جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بیان دقیق و قطعی تاریخ نزول بسیاری از آیات قرآن، امکان پذیر نیست لکن می‌توان با جمع‌آوری قراین تاریخی و نقلی، تاریخ نزول تعدادی از آیات را به صورت اطمینان بخش اعلام نمود. آیاتی که در ماه مبارک رمضان نازل گردیده‌اند نیز از این قاعده مستثنا نبوده و گرچه قطع به نزول آنها در ماه مبارک رمضان ناممکن است اما با توجه به اقوال و مستندات می‌توان تا حدودی به نزول برخی از آیات در آن ماه مبارک، اطمینان داشت. در نوشتار پیش رو، سعی شده است تا نخست سوره‌های محتمل النزول در ماه رمضان بیان شود سپس آیاتی که نزول آنها در ماه رمضان احتمال دارد. در هر دو قسمت، ترتیب مصحف حاضر در آوردن مطالب لحاظ شده است. برخی از سوره‌ها و آیات مذکور عبارتند از پنج آیه ابتدایی سوره علق، اولین آیات 184 و 187 سوره بقره، آیه 94 سوره حجر، آیه 30 انفال از جمله آیات رمضانیه می‌باشند.

مبانی تفسیر قرآن یکی از مهمترین مباحث در حوزۀ علوم قرآنی به شمار می‌آید و پیوسته مورد توجه و اهتمام قرآن پژوهان و علاقه مندان به قرآن کریم به ویژه مفسران بزرگ بوده است. مبانى تفسیر، اصول موضوعه و باورهاى بنیادینى‌اند که تفسیر قرآن بر آن‌ها استوار است. این باورها و قضایا بر اصل امکان و جواز تفسیر یا کیفیت و روش و اصول و قواعد تفسیر اثرگذار بوده، به آن‌ها جهت مى‌دهند. در واقع مبانى تفسیر، سبب چگونگى رویکرد مفسران در تفسیر و شکل گیرى روش‌ها و احیاناً گرایش‌ها و اصول و قواعد تفسیرى مفسران مى‌گردد. وجود مبانى براى هر علمى امرى لازم و مسلم است. از همین رو مفسران در طول تاریخ تفسیر، همواره براساس مبانى از پیش پذیرفته شده به تفسیر قرآن کریم پرداخته‌اند؛ اما طرح بحث درباره مبانى تفسیر به عنوان دانشى مستقل از آنجا پیدا شد که درباره برخى مبانى میان مفسران اختلاف نظر پدید آمد و در حالى که گروهى مبنا بودن قضیه اى را در تفسیر پذیرفتند، عده اى دیگر نفى آن قضیه را مبناى تفسیر خود قرار دادند. مقاله حاضر بر آن است، ضمن طرح دقیق و البته کلی مهمترین مبانی تفسیر قرآن یعنی الهی بودن قرآن، امکان و جواز تفسیر، ساختار چند معنایی قرآن، زبان قرآن، انسجام و پیوستگی آیات و منابع تفسیر قرآن، به بررسی و تحلیل شمارمبانی از دیدگاه مفسران شیعه بپردازد.

هدف این پژوهش بررسی چگونگی تأثیرپذیری مارتین لوتر از ریکالدو دومنته کروچه در رویکرد انتقادی به قرآن کریم است. مارتین لوتر بنیان‌گذار نهضت پروتستان از معدود کسانی است که زمینه تغییر در تاریخ را فراهم نمود، اما او به همان میزان که تأثیرگذار بوده، تأثیرپذیر نیز بوده است. بسیاری از اندیشه‌های لوتر متأثر از اندیشمندان قرون وسطی است. او به‌طور خاص در مواجهه با قرآن، از ریکالدو دومنته کروچه کشیش دومینیکی و مبلغ مسیحی قرن سیزدهم اثر پذیرفته است. لوتر از طریق رساله ریکالدو با اسلام و قرآن آشنا شد و به انتقاد جدی از قرآن پرداخت؛ او که ابتدا مؤثرترین دفاع در برابر جاذبه اسلام را استقامت در باورهای مسیحی می‌دانست، با تغییر روش، تحت تأثیر ریکالدو بهترین رویکرد را نشان دادن خطاهای دین اسلام معرفی کرد. لوتر ضمن حمله به قرآن، آن را وحیانی و معتبر ندانست. با این‌ همه، تلاش کرد از قرآن به‌عنوان مبنای اثبات آموزه‌های اساسی مسیحیت مانند تثلیث و الوهیت مسیح استفاده کند. گرچه لوتر در ادعاها و موضع‌گیری علیه اسلام و قرآن دنباله‌رو ریکالدو است، اما رفتاری تهاجمی‌تر و تندتر از او دارد.

کاربست‏های عقل تفسیری با تأکید بر محدوده آن عقل از مباحثی است که حکما انواع مختلفی از آن را تعریف نموده به گونه‏ای که برخی از آنها اشتراک لفظی و بعضی دیگر اشتراک معنوی و تشکیک در مراتب دارند. عقل در یک نگاهوجود شناختی دارای دو اصطلاح می‏باشد یکی جوهری مجرد و دیگری قوه مُدرِکه؛ که دومی در تفسیر استفاده می شود؛ کاربرد عقل در تفسیر در یک نگاه کلی‏نگر بر اساس نگاه به منابع اربعه اجتهاد و بهره‏گیری از تعقل به دو قسم منبعیو ابزاری منقسم می‏گردد. عقل منبعی،به بدیهی و برهانی تقسیم می‏شود. عقل بدیهی، مبادی تصدیقی مانند فوقیت آسمان است که در سرشت بشر نهادینه شده و عقل برهانی، عقلی است که با کنارهم گذاشتن مقدمه‏ها، نتیجه‏گیری می‏کند که در صورت اثبات نمودن ملازمه بین حکم عقل و شرع، جزء ملازمات عقلیه می باشد؛ خواه مستقلات عقلیه مانند حسن و قبح عقلی؛ خواه غیر مستقلات عقلیه مانند بحث اجتماع امر و نهی و دلالت نهی بر فساد.؛ اما عقل برهانی غیرمثبت ملازمه بین حکم عقل و شرع که هدفش فقط تشکیل قیاس و برهان و نتیجه‏گیری است به عقل قیاسی مشهور است. نوع دوم عقل، ابزاری و مصباحی تمامی قرائن را از منابع دیگر تفسیر اخذ می کند، به نتیجه گیری می پردازد. در تفسیر عقلی اجتهادی، سعی بر این است تا از عقل قطعی، صحیح فطری، خالی از موهومات استفاده شود. مهمترین و پرکاربردترین نقش عقل، عقل ابزاری است.

با نگاه به سیر زندگی انسان ها و سرنوشت متفاوت آن ها که برخی در مسیر سعادت ره میپویند و سرانجام به مقصود خود میرسند و برخی دیگر در جاده گمراهی گام می نهند و در پایان، در وادی های تاریک توقّف، و با انجام کارهای زشت خود، کمالات وجودی خویش را به خاکستر تبدیل می کنند و مقام شامخ انسانیّت را از دست می دهند، به طوری که در ته جدول وجودی (کمالات)، پایین تر از حیوانات قرار می گیرند و خود را مشمول سروش الهی «بَل هُم أَضَل» می کنند، این پرسش به ذهن می آید که چرا انسان ها این گونه اند؟ آیا این دست تقدیر است که سرنوشت آن ها را رقم می زند و آن ها در آن نقشی ندارند یا انسان ها خود و با اختیار خویش جاده صعود و هبوط را می پیمایند؟ اگر به اختیار انسان است، عوامل این دوگانگی چیست؟ اسباب هدایت و ضلالت کدام است؟ جایگاه «وراثت» و «محیط» در این مسأله کجا است؟ نقش خود انسان در آن چیست و تا چه اندازه است؟برای یافتن پاسخ این پرسش ها سراغ مخزن علم الهی (قرآن کریم) و گنجینه با برکت وحی آسمانی رفته ایم تا پاسخی متناسب را دریافت کنیم. پس از بررسی، به این نتیجه رسیدیم که طبق آیات قرآن کریم، خداوند، انسان را موجودی آزاد آفریده است که افعال انسان از روی اراده و اختیار او سرچشمه می گیرد و در برابر اعمال خود مسؤول است.انسان، دو گونه هدایت دارد: یکی هدایت عمومی تکوینی، و دیگری تشریعی که این هدایت ها از سوی خداوند، همگانی بوده و به گروهی اختصاص *; ولی هدایت دیگری به نام هدایت خاصّه وجود دارد که این هدایت برای همه نیست; بلکه برای بخشی از مردم است و آن ها کسانی هستند که از هدایت های عمومی بهره گرفته اند. خداوند نیز برای آن ها سفره دیگری را باز می کند; بنابراین، این هدایت بی ملاک نیست; بلکه به بهره گیری از دو هدایت مذکور و دیگر عواملی که در قرآن به آن ها اشاره شده، وابسته است.ضلالت هم از نظر قرآن کریم دو مرحله دارد: مرحله اوّل آن که با رویگردانی انسان از هدایت های الهی آغاز می شود و در مرحله ثانی، خداوند هم به سبب اعمال زشت و ناپسند انسان، او را در گمراهی خود باقی می گذارد که این فروگذاری در ضلالت هم بی ملاک نیست; بلکه قرآن، عواملی را برای آن یادآور می شود. برای این که انسان بهتر بتواند در طریق هدایت قرار گیرد، قرآن کریم، اسبابی را برای آن معرّفی می کند; از قبیل پیامبران الهی، کتاب های آسمانی، امامان و کعبه، و شیطان را عامل گمراهی که از هر طریق می خواهد انسان را به گمراهی بکشاند، معرّفی کرده است.اسلام، وراثت و محیط را در حدّ فراهم آوردن بستری مناسب برای رشد استعدادها دانسته است; بنابراین، از دیدگاه قرآن، انسان در انتخاب راه هدایت و گمراهی آزاد است و هیچ چیز نمی تواند بر اراده او غالب شود و او است که می تواند همه چیز را به نفع خود به کار گیرد.

قرآن تنها سند سالم وحیانی از جانب خداوند در دست بشریت است ، که از گزند حوادث زمینی و آسمانی محفوظ مانده است . از این رو نقد دلایل ادعای وقوع تحریف در آن ، نزد مسلمانان اهمیت ویژه ای دارد ، زیرا این ادعا با حجیت ظواهر قرآن – اعم از لفظ و معانی آن – ارتباط مستقیم پیدا می کند به همین دلیل از قرون اولیه ظهور اسلام تا کنون مورد توجه اندیشمندان اسلامی قرار گرفته است. علمای متقدم و متاخر تشیع با بررسی دقیق سندی و متنی روایات تحریف که بعضاً در کتب مشهور روایی نیز نقل شده است ،روایات ضعیف السند را طرد و رد نموده اند و روایات صحیح را به معانی مختلف توجیه و تاویل کرده اند تا چهره ی تابناک قرآن کریم را از شبهه تحریف پاک نمایند. در این پژوهش با بررسی لغوی و اصطلاحی و پیشینه شناسی بحث تحریف در متون اسلامی و بررسی و تحلیل کمی و کیفی روایات تحریف و شرح و بسط و تبیین و اثبات نظریه وحی بیانی به کمک روایات و آیات پیرامون آن، به کارکرد این نظریه در فهم و توجیه و تفسیر روایات تحریف پرداختیم و در نهایت به این نتیجه رسیده ایم که با توجه به نزول وحی بیانی به همراه وحی قرآنی معنای تحریف در این روایات حکایت از تحریف به کاستی در « وحی بیانی قرآن » دارد که به همراه وحی قرآنی بر رسول اکرم (ص) نازل شده است .

چکیدهنوعاً اندیشمندان از گستره‌های معرفتی مختلف مطابق با دیدگاه معرفتی خود، چیستی وحی را از جنس مقولاتی نظیر، شعور خاص، ضمیر ناخودآگاه، نبوغ، ارتباط عقلانی با جواهر مجرده و کشف و شهود معرفی می‌کنند.

یکی از بسترهای اختلاف میان فریقین، روایات تفسیری است. این روایات در فهم قرآن و احکام کارایی دارد و نوع تعامل مسلمانان با این روایات، در شکل گیری باورهای ایشان و استخراج احکام شرعی، تاثیر بسزایی دارد. این میان تعامل اهل سنت با روایات اهل بیت اهمیتی دوچندان دارد، چراکه سخن اهل بیت، نزد شیعه بس مهم است، به گونه ای که هیچ برخورد مغرضانه ای با سخنان ایشان را بر نمی تابند و از سویی، اهل سنت نیز جایگاه والای اهل بیت و شخصیت عظیم ایشان را می ستایند و لذا انتظار می رود در متون تفسیری خود به روایات ایشان، دست کم درحد روایات صحابه و تابعیان، توجه کنند. در این پژوهش سه تفسیر از مهم ترین تفاسیر اهل سنت جستجو و آمار مربوط به روایت های هر یک از امامان شیعه در این منابع به تفکیک، استخراج، و چگونگی تعامل این سه مفسر با روایات اهل بیت، تحلیل و ثابت شده است که این مفسران، در بهره برداری از روایات تفسیری اهل بیت، کارنامه درخشانی ندارند.

محمد حسین ذهبی از جمله عالمان اهل سنت است که در اثر خود به نام التفسیر و المفسرون به بررسی تفسیر و روش های آن به همراه معرفی تعدادی از کتاب های تفسیری فرق اسلامی پرداخته است که بررسی تفاسیر روایی امامیه و تعیین منزلت روایات تفسیری امامان معصوم علیهم السلام از آن جمله است. او بر آن است که در روایات تفسیری امامیه، جعل و دس فراوان راه پیدا کرده و روایات تحریف از این نوع است. روایات امامان معصوم شیعه، اعتبار ویژه ای ندارند و همانند دیگر سخنان و آثار تابعان است به باور او ذهبی در تقسیم بندی خود از روش های تفسیری، تفاسیر روایی امامیه را از اقسام باطل می داند و بر آن است که روایات تفسیری بطنی آیات هم بی اعتبار و تنها برای اثبات ولایت امامان امامیه به کارگرفته شده است.در مقاله حاضر دیدگاه های ذهبی در خصوص موارد مذکور مورد نقد و بررسی واقع شده و نادرستی آن ها بیان گردیده است.

در باور عارفان الهي، تفسير انفسي قرآن برترين روش تفسير آيات و فهم مقاصد قرآني است. اما وجود برخي نمونه هاي تفسيري نادرست در تفاسير عرفاني، به همراه برخي نمونه هاي ساده و بديهي تطبيق هاي قرآني بر نفس انساني، پندار عدم برخورداري تفسيرهاي عارفان از مباني تفسيري متقن را به همراه داشته است. به نظر مي رسد چنين امري، نتيجه عدم شناخت صحيح تفسير انفسي و فرايند تحقق آن است. بر اين اساس، در اين جستار تلاش شده تا ضمن بررسي اعتبار تفسير انفسي، برتري آن بر تفاسير ظاهري نيز مورد توجه قرار گيرد. يافته هاي پژوهش بيانگر آن است كه مقصود از تفسير انفسي، دريافت هايي شهودي از حقايق هستي بوده كه عارفان به عنوان مراتبي از بطون و معاني آيات قرآن پذيرفته اند. مباني يادشده عارفان براي تفسير انفسي، ريشه در روايات اهل بيت دارد. ضمن آنكه نمونه هاي تفسيري ايشان را مي توان بر روايات تطبيق نمود. از ديد فرد عارف، اهتمام جدي به طهارت نفس و همچنين قرائت قرآن به شيوه خاص، زمينه را براي نزول معاني قرآن بر قلب فراهم مي نمايد. كاركردها و امتيازهاي تفسير انفسي نيز مٶيد ضرورت توجه بيشتر مفسران به اين نوع تفسير است.