جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آیه 55 سوره غافر از جمله آیاتی است که در چالش با عصمت پیامبر خاتم(ص) تلقی می شود که در آن به رسول خدا(ص) دستور داد شده تا نسبت به گناهش استغفار نماید. مفسران تلاش کرده اند با ارائه تفسیری از این آیه ساحت پیامبر را از گناه منزه شمرند، اما در این راه همه آنان به یک اندازه موفق نبوده اند. در این مقاله ضمن گزارش و نقد ده دیدگاه در تفسیر این آیه، با تکیه بر سیاق، زمان و فضای نزول آیه، مقصود از ذنب پیامبر آن خطورات ذهنی ای دانسته شده که گاهی به طور ناخودآگاه و به مقتضای طبیعت بشری پیامبر، در آن شرایط سخت مکه، نسبت به کند شمردن تحقق وعده خداوند در یاری پیامبر و مؤمنان به ذهن آن حضرت آمده است. از شیوه تفسیر مفسران دانسته می شود که همه آنان در باره این آیه بر عصمت پیامبر اجماع دارند، حتی قائلان به ارتکاب گناه صغیره یا گناه قبل از بعثت به دنبال جمع میان آیاتی نظیر آیه مذکور و اثبات عصمت پیامبر بوده اند، اما به درستی نتوانسته اند از عهده آن برآیند.

اسباب نزول از دانش‏هاى علوم قرآنى است که درباره زمینه‏ها و مقتضیات نزول آیات و سوره‏هاى قرآن بر رسول خدا بحث مى‏کند. به طور طبیعی وظیفه نقل اسباب نزول بر عهده صحابیانی بوده که شاهد نزول و ابلاغ وحی توسط پیامبر بوده‌اند. اینکه رسول خدا ص در بیان اسباب نزول چه جایگاهی دارد سؤالی است که تاکنون به آن پرداخته نشده و مقاله حاضر به روش تحلیل و توصیف در صدد پاسخ به آن است. نتیجه بررسی نشان می‌دهد که در مورد همه آیات دارای سبب نزول، رسول خدا همواره یک طرف ثابت جریان سبب نزول بوده‌اند و به طور طبیعی معنا ندارد که رسول خدا ناقل سبب نزول باشد. نقل اسباب نزول آیات قرآن شأن و وظیفه اصحاب پیامبر، یعنی شاهدان نزول و ابلاغ وحی می‌باشد. با این حال فرض روایت سبب نزول آیاتی از قرآن توسط پیامبر هم امکان دارد و هم به صورت محدود گزارش شده است. همچنین از آنجا که نزول وحی امر غیبی است و اصحاب پیامبر اغلب بر ابلاغ وحی واقف می‌شدند نه نزول وحی، گاه تلاوت رسول خدا ص را با نزول اشتباه گرفته در باره آن تعبیر نزول به کار می‌بردند، این خطا سبب شده که بعضی از متأخران نظریه بی‌اساس تکرار نزول آیات را مطرح کنند. ادعای مقاله آن است که در همه مواردی که رسول خداص آیه یا آیاتی از قرآن را در باره ماجرایی یا افرادی قرائت کرده باشند، تطبیق و قرائت رسول خدا می‌تواند به منزله نزول دوباره آیه شریفه به شمار آید.

یکی از اعمال ماه مبارک رجب، صلاه الرغائب است که مطابق روایتی منقول از رسول خدا2 انجام آن در نخستین شب جمعۀ ماه رجب، موسوم به لیله الرغائب، سفارش شده است. در مقالۀ حاضر، بعد از بررسی سند حدیث و اثبات ضعف آن، مشروعیت انجام اعمال این شب به‌قصد رجاء تبیین، و در ادامه دربارۀ معنای «رغائب»، تفسیر آن به شب آرزوها نقد شده است. فرهنگ‌های لغت و روایات تاریخی و دینی روشن می‌کند که «رغائب» به‌معنای این کلمه عطاها و بذل و بخشش‌های بزرگ است که در میان سخاوتمندان و صاحبان اموال رایج بوده است. اما آموزه‌ها و روایات دینی، معنای «رغائب» را از عطاهای صرفاً مادی به عطاهای بزرگ معنوی ارتقا داده است. نتیجه آنکه معنای «رغائب» در لیله الرغائب و صلاه الرغائب و نافلۀ صبح، عطاهای بزرگ مادی و معنوی این‌جهانی و عمدتاً ناظر به رزق و روزی، و توفیقات و برکات معنوی است که خدای تعالی به برکت این نمازهای واردشده به بندگانش عطا خواهد کرد.

يکي از واژه‌هاي نسبتاً پرکاربرد در قرآن مجيد، واژه «كلّا» است که 33 بار و در 15 سوره آمده است. ديدگاه رايج و مشهور، اين واژه را به معناي ردع دانسته و در همه جاي قرآن آن را «نه چنين است»، «هرگز» و نظير اينها معنا مي‌کند؛ در حالي که نحويان و مفسران درباره معناي اين واژه اختلاف زيادي دارند. اين پژوهش با روش تحليلي‌ـ توصيفي و با استفاده از منابع کتابخانه‌‌‌اي، نُه ديدگاه در معناي «كلّا» شناسايي و آنها را بررسي کرده است. معاني شناسايي شده براي «كلّا» عبارت‌اند از: «ردع و زجر»، «حقاً»، «ألا»، «لا»ي نافيه، «ردّ»، «إي»، «نعم»، «قسم» و «سوف». نتيجه به دست آمده در مقاله اين است که اولاً اصلي‌ترين معناي كلّا که در بيشتر 33 آيه قابل تطبيق است، معناي هشدار به مخاطب درباره جمله بعد از كلّاست؛ ثانياً با تأييد معناي ردع، اين واژه در قرآن ساختاري چندمعنايي دارد و در 11 آيه قابل حمل بر دو معناي ردع و زجر نسبت به جمله قبل و هشدار درباره جمله بعد است

خداوند متعال در آیۀ 46 سورۀ سبأ، مشرکان را به موعظۀ واحدی اندرز داده است: «قُلْ إِنَّمَا أَعِظُکم بِوَاحِدَةٍ أَن تَقُومُواْ لِلَّهِ مَثْنىَ‏ وَ فُرَادَى‏ ثُمَّ تَتَفَکرُواْ مَا بِصَاحِبِکمُ مِّن جِنَّةٍ». شناخت و درک پیام این آیه و موعظۀ مطرح‌شده در آن از اهمیت بالایی برخوردار است که مفسران در مورد آن آرای گوناگونی ارائه کرده‌اند. این پژوهش با ارزیابی آرای مفسران در تفسیر این آیه و به‌صورت ویژه در خصوص مقصود از توصیه به قیام در این آیه، به این نتیجه می‌رسد که قیام در این آیه به‌معنای به‌پاخاستن در مقابل جلوس و قعود نیست، بلکه مقصود از قیام، توقف کردن در مقابل مشی و حرکت است. بر این اساس این آیه در واقع عموم مشرکان را مورد خطاب قرار داده و آنان را به یک موعظه توصیه می‌کند: اینکه دو به دو و یا تک‌تک با دوری از هیاهوی جامعۀ شرک‌آمیز مکه، از مشی کورکورانه خود باز ایستند، سپس دربارۀ شخصیت پیامبر (ص) تفکر کنند تا حقانیت رسالت آن حضرت را دریابند.

چکیده ازآنجا‌که ترتیب کنونیِ تعداد قابل توجهی از آیات در قرآن کریم بر خلاف ترتیب نزول بوده و در برخی موارد، آیات مکی و مدنی در یک سوره در کنار هم قرار گرفته‌اند، که گاه تاریخ نزول آنها با یکدیگر سال‌ها فاصله دارد، پیگیری این بحث ضروری است که آیا ساختار کنونی ترتیب آیات به دستور پیامبر ص و طبق نظر ایشان تحقق یافته است یا اینکه این ترتیب مستند به اجتهاد و سلیقۀ صحابه می‌باشد؛ چنان‌که این بحث در ترتیب بین سوره‌ها نیز قابل پیگیری است. با توجه به اینکه تاکنون دیدگاه علماء امامیه در این مسأله به صورت مستقل مورد تحقیق و بررسی قرار نگرفته، این پژوهش بدون در نظر گرفتن ادلۀ مطرح در میان طرفداران هر یک از دو نظریه، با هدف تبیین دیدگاه مفسران و محدثان شیعی، تنها به بررسی دیدگاه علماء امامیه در این مسأله اهتمام داشته و به این نتیجه رسیده است که هرچند در این مسأله اتفاق نظر بر دیدگاه واحدی وجود ندارد، بسیاری از محدثان و مفسران امامیه، دیدگاه توقیفیت ترتیب آیات را نپذیرفته‌اند؛ علاوه بر آنکه در خصوص ترتیب سوره‌ها نیز دیدگاه قریب به اتفاق علماء امامیه اعتقاد به عدم توقیفیت آن است.

مشرکان مکه در صدر اسلام همواره با انواع آزارها و اتهام‌ها و گاه با شبهه‌افکنی در امر رسالت، تلاش در جلوگیری از گسترش اسلام داشتند. اتهام کهانت یکی از انواع اتهاماتی است که مشرکان در جهت ایراد شبهه و انکار رسالت پیامبر اکرم(ص) طرح می‌کردند. بررسی و تحلیل این اتهام و تبیین باورهای مشرکان نسبت به کهانت و کاهنان، می‌تواند منشأ و غرض مشرکان از طرح این اتهام را مشخص کند و به تبع آن، پاسخ قرآن به این اتهام را روشن‌تر سازد. همچنین با تحلیل اتهام کهانت و تبیین منشأ آن، این نکته کشف می‌شود که آنچه مشرکان را بر این اتهامات وا می‌داشت مبهوت ماندن آنان در برابر اعجاز قرآن کریم بود چرا که مشرکان از یک طرف عظمت قرآن کریم را چنان احساس می‌کردند که توانایی انکار فرابشری بودن آن را نداشتند اما از طرف دیگر نمی‌خواستند به الهی بودن قرآن کریم و رسالت پیامبر اکرم(ص) اعتراف کنند، به همین جهت ناچار شدند با ایراد اتهام کهانت، قرآن را منتسب به جنیان معرفی کرده و پیامبر(ص) را کاهن بخوانند.

از جمله اتهاماتی که مشرکان با طرح آن به دنبال انکار الهی بودن قرآن و رسالت پیامبر6 بودند سحر نامیدن قرآن کریم و سایر معجزات پیامبر اکرم6 بود. بررسی مقصود مشرکان از اتهام سحر و منشأ و دستاویز آنان در طرح این اتهام می‌تواند تصویر بهتری از آیات ترسیم کند. این پژوهش با بررسی واژۀ سحر در فرهنگ عرب و با ارزیابی دیدگاه مفسران در این زمینه به این نتیجه می‌رسد که مقصود مشرکان از اتهام سحر، ناشناخته و مرموز عنوان کردن منشأ و اسباب قرآن کریم و معجزات پیامبر6 بوده است، زیرا هنگامی که مشرکان، قرآن را همچون سایر معجزات فراتر از اسباب و علل عادی یافتند با انتساب آن به امور مرموز و ناشناخته، الهی بودن آن را انکار کردند. همچنین در این مقاله دیدگاه اکثر مفسران که بر پایۀ روایتی غیر مستند، جدایی افتادن بین افراد قبائل و خانواده‌ها را منشأ و دستاویز صدور اتهام سحر به قرآن دانسته‌اند، نقد شده و این دیدگاه که منشأ اصلی صدور این اتهام را نفوذ غیر عادی قرآن در قلب‌ها دانسته، تایید شده است.

در این تحقیق با عنوان «بررسی تطبیقی روش تفسیری قرآن به قرآن در المیزان و المنار» طی چهار فصل به بررسی روش تفسیری دو تفسیر با رویکرد تفسیر قرآن به قرآن، پرداخته می شود.