. با اینکه مفسر در التفسیر الاثری الجامع تلاش کرده با تمییز روایات صحیح از غیر صحیح تبیین استوای از آیات ارائه کند اما در عین حال کمتر توفیق یافته روایات تفسیری را مورد پالایش قرار دهد و در موارد زیادی به صرف نقل اکتفا کرده است این بدان معناست که روایاتی در تفسیر وی وجود دارد که با معیارهای فقه الحدیثی قابل نقد و ارزیابی است. یکی از اهداف مهم این مفسر گردآوری و جمع روایات تفسیری در یک مجموعه و نشر فرهنگ اهل بیت(علیهم السلام) و کوشش بری مباحث تقریبی از رهگذر تفسیر قرآن بوده است.به رغم تفاوتها و گونه گون بودن عبارات برخی از احادیث وجوه اشتراک فراوانی در روایات مورد استفاده این مفسر در این کتاب وجود دارد.نکته در خور توجه دیگر آنکه آراء تفسیری و آنچه به عنوان اصول و مبانی تفسیری از دیدگاه وی یاد می شود در مقایسه با یکدیگر همپوشانی دارد.

بررسی مبانی، روش و قواعد تفسیر از جمله پژوهش های مهم در حوزه مباحث علوم قرآنی به شمار می آید. در عصر تدوین تفسیر، از دوره تابعین به بعد، برخی مفسران بدون تدوین و شفاف سازی این قبیل مباحث ، به تفسیر قرآن اهتمام ورزیده و برخی دیگر به اجمال به ویژه در مقدمات خود یا در فراز و فرودهای تفاسیرشان به این مقولات پرداخته اند. در دوران معاصر و در پی رو به فزونی نهادن تدوین آثاری که موضوع آن اصول و قواعد و روش تفسیر قرآن است، مطالعه و تحلیل علمی موضوع مذکور، توجه محققان را به خود معطوف داشته است. شیخ مفید را می توان از زمره مفسرانی دانست که در امر تفسیر دارای مبنا و روش است و برای نیل به تفسیر صحیح آیات قرآن به قواعد و اصولی ملتزم بوده است. پایبندی این مفسر و متکلم شیعی به مبانی صدوری و دلالی، نظیر وحیانی بودن کلام خدا، اعجاز کلام الهی و تحریف ناپذیری آن در بخش مبانی صدوری و هم چنین قابل فهم بودن آیات الهی، در بخش مبانی دلالی، انکارناپذیر است. شیخ مفید گرچه اثر مستقل تفسیری ندارد اما براساس همان اندیشه های تفسیری و یا آراء وی که به صورت پراکنده در برخی آثار وی منعکس شده، در تفسیر قرآن دارای روشی عقلانی و برهانی است که با تمسک به قواعد و اصول تفسیر؛ بدان دست یافته و در عین حال در روش خود از آیات و روایات نیز بهره گرفته است. تأثیر جریانات عصری در روش تفسیری او به مثابه حافظ مبانی کلامی شیعی انعکاس تام دارد. این قبیل تأثیرات را در انواع مناظرات و جدلیات و پاسخ به سوالات تفسیری گروه ها و جریانات فکری قابل مشاهده است. در این قبیل مناظرات و مباحثات آنچه به عنوان محوری اساسی تلقّیمی شود، دفاع از آراء تفسیری شیعه است؛ به خصوص در بخش هایی که با آموزه های کلام اهل بیت? همراه است.

جامع البیان عن تاویل آی القران از قدیمی ترین و در عین حال مهم ترین تفاسیر قرآنی است که قرآن پژوهان آن را در شمار تفاسیر ماثور یاد کرده اند.گرچه مواردی از ترجیح اقوال و گزینش نظری بر نظریات دیگر از ورای روایات نقل شدهدر خلال تفسیر او نیز به چشم می خورد.یکی از کاستی های این تفسیر آمیختگی آن با روایات موضوع و موسوم به اسرائیلیات است.طبری با توجه به روایاتی منسوب به پیامبر مبنی بر بی اشکال بودن نقل اسرائیلیات، با دستی گشادهبا این قبیل احادیث مواجه شده و به ویژه در نقل داستان ها و قصص انبیاء روایاتی را بدون نقد و ارزیابی آورده که با معیار های مقبول فقه الحدیثی پذیرفتنی نمی باشد.مخالفت باقران، سنت مقطوعه و ملاک های عقل از عمده ترین محور هایی است که می توان بر اساس آن روایات تفسیر طبری را مورد نقد و چالش جدی قرار داد.شخصیت بزرگ طبری و جامعیت تفسیر او به لحاظ اشتمال بر روایات تفسیری، تفاسیری مانند بحر العلوم سمرقندی،تفسیر ابوالفتوح رازی، کشف الاسرار میبدی،درالمنثور سیوطی و تفسیر سورآبادی را تحت تاثیر قرار داده و آنان بدون هیچ نقد و بررسی گفته های او را تکرار کرده اند.توسعه و تساهل در ملاک های اعتبار احادیث تفسیری، تعمیم حدیث مرفوع نبوی به حدیث موقوف یا مقطوع صحابی یا تابعی،عدم توجه به اسناد احادیث و پرهیز ار تحلیل دلالی احادیث از عمده ترین آسیب های مبنایی و روشی طبری در تفسیر جامع البیان در بخش مربوط به اسرائیلیات محسوب می شود.

چکیدهعلامه عسکری از حدیث پژوهانی است که در برخی از پژوهش های خود احادیث ساختگی ناظر بر سیر? پیامبر در مکتب خلفا را مورد بررسی و تحلیل قرار داده و با ارائ? دیدگاه هایی در خصوص مکتب خلفاسعی دارد تا به بیان حقایقی در خصوص روند شکل گیری جریان تحریف تاریخ اسلام بپردازد. از دیدگاه ایشان تشتت علایق سیاسی و قومی- قبیله ای، در زمان پیامبر و پس از وفاتشان موجب شد که بسیاری از فرصت طلبان به جعل حدیث بپردازند.ایشان در فرآیند پژوهش های خود با مراجعه به منابع دست اول و مورد قبول مکتب خلفا به منظور شناسایی احادیث درست و نیز مشخص کردن نوعی روایات که به روایات منتقله موسوم است، کار نقادان? خود را به سامان رسانده است.عمده ترین معیارهای علامه عسکری در نقادی روایات مکتب خلفا، کیفیت سازگاری آنها با قرآن و سنت مقطوعه و هماهنگی با معیارهای عقلی و داده های تاریخی است. یکی از رهیافت های مهم علامه عسکری در بررسی های سندی، ارائه و سخن گفتن از افرادی است که در سلسل? اسناد روایات اهل سنت قرار گرفته و اساساً وجود خارجی نداشته و همچنین شناسایی روایاتی است که به آنها احادیث منتقله گفته می شود. یعنی روایاتی که از منابع اهل سنت به منابع شیعی راه یافته است. کلمات کلیدی: علامه عسکری، مکتب خلفا، فقه الحدیث، تاریخ، رجال، روایات

بحث مکی یا مدنی بودن سوره ی انسان،از جمله مباحثی است که از دیر باز در حوزه ی علوم قرآن میان شیعه و اهل سنت مطرحبوده است .عده ای از مفسران و صاحبنظران بر اساس روایات یا بیان استدلال، این سوره را مکی دانسته‌اند.در مقابل این گروه، عده ای نظریه ی مدنی بودن این سوره را بیان نموده اند .از مهمترین دلایل این گروه استناد به روایات می باشد .روایات بیان کننده ی اسباب نزول در بسیاری از موارد، از جمله سوره ی انسان، بیان کننده ی زمان نزول سوره نمی باشند .آرای مفسران و نیز روایات بیان کننده ترتیب نزول سوره ها دلایل دیگری هستند که طرفداران هر دو گروه به آن استدلال نموده اند؛ که این دلایل نیز برای تعیین مکی یا مدنی بودن سوره، دارای حجیت قطعی و کارگشا نمی باشند .در این پایان نامه از زاویه ای دیگر به اثبات مکی بودن اینسوره پرداخته شده است.آیات این سوره یک پارچگی قابل ملاحظه ای را نشان می دهند و ویژگی های اسلوبی و مضمونی این سوره به سوره های مکی نزدیک تر می باشد.آیات این سوره از نوع جری و تطبیق بر اهل بیت می باشدو حضرت علی (ع) تنها مصداق بارز و عمل کننده ی به این سوره بوده است. و دیگر افراد نیز می توانند مصداق آیات این سوره واقع گردند.

در میان مباحث مختلف علوم قرآنی، بحث از مکاتب و روش های تفسیری، جایگاه مهمی دارد.تفسیر اثری یکی از آن روش هاست که پیدایش آن به تاریخ تدوین حدیث مربوط است. سابقه ی این روش تفسیری به عصر پیامبر(ص) برمی گردد، چون طبق نص قرآن کریم، پیامبر گرامی اسلام نخستین شارح قرآن می باشد. تفسیر اثری با خصوصیات ویژه ای که دارد از ریشه دارترین روش ها،در درک معانی و معارف آیات الهی می باشد. مصادر تفسیر اثری،قرآن کریم، رسول خدا(ص)، اهل بیت،صحابه و تابعین می باشند. آنچه روش روایی را در معرض نقد و انتقاد قرار داده، اختلاط آثار صحیح با غیر آن و ورود روایات اسرائیلی می باشد. روش دیگر، تفسیر عقلی است. در طول تاریخ تفسیر،عقل یکی از مهمترین ابزارهای فهم آیات وحی بوده است. مفسران بسیاری در شناخت متشابهات از محکمات،زدودن ناسازگاری آیات با یکدیگر و فهم درست تر آیات از عقل سود برده اند. هدف این پژوهش،بررسی موضع گیری های ابن کثیر برابر اسرائیلیات در تفسیر القرآن العظیم، تحلیلی از رویکرد او و میزان اثرپذیریش از عصر و استادانش می باشد و به منظور رسیدن به این هدف،دیدگاه ها و کتب گوناگونی در این زمینه مطالعه و بررسی گردید. نتایج به دست آمده مبین این است که تفسیر ابن کثیر، یک تفسیر اثری و روایی محض نیست بلکه گرایش به تفسیر عقلی در آن به وفور دیده می شود و با آن که اهل سنت-به ویژه در رویکرد تفسیر اثری-نسبت به اسرائیلیات خوش بین اند، ابن کثیر با رویکردی نقادانه به تحلیل آن ها پرداخته که این امر متأثر از محیط و استادان برجسته ی او می باشد.

اضداد يکي از انواع روابط معنايي بين الفاظ و از مباحث لغوي است که در متون تفسيري و در ذيل مباحث ادبي مورد توجه مفسران قرار گرفته است. اين مقاله بر آن است که پديده اضداد در تفسير مجمع البيان و روض الجنان را، بنا به جايگاه ويژه مباحث لغوي در اين دو تفسير، مورد کندوکاو قرار دهد. از اين رو با نگاهي به پيشينه اضداد و اشاره به ديدگاه هاي موافقان و مخالفان، اضداد در علوم قرآن و جايگاهش در مجمع البيان و روض الجنان را مورد ارزيابي قرار داده است. رهاورد اين پژوهش، معطوف به اين حقيقت است که طبرسي و ابوالفتوح با پذيرش وجود کلمات اضداد در قرآن، در تفسير آياتي که اين کلمات در آن ها به کار رفته اند، از معاني متضادشان بهره برده اند.