جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از بهترین شاخص ها در ارزیابی عملکرد فرهنگی یک نظام، الگوهایی است که هر نظام یا فرهنگ از طریق تولیدات و محصولات فرهنگی، مثل فیلم های سینمایی ارائه می دهد. از مهم ترین الگوهایی که سینمای ایران می تواند به جامعة اسلامی ارائه دهد، الگوی شخصیتی مرد و زن مسلمان است. انتظار این است که سینما با واقع بینی و شناخت برگرفته از فرهنگ اسلامی، به ارائة الگوی مناسب از شخصیت مرد یا زن بپردازد.هدف از این نوشتار، بررسی شخصیت مرد در فرهنگ اسلامی ـ ایرانی و تطبیق آن با فیلم سینمایی «واکنش پنجم» می باشد. بُعد اسلامی این فرهنگ، از متون دینی، و بُعد ایرانی آن از بررسی اشعار سعدی به دست آمده است. همچنین برای نمونه، فیلم سینمایی «واکنش پنجم» با روش تحلیل روایت و تحلیل رمزگان جان فیسک، تجزیه و تحلیل شده است. حاصل اینکه ویژگی های ارائه شده در این فیلم برای شخصیت مرد، نه تنها با فرهنگ اسلامی تطبیق ندارد، بلکه غالباً برخلاف آن است.

نهاد به عنوان یکی از عناصر ساختی و یکی از بنیادهای اصیل و رکین نظام اجتماعی بخش قابل توجهی از ادبیات موجود علوم اجتماعی را به خود اختصاص داده است. این موجودیت اجتماعی تاریخی اگر چه تاکنون از منظرهای مختلف مورد بحث و بررسی و واکاویهای مفهوم شناختی و وجودشناختی قرار گرفته است اما با رویکرد درون دینی کمتربدان توجه شده است.این نوشتار درصدد است تا ضمن مرور ادبیات جامعه شناختی این حوزه به بازخوانی و کاوش تحلیلی مفهوم نهاد، فرایند شکل گیری و هویت یابی، عناصر و مولفه های تشکیل دهنده، ویژگیها و مختصات، ضرورت های ساختاری و کارکردی، گونه شناسی، آثار و نتایج، جلوه ها و مظاهر عینی، ارتباطات چندگانه نهادها با یکدیگرو با سایر عناصر محیطی؛ نیم نگاهی نیز به خطوط کلی اندیشه اسلامی در این خصوص و مفاهیم متناظر و دارای قرایت معنایی و مصداقی با این مفهوم، درچارچوب قرآن کریم بیافکند.

امروزه باور رسمیِ تثلیثی-تجسدی از خداوند نزد غالب کلیسا‌های مسیحی، متأثر از آموزه‌های عقل‌ستیز «پولس» می‌باشد که تحت تأثیر ادیان باستانی و محصول جهان‌بینی مشرکان باستان است و هیچ ارتباطی با آموزه‌های توحیدی حضرت عیسی (علیه السلام) ندارد. بررسی و نقد نحوۀ بازنمایی مقام الوهی در سینمای مسیحی آمریکا با عنایت به تأثیر‌گذاری عمیق رسانه‌ها به‌ویژه سینما در تفسیر و ترویج باور‌ها و آموزه‌های دینی و با هدف دستیابی به فهم عمیق‌تر ارتباط الاهیات و سینما برای شناسایی اهداف فیلم‌ساز، در نتیجه تقویت سواد رسانه‌ای مخاطبان صورت گرفته است. در این پژوهش علاوه بر گزارش فیلم‌های مرتبط با موضوع و بیان مفاهیم برآمده از آنها، در بخش تحلیل روش‌مند اثر منتخب از روش نشانه‌شناسی «جان فیسک» برای بیان لایه‌های معانیِ اثر سینمایی استفاده شده است. از آنجا که سینما در بستر تمدن مدرن تولد یافته و ماهیتی مدرن دارد، آثار سینمایی نیز متأثر از مبانی همان تمدن همچون لائیسم، اومانیسم و لیبرالیسم می‌باشد. بنابراین علاوه بر نگاه غالب مادی و تقلیل‌گرایانۀ سینمای غرب به‌ویژه هالیوود و به تبعِ نظام الاهیاتی انسان-خداییِ مسیح، تصویر‌سازی از مقام الوهی در سینمای مسیحی، تقلیل‌گرایانه و انسان‌گونه می‌باشد که با فقدان شریعتِ عملی تام و محدود کردن دین الاهی با ایمان به خدای مصلوب و تنها رعایت برخی اصول اخلاقی هم‌سو با اخلاق سکولار، تمام هویت این دین الاهی تحریف شده است که البته با تبیین خداشناسی توحیدی و تحلیل رابطۀ وجودبخشی، علیّت، فاعلیت و تأثیر خداوند در جهان هستی، بسیاری از انحرافات و باور‌های حاکم بر این فیلم‌ها پاسخ داده شده است.

اسلام­هراسی (Islamophobia) غالباً به «خصومت و دشمنی بی­اساس و غیرمنطقی با مسلمانان و مظاهر اسلامی» تعریف می­شود. برخی محققان اصالت این تعریف خصوصاً قید "بی­اساس و غیرمنطقی" آن را مورد مناقشه قرار داده­اند و با استناد به برخی مبانی نظری و چارچوب­های مفهومی شناخته­شده و دواعی ایدئولوژیک ریشه­دار، آن را خصومتی موجه، منطقی و تبیین­پذیر ارزیابی کرده­اند. جهت شناخت بهتر و بررسی دقیق­تر این مبانی، مراجعه به متون کلاسیک و معاصر متضمن آن اجتناب­ناپذیر می­نماید. این نوشتار در­صدد است تا با بهره­گیری از روش اسنادی در مقام گردآوری اطلاعات و روش تفسیری و تحلیلی برای واکاوی محتوای یافته­ها، یکی از مهم­ترین مبانی نظری اسلام­هراسی، یعنی نظریه یا پارادایم «برخورد تمدن­ها» به­ویژه قرائت­های مشهور و رایج آن یعنی آراء ساموئل هانتینگتون و برنارد لوئیس را به همراه شرح برخی شارحان و نقد منتقدان مورد بررسی و تحلیل قرار دهد. به ادعای بعضی اندیشمندان، این نظریه در دو دهه اخیر، نحوه برخورد افکار عمومی غرب، خطی­مشی رسانه­های جمعی، سیاست­های دولت­ها و مواضع مقامات کشورهای غربی را در رابطه با اسلام و مسلمانان شکل داده و تئوریزه کرده است.

فیلم به جهات متعددی صفات و رفتارهای اخلاقی تماشاگر را دست خوش تأثیر و تغییر می‌نماید، یکی از کلیدی‌ترین این جهات اشتمال فیلم بر انبوهی از «محتوا» و «معنا»ست. در نوشتار پیشِ رو در مرحله‌ی اول با تفکیک میان «معنای ساختاری» و «معنای محتوایی» نشان می‌دهیم فیلم (به طورخاص فیلم روایی) به دلیل وجود عناصری چون تصویر و تخیل آبستن موارد و لایه‌های معنایی پرشماری است؛ آنگاه در مرحله‌ی دوم براساس معانی طرح شده، لوازم و تبعات و تأثیرات اخلاقی حاصله بر تماشاگر ترسیم می‌گردد و مشخص می‌شود تبعات و تأثیراتی چون «دستکاری در نگرش زیبایی شناختی»، «خوگرفتن با کم عمقی اندیشه» و ... از دل آن معانی حاصل می‌شود.

سؤال اصلي پژوهش اين است که اوقات فراغت در اخلاق اسلامي چه مفهومي دارد؟ سطوح و گونه‌هاي فراغت، و اقسام آن کدام است؟ در اين نوشتار با توجه به بهره‌وري از منابع مختلف کتابخانه‌اي و با روش توصيفي ـ تحليلي، این نتیجه دست داد که از منظر اخلاق اسلامی فراغت بخشي از وقت تحت اختيار فرد است که پس از انجام دادن کليه تعهّدات اجتماعي و برخي ضرورت‌هاي پايه‌اي چون کار و خواب باقي مي‌ماند، مفاهيم اوقات فراغت، تفريح و بازي داراي مضامين مشترکي بوده و بينشان ارتباط تنگاتنگي وجود دارد. اين که فراغت با عناوين متعدّد قابل تقسيم مي‌باشد از جمله فراغت فعال و منفعل، فراغت مثبت و منفي، فراغت سالم و ناسالم، فراغت جدّي و سطحي، فراغت مولّد و غيرمولّد، فراغت گوارا و ناگوار، فراغت واقعي و مجازي، فراغت مؤثر و مخدّر، فراغت خلاق و غيرخلاق، که اکثر آن عناوين در راستاي تبيين نکته واحد هستند. در پايان با اين نگرش که انسان در گذران اوقات فراغت، آزاد و مختار مي‌باشد، ضروري است تا فراغتش را به شيوه مطلوب طي نمايد و آرامش جسمي و روحي، رضايت خاطر، و رفع خستگي ناشي از کار را براي خود و اطرافيانش به ارمغان آورد.

علّامه طباطبایی به منزلة یکی از متفکران پیشتاز و مبتکر در حوزۀ مباحث اجتماعی، به گونه ای در تفسیر و تبیین آیات قرآن کریم کوشیده است که می توان دیدگاه ایشان را با بسیاری از مباحث جامعه شناختی برابر دانست. با استناد به دیدگاه های ایشان ذیل آیات اجتماعی و به ویژه آیاتی که از سرنوشت مشترک، عمر، کتاب، شعور، فهم، عمل، اطاعت و معصیت برای «امت» سخن می گوید، می توان گفت از دیدگاه علّامه جامعه به مثابه ساختار کلان اجتماعی، دارای وجود حقیقی و اصالت است. از سویی با توجه به اینکه ایشان عاملیت انسانی را بر اساس فطرت، آگاهی و اراده توضیح می دهد، همچنین می توان گفت که نظریة ایشان، در رویکرد تلفیق گرایی قرار می گیرد و متعاقب آن تعامل دوسویۀ عاملیت و ساختار توضیح داده می شود. علّامه برای توضیح این تعامل از مفهوم «شاکله» استفاده کرده و معتقد است که همان گونه که ساختارها می توانند شرایط را برای به فعلیت رسیدن گرایش های فطری و ذاتی انسان مهیا سازند و از این طریق سهم بسزایی در درونی سازی ایستارها، قواعد، هنجارها و... به عهده گیرند، همچنین افراد و عاملان اجتماعی از این توانایی برخوردارند که با نوع کنش های خویش، در ایجاد، تغییر و بازتولید ساختار اجتماعی تأثیر بگذارند.

در عصر ارتباطات، فضای سایبر، فرصت هایی را برای اندیشه ها و فرهنگ های گوناگون فراهم آورده است تا با سهولتی بیشتر در گستره جامعه و جهان حضور یابند. حوزه های علمیه شیعه به مثابه یکی از مراکز تولید اندیشه اسلامی نیز کم و بیش در این عرصه حضور یافته اند. این حضور تبلیغی، علی رغم اهمیت، آن گونه که بایسته است تاکنون مورد مطالعه پژوهشگران واقع نشده و قوت و ضعف آن پنهان مانده است. این مقاله می کوشد ضمن تبیین فرصت ها و چالش های انتقال پیام دینی در اینترنت، زمینه را برای سیاست گذاری فرهنگی در این عرصه فراهم آورد. در این تحقیق که با روش اسنادی پیمایشی انجام گرفته است، پس از گذر از چارچوب مفهومی، فرصت های پدیدآمده از اینترنت برشمرده می شود و در ادامه، آسیب های فضای سایبر در پیام رسانی دینی ذکر می شود.

اين ايده كه همه جوامع شناخته شده تا حدى دينى بوده اند، به راحتى توسط دانشجويان پذيرفته مى شود. اين پذيرش تلويحا متضمن توافق بر آن چيزى است كه دقيقا رفتار دينى را شكل مى دهد، اگر چه البته حصول چنين توافقى بسيار مشكل است. بحث از چگونگى تعريف دين و چگونگى تمايز آن از جادو، علم و فلسفه از يك سو، و از برخى احساسات و دلبستگى هاى سياسى و اجتماعى، از سوى ديگر، سال هاى متمادى به طول انجاميده است. در عين حال، به رغم اختلافات فوق، در عمل بر قلمرو و نوع داده هايى كه جامعه شناس دين بايد در جستو جوى آن باشد اتفاق نظر اساسى وجود دارد. در این مقاله با بررسی انواع تعاریف دین از جنبه های مختلف جامعه شناسی سکولار و... به تبیین مفهوم دین با توجه به جامعه شناسی دین پرداخته می شود.

هدف این پژوهش، عبارت بود از کشف و ارائه راهکارهای عملی برای مدیران جامعه در باب اوقات فراغت. سؤال پژوهش این بود که اهل‌بیت(ع)، چه ترغیب‌ها و تحذیرهایی را به ما ارائه می‌کنند؟ به این منظور، از روش تحلیل عقلی، راجع به محتوای احادیث و سیره اهل‌بیت(ع) استفاده شد. بعضی از دستاوردهای پژوهش به این ترتیب است: اسلام (به جز اشتغالات لهوی)، فراغت را یک نیاز فطری و غریزی یا ضرورت زیست اجتماعی دانسته است و در چارچوب نظام هنجاری خود می‌پذیرد. ادله ترغیبی و تحذیریِ فراوانی (در حد کشف یک الگو) را ارائه می‌دهد؛ مثل: نفی مفاسد اخلاقی، تناسب با اقتضائات فطری، همسویی با کمال­جویی معنوی، تولید آثار و کارکردهای مثبت، دارا بودن غرض عقلایی، کنترل‌پذیری عقلانی، عدم تناسب با مجالس لهو و لعب، پرهیز از تن‌آسایی و نازپروردگی، رعایت اعتدال و پرهیز از زیاده‌روی، اجتناب از واقعیت‌گریزی، ترجیح شادی‌های روحی بر شادی‌های جسمی.