جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پس از آشنایی با معانی متفاوتِ نسخ در نگاه بسیاری از لغت شناسان و دانشمندان علوم قرآنی، مشخص می شود که معنای اصیل و حقیقی کلمه نسخ «ازاله»، و معانی دیگر مجازی می باشد. بسیاری از علمای قرآن و مفسران از میان اقسام نسخ، تنها نسخ حکم بدون تلاوت را پذیرفته اند. نسخ، نزد صحابه مفهومی عام داشته و هرگونه تخصیص، تقیید یا استثناء را از مقوله نسخ خوانده اند، اما علمای متقدم و متأخر شیعه و اهل سنت، شروط و ضوابط خاصی برای نسخ برشمرده اند به گونه ای که اجزاء مولفه‌ی مفهوم آن دامنه مصادیقش را محدودتر می کند، تاجایی که آیت الله خویی آیه‌ای را منسوخنمی داند و سیوطی تنها 20 آیه را منسوخ می داند. دلیل اختلاف، تعریف نسخ است که از صدر اسلام تا کنون سه مرحله را پشت سر گذرانده است؛ مرحله اول: نسخ نزد صحابه و تابعین و مرحله دوم: مکتب بیان انتهاء و مرحله سوم: مکتب رفع می باشد. با توجه به اینکه نسخ با مباحث فقهی و اصولی پیوند دارد، نیازمند شناخت این علم برای تفسیر آیات الاحکام و استنباط از آیات فقهی می باشیم. چنانکه نسخ حکم به عنوان یک پدیده در عالم تشریع از نظر واقع و مقام ثبوت، تأثیر مستقیم در استنباط از آیات دارد و با ملاحظه‌ی روایات وارده از ائمه- علیهم السلام- نیز می توان به اهمیت این دانش در تفسیر و فهم آیات پی برد.

شناخت دانش وقف و ابتدا و ارتباط آن با تفسیر از دو جهت مهم است؛ یکی آنکه دانش وقف و ابتدا در فضای ذهنی و کتابخانه‌ای، اساساً یکی از علوم قرآنی است و با تفسیر که همان کشف مراد الهی است، رابطه‌ای مستقیم دارد. دیگر آنکه در فضای عینی و کاربردی یکی از فنون مهم تلاوت است که با فهم و القای معنای آیه در ارتباط است. این ارتباط دو سویه بین وقف و ابتدا و تفسیر تا آنجاست که در بسیاری از موارد، اقوال مختلف تفسیر، پایه و اساس اختلاف در تعیین مواضع وقف و ابتدا گشته است؛ همچنین در بسیاری از موارد، اختلاف در تعیین مواضع وقف و ابتدا، باعث القای معانی متفاوت می‌شود. بدیهی است که مراد و مقصود خداوند، تنها یکی از وجوه تفسیری است، بنابراین آگاهی از تفسیر صحیح آیه و تلاوت به وجهی که القاء کننده‌ی مراد الهی باشد، لازم و ضروری است. این در حالی است که بعضی از قاریان قرآن کریم بر اساس تفسیر وجه مرجوح، وقف و ابتدای نامناسبی را در آیه اجرا می‌کنند که نه تنها معنای کاملی را به شنونده القاء نمی‌کند؛ بلکه در بسیاری از موارد القای خلاف مراد الهی را به همراه دارد. این دسته از وقف‌ها «وقف تَعَسُّف» نام دارد. در این پژوهش ضمن بررسی تفسیری مصادیقی از وقف‌های تعسّف، به کمک شواهد و دلایل، وجه ارجح از وجه مرجوح تمییز داده می‌شود تا موضع وقف به درستی شناخته شده و وقف صحیح‌تر که معنای صحیح‌تر و کامل‌تری را القاء می‌کند، انتخاب گردد.

پژوهش حاضر، به استخراج و تطبیق دیدگاه‏های علوم قرآنی آیت‏الله معرفت به عنوان یک دانشمند علوم قرآنی و آیت‏الله جوادی آملی به عنوان یک مفسر قرآن، در سه بحث اسباب نزول، محکم و متشابه و نسخ می‏پردازد.

تفحص در باب احادیث مربوط به حضرت مهدیZ، در کتب عامه و نیز امامیه، واژه‏ای مشترک برای بیان ظهور حضرت مهدیZ به دست می‏دهد که از جهت مفهوم دینی، بسیار حائز اهمیت است. تعبیر بعْثَت‌ که برای حضرت مهدیZ در بسیاری از احادیث نبوی در این راستا به کار رفته، دقیقاً همان تعبیری است که در میان انسان‌ها، تنها برای فرستادگان الهی و نقبای ایشان به کار رفته است. از نکات مهمّ دیگر که در فرمایش پیامبر2 ملاحظه می‌شود، مبعوث شدن حضرت مهدیZ توسط خداوند و نیز قطعیت بعثت ایشان در روزگار پایانی زمین است. این‌ها نکاتی است که تنها با عقیدۀ امامیه درخصوص امامان معصومk و آخرین آنان، حضرت مهدی و غیبت و ظهور او سازگاری دارد. بخش پایانی این مقاله، که با روش تحلیلی - وصفی انجام گرفته، ناظر به نتایجی برگرفته از روایات ائمه‌ است که همگی به وجوه تشابه بعثت آخرین ذخیرۀ خداوند با سایر فرستادگان الهی اشاره می‌کند. مقاله به بیست‌وسه مورد از وجوه مشترک بین بعثت پیامبران و ظهور حضرت مهدی دست پیدا کرده است.

یکی از مباحثی‌ که در علوم قرآن مطرح می‌شود، نسخ در قرآن کریم است. در مورد این مسأله مهم تاکنون نظرات و دیدگاههای متفاوتی از سوی دانشمندان علوم قرآن مطرح گردیده است. برخی با استناد به دلایلی از جمله: دلایل قرآنی یعنی آیات 106 بقره و 101 نحل، استناد به سخنان متقدمان و دلایل عقلی، وقوع نسخ در قرآن کریم را حتمی دانسته اند و آن را غیرقابل انکار می دانند. به اعتقاد این گروه مراد از واژه «آیه» در آیات مربوط به نسخ، آیات قرآن کریم است که خداوند به صراحت به مقوله نسخ آیات قرآن کریم اشاره کرده است. در مقابل گروهی دیگر از دانشمندان این دلایل را کافی ندانسته و با استناد به دلایلی از جمله: عدم دلالت آیات 106 بقره و 101نحل به نسخ در قرآن کریم و دلالت آن بر نسخ شریعت‌ها و معجزات پیشین توسط قرآن کریم، عدم حجیت خبر واحد در اثبات وقوع نسخ در قرآن، عدم مقدم شمردن اخبار ظنی بر قرآن قطعی و متواتر و... ، وقوع نسخ در قرآن کریم را منتفی می‌دانند و معتقدند قرآن کریم به عنوان آخرین کتاب آسمانی از هر گونه نقص و نسخ منزه است. در نگاه این گروه معنای نسخ، نسخ شریعت‌ها، معجزات و کتاب های آسمانی پیشین توسط معجزه و کتاب آسمانی جاویدان یعنیقرآن کریم است. با این همه آنچه که در این بارهمی توان گفت این که نسخ در آیات قرآن کریم منتفی است زیرا قرآن کریم به عنوان آخرین کتاب آسمانی جاویدانباید از لحاظ لفظ و مفاهیم جاودانه باشد و لازمه جاودانه بودن مفاهیم، عدم نسخ آن ها است. معنای صحیح نسخ، این است که قرآن کریم به عنوان آخرین کتاب آسمانی ناسخ کتاب های آسمانی پیشین بوده و در عین حال دربردارنده تمامی مفاهیم آنهاست. مفاهیم قرآن کریممحدود به زمان خاصی نبوده بلکه مخصوص تمامی انسان ها در تمامی دوره ها تا قیامت است برخلاف کتاب های آسمانی پیشین که مخصوص به زمان خاصی بوده اند. از جمله دلایلی که می‌توان برای اثبات این دیدگاه به آن ها اشاره کردعبارت اند از: قرآن کتاب جهانی، پیامبر اکرم(ص) پیامبری جهانی، تحریف کتاب های آسمانی پیشین، قرآن به عنوان کتاب مهیمن، خاتمیت، غلبه و سلطه اسلام بر شرایع پیشین و همچنین آیاتی از قرآن مجید و روایاتی از پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) به این مطلب تاکید دارند. کوتاه سخن این که در قرآن کریم آیه ای با عنوان منسوخ وجود ندارد و کل قرآن کریم به عنوان ناسخ کتاب های آسمانی و شریعت های پیشین است.

پژوهش حاضر با عنوان «معناشناسی یأس و ناامیدی در قرآن کریم»، با هدف بررسی مولفه های معناییِ این واژه، بر محور روابط هم نشینی و جانشینی و تقابل، نگارش یافته است. بدین منظور، واژه ها و عباراتی که در حوزه معناییِ یأس، دارای این روابط با این واژه می باشند، تبیین گردیده اند که به صورت اجمال به آنها اشاره می گردد:ده عبارت «الّذین کفروا، انسان، القوم الکافرون، نساء، قوماً غضب الله علیهم، کفار، الّذین کفروا بآیات الله و لقائه، الّذین آمنوا، رسل، برادران حضرت یوسف»، هم نشین های فاعلی و دو واژه ی «کفور» و «قنوط»، هم نشین های وصفی و هفت عبارت «من ینکم، من المحیض، من الآخره، من رَوْح الله، من أصحاب القبور، ایمان نیاوردن مردم، من رحمه الله» هم نشین های متممی یأس می باشند، که هریک از این هم نشین های متممی، متعلق یأس نیز به شمار می روند. و نهایتاً دو عبارت «نزعنا رحمه الله» و «مسّه الشّر»، هم نشین های فعلی این واژه محسوب می گردند.از مولفه های معنایی یأس می توان به «کفر به آیات الهی و لقاء خداوند، گمراهی، بدگمانی و ظن سوء نسبت به خدا، انکار آیات الهی» اشاره کرد. از دیگر مولفه های معناییِ یأس می توان به عبارات «کفور، قنوط، ختر، خون، آثماً، فراموش کردن غیر و توبه و خواندن خداوند، فذو دعاءٍ عریض، جزوعاً، مقصر و گناهکار جلوه دادن دیگران» اشاره نمود.«لایرجون لقاءنا (الله)» به عنوان عبارت هم معنای «یأس از معاد و آخرت» با مفاهیم «رضوا بالحیاه الدنیا، اطمأنّوا بها، عن آیاتنا غافلون، فی طغیانهم یعمهون، إستکبروا فی أنفسهم و هم چنین بهانه جویی» هم نشین معنایی می باشد، بدین ترتیب این عبارات نیز جزء مولفه های معناییِ «یأس» محسوب می گردند.واژه‌های «صَبَرْنا، مَنُوعًا، شاکراً»؛ به عنوان مفاهیمی که در رابطه ی تقابل با یأس قرار می گیرند، به صورت منفی، از مولفه های معنایی یأس می باشند. عبارت «رجو»، به عنوان واژه ی متقابل با یأس، به صورت منفی از مولفه های معنایی آن محسوب می گردد. از مولفه های معنایی امید به «رحمهالله» و «معاد»، امیدِ همراه با عمل صالح است که تحت عباراتِ «الّذین آمنوا والّذین هاجروا و جاهدوا فی سبیل الله، هو قانتٌ آناء اللّیل ساجداً و قائماً یحذر الآخره»، «ذکر الله کثیراً، اعبدوا الله، لاتعثوا فی الأرض المفسدین» و «الَّذینَ یَتْلُونَ کِتابَ اللَّهِ وَ أَقامُوا الصَّلاهَ وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلانِیَهً»، آورده شده است.کلید واژه ها: یأس، معناشناسی، قرآن، روابط هم نشینی، روابط جانشینی، روابط تقابلی

چکیدهطبق شواهد تاریخی و روایی و عقلی، امام علی(ع) که تحت تعالیم وحیانی پیامبر اکرم(ص) رشدیافته بود، در حفظ و کتابت قرآن اهتمام ویژه داشته و سر آمد حافظان، قاریان و کاتبان قرآن گشتهبود. آن حضرت(ع) نخستین جامع قرآن در عهد پیامبر(ص) می باشد و قرآنی که با اشراف ایشانجمع آوری شد، هیچ نقصی نداشته و از نظر اطلاعات تفسیری و تأویلی و شأن نزول ها فراگیربوده است.با آن که روایاتی از طریق فریقین مسأله جمع آوری قرآن توسط حضرت علی(ع) را پس از رحلتپیامبر(ص) تأیید می کند، ولی این روایات به فرض صحت، می تواند نشانگر این مطلب باشد کهآن مصحف در واقع افزون بر نص? قرآن، یک دوره تفسیر مبسوط بوده، که با املای پیامبر(ص) وخط علی بن ابی طالب(ع) نوشته شده بود. روشن است که تألیف نشدن چنین مصحفی در حیاتپیامبر(ص)، دلیل بر تألیف نشدن مصاحفی که دربردارنده هم? نص قرآن باشد، نیست و مقصودرسول اکرم(ص) در سفارش به جمع قرآن، تهی? نسخه ای کامل از کتاب خدا به همراه تفسیر ومعارف وحیانی- تبیینی می باشد.این نوشتار ضمن بررسی و اثبات جمع قرآن در زمان پیامبر(ص) و تبیین جایگاه ویژه امامعلی(ع) در آن، به این موضوع اشاره دارد که جمع ابوبکر با هدف فضیلت سازی برای خلفا و درجهت تجرید قرآن موجود از نکات تفسیری بوده و بازتابی اجتماعی و عمومی نداشته است. جمععثمان نیز فقط توحید مصاحف بوده که با نظارت و تأیید امام علی(ع) انجام گرفته است و امام(ع)با تأیید قرآن موجود و صحه گذاشتن بر آن، راه را بر هرگونه تحریف و تغییری در قرآن بست.کلید واژه: امام علی(ع)، جمع قرآن، مصحف علی(ع)، تدوین قرآن

پژوهش حاضر، به شناسایی و تحلیل مولفه های انس با قرآن در آیات و روایات پرداخته و از نظر هدف، بنیادی و از نظر روش، اکتشافی می باشد. شیوه گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای است. جامعه پژوهش متنی و شامل قرآن کریم، بحارالانوار و کنزالعمال و نمونه تحقیق متنی و شامل آیات و روایات مربوط به انس با قرآن از منابع پیش گفته می باشد.پس از بررسی آیات و روایات در منابع، 481 گزاره به دست آمده در ذیل 21 مولفه دسته بندی شد. مولفه ها در قالب سرمقوله، دو مقوله و پنج زیرمقوله انس مقدماتی، فهم و عمل به قرآن در بعد فردی؛ و ترویج و اجرای قرآن در بعد اجتماعی اختصاص داده شد. پس از تحلیل مولفه ها از بین 21 مولفه، مولفه‌ی"ایمان"با فراوانی 16.2 ، "فهم دقیق" با فراوانی14.8 و مولفه"اطاعت و پیروی" با فراوانی 10.8 درصد به ترتیب رتبه های اول تا سوم را به خود اختصاص دادند.در بین زیرمقوله ها نیز "عمل به قرآن" که در بعد فردی انس با قرآن قرار دارد با فراوانی 29 درصد بیشترین فراوانی را به خود اختصاص داده است.موارد زیرمجموعه انس مقدماتی با قرآن را می توان پیش نیاز تدبر دانست، چنان که تدبر عامل ثمر بخشی آن هاست. فهم نفسی ابتدایی قرآن کریم، ملازم با قرائت و مقدم بر تدبر است. تدبر هم مقدم برتفکر و هر دو زمینه ساز تذکر هستند. به طور کلی موارد مندرج تحت فهم ابتدایی قرآن (خصوصا تدبر)، مقدمه فهم دقیق و عمیق آن (تفسیر) هستند. هر سطحی از فهم به تناسب خود مقدمه عمل به قرآن کریم است. بعد اجتماعی انس با قرآن شامل ترویج و اجرای قرآن کریم نیز ارتباط متقابلی با انس فردی دارد، یعنی ترویج و اجرای هرچه بیشتر قرآن کریم در جامعه، رونق انس فردی با قرآن را بیشتر می کند و انس فردی نیز، زمینه ساز عمل به وظایف اجتماعی انس است.

یکی از مباحث مهم درباره ی پیامبر اسلام حضرت محمد(ص) مسأله «أُمی» بودن و عدم توانایی ایشان بر خواندن و نوشتن می باشد. واژه «أُمی » به عنوان یکی از صفات پیامبر(ص) به معنای شخصی ناخوانا و نانویسا می باشد. در این تحقیق سعی بر این شده تا معنای واژه «أُمی» با استناد به کتب لغت عرب و نیز با ستفاده از کتب تفسیر دو فرقه شیعه و اهل سنت تعیین گردد و به آراء و نظریات مطرح شده از سوی متفکران و نیز دیدگاه مستشرقان، در خصوص معنای «أُمی» و مسأله ناتوانی پیامبر(ص) بر خواندن و نوشتن پرداخته و به شبهات مستشرقان نظیر «أُمی» به معنای پیامبر بت پرست، فرد توانا بر خواندن و نوشتن، منتسب به یهود پاسخ لازم داده شود.آن چه در فرجام این تحقیق خواهید دید آن است که «أُمی» به معنای شخص ناخوانا و نانویسا می باشد.درباره ی مسأله خواندن و نوشتن پیامبر(ص) باید گفت که ایشان، پیش از بعثت، بر خواندن و نوشتن توانا نبوده و هیچ چیزی نخوانده و ننوشته است. این مسأله، وحیانی بودن و اعجاز قرآن و نیز راستین بودن دعوت ایشان را ثابت می کند و نشان می دهد که پیامبر(ص) هیچ حرفی از خود در این کتاب الهی وارد ننموده، بلکه تمام آیات و کلمات قرآن، از سوی خداوند تعالی فرو فرستاده شده است؛ ولی در دوران پس از بعثت نیز پیامبر(ص) بر خواندن و نوشتن توانا نشده، بلکه دستور به امر خواندن ونوشتن می داده ا ست و این می تواند معجزه ای دیگر را برای ایشان ثابت کند که این نیز نشان از حقانیت دعوت و نبوت ایشان دارد.