جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله دیدگاه‌های مستشرقان درباره ماهیت نسخ آیات قرآن مورد بررسی قرار گرفته است و شش دیدگاه نادرست ایشان نسبت به ماهیت نسخ نقد شده است. دیدگاه هایی که در این مقاله نقد و بررسی شده اند عبارت است از 1-معرفی نسخ به عنوان راه حل تعارضات قرآن، 2- معرفی اختلاف قرآن و فقه و اختلاف فتاوا به عنوان منشأ اندیشه نسخ، 3- معرفی نسخ به عنوان راهی برای اصلاح و تعدیل اشتباهات قرآن، 4- معرفی فراموشی پیامبر(ص) به عنوان علت اندیشه نسخ، 5- نسخ را نوعی تبدیل بی ضابطه و دل‌خواه احکام دانستن 6- معرفی نسخ به عنوان توجیه کننده بی انضباطی در جمع قرآن. همچنین در ضمن نقد این دیدگاه ها، شبهات دیگری مانند ادعای تناقض در قرآن، تشکیک در وحیانی و آسمانی بودن قرآن، ادعای تحریف در قرآن، نسبت فراموشی به پیامبر اعظم(ص) و نظرات نادرست آن‌ها پیرامون جمع قرآن مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

دانشنامه‌نویسی پیرامون علوم و معارف قرآنی یکی از رویکردهای مستشرقان یا همان قرآن‌پژوهان غیرمسلمان در دوران معاصر است. دانشنامه‌ قرآن (The Qur'an: An Encyclopedia) ویراسته «الیور لیمن» استاد مطالعات فلسفی در دانشگاه کنتاکی (آمریکا) و متخصص در فلسفه‌ی اسلامی و فلسفه‌ی یهودی قرون میانه، یکی از همین موارد است. یکی از مباحث مهم این دانشنامه، بحث «اعجاز یا تقلیدناپذیری» قرآن است. بحث اعجاز قرآن در این دانشنامه در چند مدخل از جمله: مدخل‌های اعجاز قرآن، مطالعات قرآنی، معجزه‌ بودنِ قرآن، زبان و قرآن مطرح شده است. اما پیکره اصلی بحث در همان مقاله یا مدخل «اعجاز قرآن» اثر «اشتفان ویلد» ارایه شده است؛ بیان این دانشنامه درباره «اعجاز قرآن»، به رغم داشتن نقاط قوتی مانند، بیان ساده و روان، طرح اکثر جوانب بحث، و ...، حاوی ادعاهایی است که نیازمند تامل و بررسی هستند. از جمله‌ می‌توان به این موارد اشاره نمود: پیشینه و سابقه وجودیِ شفاهی و مکتوب بحث اعجاز؛ تحدّی قرآن و ادعای تحدی به آوردن یک آیه مثل قرآن؛ اعتقاد به اعجاز قرآن و مقایسه آن با اعتقاد اهل کتاب به اعجاز عهدین؛ هجمه‌ها و شبهات و نیز دفاعیات برخی مستشرقان از اعجاز قرآن و وضعیت مباحث اعجاز در سده اخیر.

یکی از مباحث مهم و اصولی علوم قرآن، وحیانی بودن آیات قرآن کریم است. با این وجود در عصر حاضر علیه قرآن نظریاتی جدیدی مطرح شده است تا وحیانی و قدسی بودن قرآن، متزلزل شود. شبهه «نامه‌انگاری آیات قرآن» از مسائل و نظریاتی است که در رابطه با این موضوع در کتاب «نامه­‌هایی برای محمد(ص) پیامبر» ادعا شده است؛ به‌طوری که در این نظریه آمده است که قرآن کریم یک سری نامه‌­ها و ملحقاتی است که از طرف فرقه‌­ای به نام «ابیونی» بر پیامبر اسلام(ص) ارسال می‌شده است. در نظریه حاضر آمده است که با طرح این مطلب، بسیاری از مسائل قرآن از قبیل حروف مقطعه و ابهام در ضمایر، حل ‌و فصل می‌­گردد. نویسنده کتاب «نامه‌­هایی برای محمد(ص) پیامبر» برای اثبات فرضیه نامه بودن قرآن کریم به ذکر دلایلی هم‌چون عدم انسجام در آیات قرآن، وجود لغات غیر عربی و ذکر حروف مقطعه در صدر سور پرداخته است. در این جستار با رویکردی تحلیلی و انتقادی به بررسی فرضیه نامه بودن قرآن کریم پرداخته شد و حاصل پژوهش آن‌که هیچ‌کدام از دلایل صاحب فرضیه با آیات قرآن و تاریخ منطبق نیست و نویسنده کتاب «نامه­‌هایی برای محمد(ص) پیامبر» در فرضیه خویش به‌جای استناد به ادله متقن، بیشتر بر حدسیات و اوهام متکی است.

در قرن چهارم هجری و در منطقه ماوراءالنهر ابومنصور ماتریدی با انگیزه اصلاح و دوری از افراط و تفریط‌های اهل حدیث و معتزله، مکتبی را پایه‌گذاری نمود که از طریق شاگردان و آثار او، فرقه کلامی بزرگی را در اهل سنت با عنوان ماتریدیه پدید آورد. آن‌چه سبب امتیاز ماتریدی در جهان اسلام گردید، روش او در بررسی مسائل کلامی و مطالب علمی بود. او در تبیین آرای خود از عقل و نقل به‌قدر اعتدال بهره جست و از هرگونه زیاده‌روی پرهیز می‌کرد. اندیشه‌های کلامی ماتریدی در موارد متعددی با اعتقادات امامیه هماهنگی دارد که مشخصاَ می‌توان به حسن و قبح عقلی، محال بودن تکلیف به ما لایطاق، مختار بودن انسان، وجوب معرفت خدا از طریق عقل قبل از شرع، و تفسیر برخی از صفات خبری خداوند اشاره کرد. اگرچه ماتریدی با ارائه اندیشه‌های جدید از قبیل منابع معرفت، یکی از مشاهیر کلامی اهل سنت به‌شمار می‌رود ولی او آثاری در فقه، اخلاق و تفسیر نیز دارد که توجه به روش عقلی در کنار روش‌های نقلی از مهم‌ترین ویژگی‌های تفسیری اوست. مواردی مانند حجیت ظواهر قرآن، عدم تحریف قرآن، حجیت خبر واحد در آیات ‌الاحکام، جواز تفسیر و تأویل آیات، جواز تفویض در هنگام تعارض نص با عقل، و وجود مجاز، کنایه و استعاره در قرآن کریم را می‌توان از مهم‌ترین مبانی ماتریدی در تفسیر دانست. از آن‌جایی که قرآن، احادیث پیامبر(، روایاتی از اهل بیت(، اقوال صحابه و تابعین، و اقوال مفسران سابق، منابع تفسیری او را تشکیل داده‌اند، می‌توان گفت که روش‌های تفسیری او عبارت است از: تفسیر قرآن به قرآن، تفسیر روایی، تفسیر عقلی و اجتهادی. با توجه به تخصص ماتریدی در علم کلام، گرایش کلامی او در تفسیر کاملاَ آشکار است. او همچنین تلاش کرده است تا نظرات فقهی مذهب خود را با استفاده از آیات قرآن، اثبات نماید.