جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اصول و روش هایی که در تعلیم و تربیت مورد استفاده قرار می گیرند، از مبانی مختلفی سرچشمه می گیرند. هدف این مقاله آن است که مبانی فلسفی و روان شناختی تعلیم و تربیت، بر اساس دو دیدگاه مشابه در شرق و غرب مورد بررسی قرار گیرد: فلسفه اشراقی شهاب الدین سهروردی و فلسفه پدیدارشناختی ادموند هوسرل. سوال های پژوهش ناظر به تعیین مبانی فلسفی و روان شناختی تعلیم و تربیت از دیدگاه هر دو فیلسوف و مقایسه آنها از حیث مشابهت و تفاوت هاست. در مبنای فلسفی هوسرل، پدیدارشناسی جایگاه اساسی دارد و در آن دو گام اساسی مطرح است. در مرحله نخست، تاکید بر توصیف تجربه های آدمی و در مرحله دوم، نظر بر کاهش دادن تجربه های زیسته است. در مبنای روان شناختی، به جای درون بینی تاکید بر تامل است. در مبنای فلسفی و معرفت شناختی سهروردی، علم حضوری جایگاه ویژه دارد. در مبنای روان شناختی، درون بینی از اهمیت به سزایی برخوردار است. در مقایسه سهروردی و هوسرل این نکته قابل توجه است که هر دو فیلسوف به نحو اساسی تحت تاثیر افلاطون قرار دارند و هر دو از عینیت گرایی دور می شوند. در خصوص تفاوت ها باید اشاره کرد که در معرفت شناسی، هوسرل در حیطه علم حصولی و سهروردی در عرصه علم حضوری سخن می گوید. در مبنای روان شناختی، هوسرل بر تامل و سهروردی بر درون بینی تاکید می ورزند. چنین مبناهایی، تعلیم و تربیت در دیدگاه هر دو فیلسوف را به سوی نوعی شهودگرایی سوق خواهد داد.

مساله اصلى نوشته حاضر این است که آیا تعبیر «علم دینى‏»، اساسا معنایى دارد یا باید آن را تعبیرى بى‏‌معنا دانست. در صورتى که این تعبیر بى‌‏معنا باشد، مفهوم معین و قابل تصورى را به ذهن القا نمى‏‌کند; درست همان‏طور که تعبیر «مربع دایره‏»، هویت مفهومى روشنى در ذهن ایجاد نمى‏‌کند. به علاوه، هر گزاره‌‏اى که از تعبیر «علم دینى‏» ساخته شود، در واقع نه صادق است و نه کاذب و تنها فاقد معناست.

در این مقاله با در نظر گرفتن ماهیت سه گانه فرهنگ ایران (فرهنگ ایرانی، اسلامی و غرب) با روش توصیفی تحلیلی به بررسی و بازخوانی آرای سروش، شریعتی و رجایی که به این سه وجه قائل هستند، پرداخته می شود تا در ارائه رویکرد تلفیقی متوازن به فرهنگ ایران، مورد استفاده قرار گیرند. دیدگاه شریعتی تأکید بر شناخت آگاهی بخش از اسلام و همراهی آن با عشق و عمل، بهره وری آگاهانه از غرب و نه تقلید کورکورانه، شناخت سنت با دیدی تاریخی و نقد و تحلیل آن و تدوین ایدئولوژی اسلامی تأسیسی و استقراری به پشتوانه اجتهاد و امر به معروف و نهی از منکر، دیدگاه سروش در زمینه اسلام تحقیقی به جای اسلام تقلیدی، بهره وری از فقه پویا و دیدگاه رجایی در زمینه چگونگی تلفیق این عناصر و پرهیز از فروکاستن آنها به دیگری در شکل گیری رویکرد تلفیقی متوازن نقش اساسی ایفا می نماید. این رویکرد که در برابر رویکرد تلفیق افتراقی و نامتقارن قرار داد؛ به نسبتی متوازن و مکمل بین جنبه ایرانی، اسلامی و غربی فرهنگ ایران اشاره دارد و طی مراحل واکاوی(تجسسی تاریخی در ابعاد مختلف فرهنگ ایران) ، سنجش (شناخت نقاط قوت و ضعف) و بازسازی شکل می گیرد.

پیوستار تاریخی تحول روش های مختلف پژوهش در تعلیم و تربیت نشان دهنده این است که با توجه به پیچیدگی مسائل تعلیم و تربیت که ریشه در پیچیدگی خود انسان دارد نمی توان با روش واحدی به همه سوالاتی که محققان دنبال می کنند دست یافت. پدیدارشناسی به مثابه جنبشی فلسفی با طرح مولفه هایی چون آگاهی، حیث التفاتی، تقلیل، تقویم، بیناذهنیّت، زیست جهان و تَجسُد نه تنها تحولی در فلسفه قرن بیستم به حساب می آید بلکه بر گسترش روش شناسی ها در تعلیم و تربیت نیز تأثیر گذاشته است. مقاله حاضر با نظر به روش شناسی پژوهش پدیدارشناسی در تعلیم و تربیت، در دو سطح به بررسی مولفه های پژوهش پدیدارشناختی و بحث توجیه پژوهش پدیدارشناختی در تعلیم و تربیت می پردازد. در سطح نخست به مولفه های هدف پژوهش پدیدارشناختی در تعلیم و تربیت، تاثیر برروند انجام پژوهش، نقش محقق، مشاهده و توصیف پدیده تربیتی توام با تقلیل تعدیل شده، زبان و نگارش پدیدار شناختی و در بحث توجیه به بحث سه سونگری از منظر پدیدارشناختی پرداخته خواهد شد.

مفهوم تربیت معنوی یکی از مسائل چالش برانگیز در فلسفه تعلیم و تربیت است. در این مقاله برای دستیابی به این مفهوم، دیدگاه علامه طباطبایی به عنوان مبنا مدنظر قرار می گیرد. این مقاله در دو بخش تنظیم شده است؛ در بخش اول، مفهوم تربیت معنوی مورد بررسی قرار گرفته، روش مطالعه در این بخش، تحلیل پیش رونده است؛ بدین معنی که پس از بررسی و اتخاذ پیش فرض های لازم از رویکرد فلسفی و اسلامی علامه، به سمت استنباط مفهوم تربیت معنوی پیش می رویم. در دیدگاه علامه طباطبایی تربیت معنوی، جهت دهی به فرایند تجرد نفس، متناسب با فطرت ربوبی او معنا می یابد که در پی تقویت میل، تفصیل معرفت و انجام عمل متناسب با آن است. بدین ترتیب، اهداف تربیت معنوی دارای سه جنبه شناختی، گرایشی و عملی است. در قسمت دوم، برخی از اصول و روش های تربیت معنوی با استفاده از روش قیاسی فرانکنا بدست آمده است. اصول و روش هایی نظیر اصل عدم تشبیه خدا به سایر موجودات و روش ذکر تسبیحی، اصل پالایش خیال و روش تمرکز بر یک صورت خیالی، اصل ایجاد ملکه و روش تکرار عمل.

چکیده ندارد.

در این تحقیق، زمینه های تاریخی رویکرد تشکیکی و فیض محور در فلسفه نوافلاطونی و به ویژه آثار افلوطین توجه شده و تاثیر آن بر فلسفه صدرالمتالهین تحلیل گردیده و از موضعی انتقادی مورد بحث قرار گرفته است. از یک سو، نمی توان رویکرد تشکیکی را ابداع صدرالمتالهین دانست و از این رو، انتقادهای وارد بر فلوطین بر او نیز وارد است. از سوی دیگر نمی توان گفت که صدرالمتالهین در این دیدگاه تنها به تکرار پرداخته و خود بر آن چیزی نیفزوده است. استلزام رویکرد تشکیکی در قلمرو هستی و شناخت را می توان در هدف ها و مراحل تعلیم و تربیت پی جویی کرد. هدف غایی برحسب رابطه عارفانه با ذات احدیت بیان می شود. با نظر به هدف های میانی و نیز مراحل تعلیم و تربیت، مدارج تشکیکی از حس به خیال و عقل تا احد، ایجاب می کند که مشاهدات حسی و فعالیت های خیالی به سطح انتزاعی عقلی و درک کلیات ختم شود. دلالت این دیدگاه در تعلیم و تربیت آن است که رابطه ای متوالی میان مواد درسی قائل شویم و این دلالتی است که توسط دیدگاه توازی گرا مورد چالش قرار می گیرد. در این پژوهش پیشنهاد شده است که راهی میانه بین توالی گرایی و توازی گرایی اتخاذ شود که می توان آن را توازی گرایی ناهمزمان نامید. بر اساس این پیشنهاد، مواد درسی با هم توازی خواهند داشت اما همگی به صورت همزمان وارد برنامه درسی نمی شوند.

این تحقیق، با توجّه به اهمیت روش در تحقّق اهداف مبلّغان، به بررسی شیوه های دعوت انبیای اولوالعزم در قرآن پرداخته است. در این زمینه، به روش الگویی که مؤثّرترین شیوه دعوت است، اشاره کرده. در این جهت از روش های تحوّل شناختی و تحوّل عاطفی یاد می شود و این روش ها شیوه های مرتبط به هم در تبلیغ گفتاری قلمداد می شوند. درباره کسانی که هیچ یک از راه های مورد بحث مؤثّر واقع نشود، روش های برخورد قهرآمیز پیشنهاد می شود. برخی از نتایج حاصله از این تحقیق عبارتند از:1. دستیابی به شیوه های مشترکی که همه انبیا از آن استفاده کرده اند و در حقیقت سیره آن ها، جامعه انسانی را به گذشته و آینده مستمر متّصل ساخته است; 2. تحوّل عاطفی در کنار تحوّل شناختی، نشان دهنده اصل جذب و تقدّم آن بر دفع است و تا زمانی که جذب افراد جامعه و امید به نجات آنان مطرح بوده، روش قهر و برخورد، اعمال نشده است; 3. همه درخواست ها از انبیا، با پاسخ مثبت همراه نبوده اند و ملاک پاسخگویی آن ها، به نوع درخواست مردم مربوط بوده است; 4. تأثیرپذیری افراد از تهدید و انذار، بیش از وعده و بشارت است; بدین سبب تکیه انبیا بر انذار بیش تر است; 5. روابط خویشاوندی یا دوستی، سبب هیچ اولویتی نبوده است; 6. هیچ یک از پیامبران در مسائل اساسی تبلیغ، اهل مسامحه و سازش نبوده اند; 7. انبیا برای رساندن مردم به نتیجه مطلوب، از برهان های گوناگونی استفاده می کردند; ولی هیچ گاه از ادلّه عوامانه و سخنان غیر منطقی برای اقناع مردم بهره نمی جستند.

در این رساله، پس از فصل اوّل که به کلّیات تحقیق مربوط می شود، در فصل دوم به طور گسترده به مفهوم شناسی دو واژه «عقل» و «تربیت» پرداخته شده است. درباره واژه عقل، نخست مفاهیم متفاوت عقل در علوم گوناگون را بررسی; سپس درباره مفهوم عقل، در مباحث تربیتی از نگاه متون دینی بویژه روایت هشام بحث کرده ایم. در فصل سوم، در پاسخ به این پرسش که «عقل ورزی در تعبیر دینی از چه عناصری تشکیل می شود»، آمده است که انسان متدیّن و مسلمان برای عقل ورزی و تربیت عقلانی، به دو عنصر «علم نافع» و «عمل صالح» نیاز دارد. گوهر الهی عقل، با تفسیری که متون دینی اسلامی ارائه می دهند، با دو عنصر، مذکور پرورش یافته و این دو عنصر، باعث شکل گیری عقل اکتسابی با محتوای دینی اسلامی در انسان می شوند. از دو عنصر یاد شده، «علم نافع»، عنصر اصلی، و «عمل صالح»، عنصر فرعی است; زیرا عمل از علم متفرّع می شود. محصول تأثیر مشارکت دو عنصر پیشین در عقل ورزی، مطابقت و عدم تنافی علم و عمل در آدمی و در نتیجه برخورداری انسان، از وحدت شخصیت است. در فصل چهارم، در پاسخ به این پرسش که «آیا می توان مکتسبات عقل در تعبیر دینی را با محتوای تربیت اسلامی یکی دانست یا نه»، آمده است: مکتسبات عقل انسان ها، از دین و آیین آن ها متأثّر می شود; بنابراین مکتسبات عقل انسان مسلمان نیز از معارف اسلامی اکتسابی وی در سه بُعد عقیدتی، عاطفی و عملی تأثیر می پذیرد; به گونه ای که سه علم کلام، اخلاق و فقه اسلامی که متکفّل تربیت اسلامی انسان در ابعاد یاد شده هستند، مظروف و محتوای تربیت اسلامی انسان را تشکیل می دهند. در فصل پنجم، در پاسخ به این پرسش که «آیا می توان «تزکیه» و «تعلیم حکمت» را دو روش عمده تربیت عقلانی دانست یا نه»، آمده است: از دیدگاه قرآن و سنّت، «تزکیه» و «تعلیم حکمت»، دو روش عمده سفیران ربوبی برای تربیت عقلانی انسانند. دو روش مذکور، ملازم و مکمّل یک دیگرند و تربیت صحیح، بدون آن ها محقّق نمی شود. مربی، نخست با روش تزکیه نفس، قلب و عقل متربّی را که ظرف تربیت است، از محتوای نامطلوب همچون عقاید، اخلاق و اعمال منفی پاکسازی می کند; سپس با روش تعلیم حکمت، حکمت های الهی را در ابعاد گوناگون عقیدتی، عاطفی و عملی به صورت محتوای مطلوب در ظرفِ قلب و عقل متربّی جایگزین می کند. نگارنده سرانجام در پاسخ به پرسش اصلی پژوهش که جایگاه عقل در تربیت از دیدگاه امام موسی کاظم(علیه السلام) چیست، به این نتیجه دست یافته که جایگاه عقل در تربیت از دیدگاه امام، بسیار رفیع و عمیق است; به گونه ای که عقل در اکتساب علم، معرفت، عقیده، ایمان، تقوا و مکارم اخلاقی و دستیابی به دین قیّم و پایدار، جایگاه بسیار برجسته و ژرفی دارد.

هدف اصلی این پژوهش، بررسی فلسفه اخلاق ابن‌سینا با هدف تبیین ماهیت اجتماع و چگونگی شکل گیری اخلاق اجتماعی می‌باشد. برای دستیابی به این هدف از روش تحلیل محتوا بهره گرفته شد. در این پژوهش آثار اخلاقی ابن سینا مورد تحلیل قرار گرفت و دیدگاه او در فلسفه اخلاق به عنوان نسبیت گرایی-واقع گرایی ملایم در نظر گرفته شد. نتایج به دست آمده نشان داد که در جنبه تربیت اخلاقی، استنتاج حیات معقول (عقلانی/عقلایی) به منزله هدف غایی تربیت اخلاقی و پالایش دیدگاه های عقلایی اخلاقی، هدف واسطه ای آن خواهد بود. همچنین، یک اصل اساسی در تربیت اخلاقی ابن سینا بر مشارکت اجتماعی به عنوان بستری برای تحقق فضایل اخلاقی دلالت دارد.