جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این نوشتار در پی بررسی این نکته است که آیا زبان قرآن، درجملات و گزاره های گوناگونی که آورده، زبان بیان عالم واقع است. یا آن که ارتباطی با واقع ها و هست ها ندارد. و تنها قصد تحریک احساسات را دارد و در نتیجه نمی توان از آن بایدها را نتیجه گرفت. یا آن که قصد توصیف و گرایش واقع و تحریک و انگیزش را توأمان دارد. در بررسی این نکته نخست انواع جملات قرآنی و توصیفاتی را که قرآن از خود دارد ارائه کرده و از آنها نتیجه گرفته که در همه گزاره های قرآن بیان واقع و دعوت به دگرگونی و تعالی همراه با هم مقصود و مورد نظر بوده و این به دلیل آن است که میان فعل و نتیجه آن، ارتباط علی و معلولی برقرار است که در نتیجه از درون بیان واقع ها پیام ها پدید می آیند. نویسنده در جهت اثبات این مدعا نمونه های چندی از آیات بیانگر موضوعاتی چون: توحید، توصیف قرآن، سنت های الهی، کیهان شناسی، تحریم ربا، حوادث رستاخیز، تجسم اعمال و گواهی اعضا و جوارح را شاهد می آورد. و در ادامه مقاله، عصری نگری و واقع زدایی (انکار واقعی بودن) را که برخی بردان باور دارند نادرست می داند، که به نابودی متن و اساس دین می انجامد نه آنکه اجتهاد و روش نقد علمی به شمار آید.

معناشناسی زبانی و تفسیر قرآن به قرآن در مطالعات قرآنی ارتباط نزدیکی با هم دارند. مقاله حاضر سعی دارد تا با روش توصیفی تحلیلی، ضمن توصیف نقاط اشتراک این دو رویکرد در مطالعات قرآنی، نقش مثبت معناشناسی زبانی را در فرایند تفسیر قرآن به قرآن، روشن و مزایای آن را به اختصار بررسی کند و نیز کاستی های برخی از نحله های معناشناختی را یادآور شود. رابطه معناشناسی و تفسیر قرآن به قرآن در دو بعد مبنایی و فرایندی قابل بررسی است. در بعد نخست، نوع نگاه هر یک از این دو روش بر نقش بافت زبانی و غیرزبانی و نیز جایگاه روابط بینامتنی در کشف معنا بررسی شده است، و در نگاه فرایندی به رغم همسویی درخور توجه دو رویکرد مزبور، معناشناسی با قرائت متکامل آن می تواند نقش مکمل و سازنده ای در قاعده مندی و مقوله بندی واژگان قرآن و اثبات نظام مندی معارف آن و مهار روشمند پیش دانسته ها در تفسیر قرآن به قرآن داشته باشد.

پرداختن به تبیین واژگان عرفانی قران ازموارددشواردرتفسیرقران است دراین رساله سعی شده است به تبیین مفهوم لقاءالله درقران که یکی از ترکیبات عرفانی قران است باعنایت به سیاق تاریخی آن پرداخته شود.درراستای پاسخ دادن به آن پرداختن به معنای اساسی واژه که همان دیدارطرفینی است ونسبت به خداوند این دیدارروحانی می باشدازاهم موارداست.وسپس بااین معنامفهوم آن درفضای آیات (بستربافت وسیاق)تفسیرشده است.لکن قبل ازپرداختن به آن لازم می آمدجایگاه این واژه درذهنیت مردم عصرنزول تبیین شودوعلت نزول ادبیات گفتاری آیات لقاءالله که اغلب باتکذیب و شک وتردیدو......آمده است بیان گرددکه به دست آمدقران به فضای زمانه خودتوجه داشته است هرچندکه پیام آن فراتاریخی است. درتفسیرنهایی آیات به دست آمدلقاءالله عام است وبرای همگان درروزقیامت رخ میدهد.ازاین رواغلب مفسران ثواب وعقاب الهی رابرای آن تفسیرکرده اندکه نصیب همگان میشود.لکن برای عده ای مطلوب وعده ای دیگرآزاردهنده است.هدف اصلی قران هم ازآن همه تبلیغات برای تحصیل لقاءالهی لقاءمخصوص مومنان (لقاءخاص)است که همراه باقرب الهی ورویت الهی است.شرایط تحصیل آن هم شرک نورزیدن به خداوندوانجام عمل صالح می باشد.

چکیدهدر علم معناشناسی تحقیقات گسترده‌ای درباره کلمات کلیدی قرآن انجام می‌گیرد تا جهان‌بینی قرآن نسبت به مفاهیم اصلی و مورد کاربرد قرآن کشف و شناخته شود . در جهان‌بینی قرآن همه چیز بر محور ذات باری تعالی می‌گردد.خداوند در همه جا هست و هیچ چیز از تدبیر،دانش و بینش او مخفی نیست.همچنانکه موجودات در ایجاد خود به فیض الهی احتیاج دارند در ادامه و در بقا و امتداد هستی شان نیز از خداوند کسب فیض می‌کنند؛و چنان‌که لحظه‌ای فیض او قطع شود، تمامی اشیاء از لوح وجود محو خواهند شد. هدف این تحقیق آنست که این معنا را به بهترین شکل بیان نماید،تا شئون تربیتی انسان در همه ابعاد وجودی او شکل بگیرد و دامنه این تحقیق با توجه به آیات قرآن و روایات معصومین علیهم السلام می باشد و با این معنا شناسی(خلق و تدبیر)هم شئون اعتقادی و هم شئون تربیتی آن را به اثبات می رسانیم و برای رسیدن به این باور ما توحید را به عنوان یک اصل مهم اسلامی معرفی می کنیم و شئون اعتقادی انسان:توحید یعنى یگانه شمردن خدا،یگانه شمردن در وجوب وجود،در خالقیت.و شئون تربیتی او:تدبیر تکوینى یعنى کارگردانى جهان،تدبیر تشریعى بمعنى قانونگذارى،امر و نهى،واجب الاطاعه بودن او و عبودیت و الوهیّت اوست.خداوند وحدانیتش دلیلی است بر خلق همه عالم که در غیر اینصورت فساد و تباهی ایجاد خواهد شد و خلق زمانی به فساد و تباهی نمی رسد که توحید در تدبیر هم وجود داشته باشد.کلمات کلیدی : معناشناسی ، خلق ، تدبیر ، اعتقادی ، تربیتی ، تکوینی

زبان دین از موضوعات مهم پژوهشی در فلسفه دین به‌شمار می‌آید که یکی از محورهای اساسی آن مسئله شناختاری بودن زبان دین است. مروری بر مهم‌ترین رویکردهای زبان دینی معاصر در غرب، بررسی زمینه‌های فکری ـ دینی پیدایش این دیدگاه‌ها، تأمل در این‌که آیا همین دیدگاه‌ها بر متون دینی اسلامی (قرآن و سنت معصوم) نیز قابل انطباق است یا نه؟ مورد اهتمام این مقاله است.

تاریخ‌گروی نظریه‌ای است که همة پدیده‌ها و حقایق را در بستر تاریخی وقوع آن تفسیر می‌کند. قرآن آخرین وحی آسمانی خداوند در فرهنگ و اجتماع بشر است. آیا نظر به سویه بشری نزول آن در یک بستر زمانی معین و با مخاطبان مشخص در آن زمان، ما را ناگزیر می‌سازد که قرآن را بر اساس تاریخ‌گروی مقوله بندی کنیم و هویت الهی و جاویدان آن را محکوم گذر زمان سازیم؟ یا آن که اساساً تاریخ گروی موضوع و متعلّق معلومی داشته، و نمی‌تواند نظریه‌ای مطلق و فراگیر برای تمامی قلمروها قلمدا شود؟ مطالعه و بررسی موضوع فوق مورد اهتمام مقالة حاضر است. در این اثر، نخست فروض و دیدگاه‌های مختلف در نسبت جاودانگی قرآن با واقعیت‌های عصر نزول و متغیرهای زندگی بشر، و همین طور مبانی معرفتی دیدگاه تاریخ گروی و قابلیت انطباق آن بر قرآن کریم امعان نظر شده است.

مسأله اساسی این تحقیق عبارت است از جستجوی ماهیت و انواع قصه‌های قرآن با این محوریت که میزان راهیافتگی تخیل و تمثیل و اسطوره در قصص قرآنی تا چه حد است. منشأ این مسأله آن است که هنر و ادبیات بشری اصولا ریشه در واقعیت‌ها دارد؛ اما از تخیل و اسطوره نیز تأثیر می‌پذیرد و عناصر نمادین در آن راه می‌یابند.اکنون باید دید آیا هنر قرآنی نیز مشمول چنین تعریفی می‏شود و با توجه به این که خداوند آن را متناسب با فهم بشر نازل فرموده، آیا می‌توان گفت که همین عناصر نمادین و تخییلی و تمثیلی، برخی یا همه، در قصه‌های قرآن که بارزترین وجه هنری قرآن کریم است، راه یافته‌اند یا خیر. مبهم‌ترین وجه این مسأله آن است که اگر همه قصه‌های قرآن واقعی باشند، مرز دقیق قصه با حکایت و گزارش چه می‏شود و اگر خیال یا تمثیل در آن راه یافته باشند، آن گاه با واقعی بودن کلام خدا و وحی چگونه سازگار است؟ به عبارت دیگر، چگونه می‌توان هم به جنبه ادبی و هنری قصص قرآن کریم ملتزم بود و از آن‌ها راهیافتی برای ادبیات انسانی برگرفت و هم آن‌ها را کاملا واقعی و صرفا روایتی از وقایع رخ داده دانست.بدین ترتیب، می‌توان گفت که در این رساله، به سه سوال اصلی پاسخ داده می‌شود:1. انواع قصه‌های قرآن کریم چیست و اهم تفاسیر در باره آن چگونه است؟2. خیال و تمثیل و نماد در قصه‌های قرآن چه جایگاهی دارند و میان وحیانی بودن قصص قرآن و این بحث چه ارتباطی است؟3. مرز قصه‌های بشری و قرآنی کجاست؟موضوع مورد بحث این رساله را از دو زاویه می‌توان نگریست؛ یکی مقوله زبان قرآن؛ و دیگری مباحث مربوط به قصص از جنبه فرم و زبان.از این روی، فصول پنج‌گانه این رساله را چنین سامان داده‌ایم: در فصل یکم این رساله، به بحث زبان قرآن پرداخته و دو رویکرد اصلی در این زمینه را مطالعه کرده‌ایم. می‌توان گفت که این فصل، به منزله تمهید بر رهیافت‌های اصولی در زمینه زبان قصه‌های قرآن است. در فصل دوم، به مباحث مربوط به قصص وارد شده، کلیاتی در باره قصه‌های قرآن، از جمله تعریف و واژه‌شناسی قصه در قرآن، مقصود از قصه‌گویی قرآن، و رابطه قصص قرآن با گزارش‌های تاریخی و بشری آورده‌ایم. در فصل سوم، رویکردهای کلی در باره انواع قصه‌های قرآن را در دو بخش واقع‌نما و ابرازگرا مطالعه کرده‌ایم. در فصل چهارم، یکی از دو گونه مهم رویکرد ابرازگرا، یعنی رویکرد نمادین را بررسی کرده و ضمن مطالعه تعریف و پیشینه زبان نمادین، به اقسام تمثیل در قرآن و دیدگاه‌های مهم در این زمینه پرداخته‌ایم. در فصل پنجم، گونه مهم دیگر رویکرد ابرازگرا، یعنی رویکرد اسطوره‌ای را کاویده، شواهد قائلان به این نظریه را به نقد نهاده‌ایم.

از زمان نزول قرآن تاکنون، مخالفان اسلام تلاش کرده اند تا با ایجاد تردید در الهی بودن قرآن، آن را ساخته ذهن بشر و برگرفته از منابع پیشین بدانند. قرآن کریم خود نیز به این موضوع اشاره کرده و به اجمال پاسخ مدعیان را داده است. در سده های اخیر با گسترش موج اسلام پژوهی در غرب، فرضیه اقتباس برخی از محتویات قرآن از متون ادیان گذشته نیز یکی از زمینه های فعالیت خاورشناسان قرار گرفت. آنها علاوه بر اتهام اقتباس، گاهی حتی پیامبر(ص) را به انجام خطای تاریخی در اقتباس نیز متهم کردند. بشری بودن قرآن از یک سو و اصالت منابع پیشین از سوی دیگر، عمده پیش فرض های غیر مسلمانان در بررسی های خود در مورد مصادر قرآن است. آنها با روش نقد تاریخی به بررسی مطالبی از قرآن، که عمدتاً تاریخی هستند، پرداخته و تلاش کرده اند تا با یافتن مطالب مشابه در متون مربوط به ادیان گذشته، آنها را منشأ و مصدر قرآن معرفی کنند. این رساله ضمن بیان برخی از مهم ترین ادعاهای خاورشناسان در مورد وام گیری قرآن از ادیان و فرهنگ های گذشته همچون یهودیت، مسیحیت، صابئان، حنفاء، مجوس و فرهنگ جاهلی، به بررسی و نقد ادلّه خاورشناسان پرداخته است. صرف نظر از پیش فرض های خاورشناسان در این بحث، که هیچ کدام مورد قبول مسلمانان نیست، ادعاهای آنها حتی بر پایه مبانی خودشان نیز دچار مشکلات روش شناختی است.