جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در بحث وجود رابط, رابط در قضیه مورد بحث و بررسی قرار می گیرد. وجود رابط به دلیل وابستگی به طرفین قضیه, مانند معنای حرفی است که در خلال معنای مستقل فعلی یا اسمی تحقق می یابد. ملاصدرا از همین معنای تعلقی و غیر مستقل حرفی و رابط, در تحلیل اصل علیت استفاده می کند و حقیقت معلول را عین ربط به علت می داند. براساس اصالت و تشکیک وجود, علیت و معلولیت, مربوط به وجود علت و معلول است. پس وجود معلول عین تعلق و ربط به علت خویش است. بنابراین تمام موجودات ممکن, تعلقات و روابط نسبت به ذات حق می باشند, لذا حقیقت آنها جز تجلی و ظهور علت حقیقی خود نیست. رابط بودن موجودات نسبت به ذات حق با رابط در قضایای حملیه علیرغم اشتراک در معنای تعلقی بودن, متفاوت است. از نظر ملاصدرا رابط در قضیه, یک مفهوم است و از معقولات ثانیه منطقی بشمار می آید, اما وجود رابط به معنای دیگر, یک تقسیم فلسفی بوده و مفهوم فلسفی بشمار می رود که ناظر به حقیقت و مصداق وجود است. اما از نظر امام خمینی, رابط در قضیه اگر حرف باشد ( قضایای مووله), دارای وجود خارجی می باشد. بحث وجود رابط, در توجیه برخی از مسائل فلسفی, منطقی و فقهی, تاثیر گذاشته و موجب اختلاف نظر گردیده است.

در این نوشتار چیستی حکمت، از زوایا و دیدگاههای مختلف لغوی، اصطلاحی، روایی و قرآنی مورد بحث و تحقیق قرار گرفته و هدف آن ارائة برداشتی صحیح و دقیق از میان تعاریف و توصیفات مختلف حکمت می باشد. مطالعة نظرگاههای متکلمان، فلاسفه و عرفا نقش مهمی در شناخت حکمت برای جویندگان دارد، چرا که یکی از مواضع برخورد و منازعه این دانشمندان در اصطلاح حکمت بوده است و نیز از آنجا که در قرآن کریم و روایات نبوی و اهل بیت آن حضرت (ص) پرداختن به حکمت از فرایض توأم با خبر کثیر، توصیه و تأکید شده، در نتیجه متفکرین مکاتب و مشارب مختلف نیز هر کدام مسلک خود را در نیل به این امر عظیم مصیب دانسته و شیوة رقبای دیگر را بسیار بعید از مطلوب و مقصود شمرده اند و بدین ترتیب کانون مباحثات بزرگی را برای محققین فراهم نموده اند، که در این نوشتار مورد توجه قرار گرفته است. علاوه بر این پس از ارائة شناخت جامع و کامل از حکمت، کیفیت وصول به آن و فواید و موانع و آفات طریق آن نیز مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در این تحقیق ضمن بررسی آراء مکاتب مختلف و مقایسه میان آنها دیدگاه عرفای حقه جامع و غالب بر دیگر انظار شناخته شده و سلوک در طریق آنان به عنوان شیوة صحیح در نیل به حکمت و حقیقت انتخاب شده است، چنانکه در این باره اذعان و اعتراف متکلمین و فلاسفه ای همچون ابو حامد غزالی و ابن سینا بسیار معروف است.گرایش و تمایل به شیوة عرفانی در میان امثال این دانشمندان دلیل محکمی است در اثبات این مدعا. دربخش دیگر این نوشتار سیر تطورات حکمت از آغاز اسلام تا اواخر مکتب سبزوار بیان شده است. ارتباط این بخش با چیستی حکمت در آن است که متفکرین اسلامی خصوصاً شیعیان در پویایی و باروری تعالیم اصیل و عمیق اسلام در برابر افکار قشری و ظاهری مکاتب مختلف اعم از داخلی و خارجی به یک پیکار معنوی عظیم و خطیر همت گماشتند تا بدین وسیله حکمت الهی و حقیقی را از غیر آن متمایز سازند.

مبحث حدوث و قدم زیر مجموعه مسئله تقدم و تاخر می باشد و آن انواع مختلفی دارد که بر طبق ملاک ها، به چند رشته تقسیم می شود. تقدم خدا بر عالم را فلاسفه از نوع تقدم علی دانسته و متکلمین بر تقدم زمانی خدا بر عالم تکیه دارند و هر یک بر نظر خود، با توجه به اصول و مبانی خویش اصرار می ورزند چرا که فلاسفه از آنجا که خدارا ازلی دانسته و ذات پاک وی را از بروز اراده های جدید مصون می دانند فلذا آفرینش را نیز که فعل خداست ، قدیم دانسته و انفکاکی بین علت و معلول، قائل نیستند، میرداماد نیز تقدم خدا بر ما سوی را تقدم سرمدی دانسته و به هر حال شاید بتوان جامع مشترک تمام این نظرات را همان نظری دانست که ملاصدرا بدان قائل است و در نهج البلاغه نیز بدان اشاره شده است که خدا در عین تمایزش از آفرینش، منفک و مبرا از آن نیست و در هر لحظه با آن همراهی دارد و از آن با نام (معیت قیومی) یاد شده است. در باب مسئله حرکت نیز ، با نگاهی به محیط پیرامون خود، در می یابیم که همه چیز در حال رشد و شدن و تجدد است. ملاصدرا این مسئله را با حرکت جوهری به خوبی توضیح می دهد و هر ذره ای از عالم را متصف به وصف حرکت می داند. زمان نیزکه با حرکت دو مفتوح سازگار و هم جنس هستند، مخصوص عالم سفلی و تغییرات. اغلب حکما زمان را با حرکت تعریف می کنند، بدین معنا که اگر حرکتی نباشد، زمانی هم نخواهد بود

پیرامون حقیقت عشق مداقه های فراوانی میان دانشمندان صورت گرفته است. در کتب لغت عشق را به افراط در محبت معنا کرده اند. برخی از عرفا از عشق به عنوان حقیقت بدون تعین و نامتناهی یعنی ذات واجب تعالی یاد نموده اند. فلاسفه از عشق به عنوان رابط بین حق تعالی و خلق بحث می کنند. فلاسفه به اتفاق اعتقاد دارند که به خاطر جعل این این موهبت در نهاد موجودات از جانب واجب تعالی همه موجودات طالب کمالات وجودی هستند, که اکمل همه این کمالات ذات حق تعالی است. فلاسفه اسلامی همچون ابن سینا و ملاصدرا آفرینش موجودات امکانی از جانب واجب تعالی را به عشق تعلیل می کنند. بدین بیان که عشق و ابتهاج واجب تعالی به ذات خویش علت آفرینش دیگر موجودات است. روی آورد هر یک از فلاسفه بزرگ اسلامی به عشقبا یکدیگر متفات است. ابن سینا در رساله عشق خود با شیوه ای استدلالی و فلسفی یا اندک شم عرفانی به بحث از عشق می پردازد. سهروردی با لحاظ جنبه اشراقی که مشخصه بارز فلسفه افلاطونیان است از عشق با زبانی نمادین و رمزآلود سخن می گوید. علت اساسی توفیق شیخ در رساله عشق خود بهره گیری وی از آیات قرآن مجید بود. اما روی آوردی که ملاصدرا پیرامون حقیقت عشق دارد اگر چه در مجموع با آراء دیگر فلاسفه همسو است ولی به لحاظ مبنایی دارای یک تفاوت اساسی با دیگران است و آن مبنا اصالت وجود است. ملاصدرا با استفاده از این مبنا حقیقت عشق را با مدد برهان عقلی در نهایت قوت و استجکام به اثبات می رساند. ملاصدرا معتقد است که اثبات عشق را موجودات در گرو اصالت وجود است و اصولا" ما زمانی می توانیم در موجودات عشق و دیگر کمالات وجودی را اثبات کنیم که در آنها حقیقت وجود را اثبات کرده باشیم. چه که حقیقت وجود عین کمالات است و هر موجودی هر چند اخس و ادنی باشد به لحاظ وجودی که دارد کمالات وجودی را حداقل به صورت بالقوه داراست.

از جمله پدیده های ویژه عصر حاضر، مقوله جنبش آزادی زن است که در قرن نوزدهم به صورت یک حرکت اجتماعی در جوامع اروپایی ظهور کرد . در مورد فمینیسم تعاریف متعددی ارائه شده است که یکی از تعاریف مورد اتفاق همگان ، آنرا آموزه یا جنبشی می دانند که در تلاش برای ثبات یا به دست آوردن حقوق اجتماعی ، سیاسی و اقتصادی برابر یا برتر با مردان است . فمینیسم از آغاز حرکت سه موج را پشت سر گذاشته است . موج اول،اشاره به جنبش های فمینیستی که محور فعالیت آنها ، کسب حقوق مساوی برای زنان بویژه حق رای بود. موج دوم ، دهه اوج جنبش های تند اجتماعی و شکل گیری نظریه های فلسفی و فرهنگی جدید بود . موج سوم ، که بیش از هر چیز مرهون تحولات نظام سرمایه داری ، مطرح شدن دیدگاه پست مدرن و عکس العمل های ناشی از تندروی و یک جانبه نگری موج دومی ها بود . جنبش فمینیسم به دلیل اینکه با مکاتب فلسفی و سیاسی معاصر غرب گره خورده بود ، دیدگاههای خود را براساس آموزه های این مکاتب مشخص و تحلیل می نمود ، به همین جهت گرایش های مختلف فمینیستی پا گرفت که از عمده ترین آنها می توان به فمینیسم لیبرال ، مارکسیست ، سوسیالیست و رادیکال اشاره نمود. در ادامه باید اشاره کنیم فمینیست ها مبانی اعتقادی کلامی خود را بر پنج محور پایه گذاری نمودند که عبارتند از فرد گرایی ، تجربه گرایی، برابری خواهی ، آزادی خواهی و عمل گرایی. بعد از شمردن مبانی فکری آنها، می توان بیان نمود که در ابتدای حرکت خود ، دستاوردها و پیامدهای مثبتی را برای زنان به همراه داشتند ، اما در سالهای نه چندان دور از آغاز حرکت با چالش های خاص خود ، همچون افراط و تفریط رهبران فمینیسم ، تک بعدی نگری آنها ، تناقض گویی بین مبانی اعتقادی کلامی ، دوری از آموزه های دینی و بدفهمی از متون کتاب مقدس و ... را اشاره نمود . در انتها به این نکته اشاره می شود که دین اسلام طرفدار و خواهان برقراری حقوق زن ، دایر مدار دستورات و قوانین الهی است و هر گونه ظلم و ستم بر زنان را نهی می کند و اما در خاستگاه فمینیسم ، آنچه را که برای زنان می خواهند حقوق مساوی با مردان در همه زمینه ها ، داشتن آزادی مطلق با قیمت رها شدن زنان از محیط امن خانواده ، عدم ازدواج ، همجنس بازی و ... لذا می توان بیان کرد اگر جنبش فمینیسم از مبانی اصیل دینی دور نمی افتاد ، می توانست به تمام اهداف و خواست های خود در جهت صحیح آن دست یابد

چکیده (فارسی): در این رساله موضوع انسان و ابعاد وجودی او ، از دیدگاه صدرالمتألهین و کرکگور مورد بررسی قرار گرفته است ، ابتدا مبانی انسان شناسی دو متفکر بیان شده و سپس نتایج حاصله از آن ارزیابی گردیده است. انسان شناسی صدرا مبتنی بر دیدگاههای چهارگانه علمی ، فلسفی ، عرفانی و دینی در حکمت متعالیه است. تعاطی این چهار دیدگاه در مباحث متعددی ، نظریات جدیدی را پدید آورده است. نمونه روشن آن ، ترکیب و تلفیق مبانی چهارگانه در مبحث علت و معلول ، وحدت وجود و انسان کامل است ، اساس نظریه صدرا در مورد انسان ، در این سه مبحث به خوبی بیان گردیده و کاملاً از نظر مبانی حکمت متعالیه در باب انسان ، مباحثی ابتکاری است. از نظر صدرا شناخت انسان همانند شناخت پدیده های موجود این جهان هم ممکن است و هم ضروری و از راههای مختلف می توان به آن دست یافت. از راه علم حصولی و علم حضوری می توان انسان را شناخت ، شناخت انسان از نظر صدرا تک بعدی و از یک زاویه نیست ، بلکه شناخت او ابعاد مختلفی را شامل می شود ، از جمله : شناخت بعد مادی و جسمانی ، بعد نفسانی و بعد عقلی انسان که سه ساحت وجودی انسان را تشکیل می دهند ، ساحت نفسانی پس از ساحت عقلی مهمترین ساحت وجودی انسان است که خود دارای سه عرصه علم و ادراک ، تمایلات و افعال می باشد ، صدرا اختیار و آزادی انسان را می پذیرد و همزمان بر حاکمیت مشیت و تقدیر و قضا و قدر الهی بر جهان ، انسان و افعال انسان تأکید می کند و نهایتاً انسان را مجبور بر اختیار می داند ، صدرا به حقوق اجتماعی انسان نیز توجه داشته و مباحثی چون لزوم اجتماع و قانون ، آزادی های انسان و مفهوم سیاست و دیانت را مطرح ساخته است ، در کنار مباحث نظری انسان شناسی ، صدرا مبانی عملی برای انسان شناسی مطرح کرده که نشان از اهمیت آن در شناخت انسان دارد و راههای وصول به کمال ، عوامل و موانع آنها را خاطر نشان کرده است. صدرا علیرغم داشتن اندیشه ها و تمایلات عرفانی قوی ، عقل و فلسفه را بسیار تکریم کرده و از موضع آن دفاع کرده است و به هبچ وجه حاضر به پذیرش امر خلاف عقل نیست ، حتی در حوزه عرفان نیز این امر را رد می کند ، صدرا در تبیین و تحکیم مبانی دینی از جمله ایمان ، از عقل و فلسفه کمک می گیرد و هرگونه محال و تناقضی را بشدت رد می کند و پذیرش اصل امتناع تناقض را اساس همه معرفت ها و معلومات بشری می داند.