جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیدهطبق شواهد تاریخی و روایی و عقلی، امام علی(ع) که تحت تعالیم وحیانی پیامبر اکرم(ص) رشدیافته بود، در حفظ و کتابت قرآن اهتمام ویژه داشته و سر آمد حافظان، قاریان و کاتبان قرآن گشتهبود. آن حضرت(ع) نخستین جامع قرآن در عهد پیامبر(ص) می باشد و قرآنی که با اشراف ایشانجمع آوری شد، هیچ نقصی نداشته و از نظر اطلاعات تفسیری و تأویلی و شأن نزول ها فراگیربوده است.با آن که روایاتی از طریق فریقین مسأله جمع آوری قرآن توسط حضرت علی(ع) را پس از رحلتپیامبر(ص) تأیید می کند، ولی این روایات به فرض صحت، می تواند نشانگر این مطلب باشد کهآن مصحف در واقع افزون بر نص? قرآن، یک دوره تفسیر مبسوط بوده، که با املای پیامبر(ص) وخط علی بن ابی طالب(ع) نوشته شده بود. روشن است که تألیف نشدن چنین مصحفی در حیاتپیامبر(ص)، دلیل بر تألیف نشدن مصاحفی که دربردارنده هم? نص قرآن باشد، نیست و مقصودرسول اکرم(ص) در سفارش به جمع قرآن، تهی? نسخه ای کامل از کتاب خدا به همراه تفسیر ومعارف وحیانی- تبیینی می باشد.این نوشتار ضمن بررسی و اثبات جمع قرآن در زمان پیامبر(ص) و تبیین جایگاه ویژه امامعلی(ع) در آن، به این موضوع اشاره دارد که جمع ابوبکر با هدف فضیلت سازی برای خلفا و درجهت تجرید قرآن موجود از نکات تفسیری بوده و بازتابی اجتماعی و عمومی نداشته است. جمععثمان نیز فقط توحید مصاحف بوده که با نظارت و تأیید امام علی(ع) انجام گرفته است و امام(ع)با تأیید قرآن موجود و صحه گذاشتن بر آن، راه را بر هرگونه تحریف و تغییری در قرآن بست.کلید واژه: امام علی(ع)، جمع قرآن، مصحف علی(ع)، تدوین قرآن

چکیده در هر اثر ادبی برجسته ، شکل یا عناصر صوری با محتوا و مضامین آن مرتبط هستند . بدان معنا که هر عنصر ظاهری در درون اثر ادبی در خدمت محتوای اثر است . در قرآن کریم نیز عناصر صوری همچون الفاظ ، فصاحت ، بلاغت، نظماهنگ ، سبک و اسلوب ، لحن ، و ... ،عناصر منفک از محتوای آیات نیستند . بلکه هر عنصر صوری- مثل واژه- به گونه ای گزینش شده است که در خدمت هدف آیه می باشد . لذا پس از بحث درباره ی هماهنگی بین عناصر صوری و محتوا در قرآن کریم نسبت آن با ، اعجاز قرآن به بحث نهاده شده است . در ارتباط با اعجاز قرآن سه دیدگاه مطرح شده است : الف) افرادی که اعجاز قرآن را عمدتاً به جنبه ی صوری و ظاهری آن محدود کرده اند ؛ ب ) افرادی که اعجاز قرآن را عمدتاً مربوط به محتوا و مضامین آیات دانسته اند ؛ ج) گروه سوم که هر دو جنبه عناصر ظاهری و محتوای قرآن را توأمان معجزه دانسته اند . در این رساله ضمن بررسی ادله سه دیدگاه، صحت مبانی و ادله ی معتقدین به دیدگاه سوم با ذکر مثال هایی مورد تأکید قرار گرفته است و نتایج ذیل استخراج شده است: اولاً : شکل و محتوا در قرآن کریم چنان در هم تنیده اند که امکان ندارد آنها را از هم جدا نمائیم ثانیاً : شکل (عناصر صوری ) در قرآن کریم در خدمت محتوای آیات است . در نتیجه قرآن یک کل منسجم و هماهنگ می باشدکه صورت و محتوای عبارات آن غیر قابل تفکیک است و تحدی نیز به این کل صورت گرفته است .

پیامبراکرم(ص) در طول دوران رسالت خود، احکام و معارف قرآن کریم را در دوسطح عام و خاص تفسیر و تبیین کرد. ایشان به وحی الهی، امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب(ع) را به طور ویژه تحت تربیت خود گرفت و علوم قرآن و تفسیر و تأویل آن را در اختیار وی نهاد، وی در اواخر حیات نورانی خود نیز، دو حقیقت جدایی ناپذیر قرآن و اهل بیت(ع) را به جانشینی خویش در میان مردم معرّفی کرد و هدایت را تنها در گرو تمسّک به این دو دانست و اهل بیت(ع) را ضامن تداوم رسالت خاتم و حفظ آن از تحریف و برطرف کننده ی اختلاف میان امّت معرّفی کرد. آیات قرآن و روایات مورد اتّفاق شیعه و اهل سنّت، نیز بر اعلم بودن ائمه اهل بیت(ع) نسبت به دیگران گواهی می دهد و دانشمندان سنّی نیز همه به مقام شامخ علمی امامان اهل بیت(ع) معترفند. با وجود این که مسلمانان به وصیّت پیامبراکرم(ص) عمل نکردند و راه خود را رفتند و کتاب و عترت را مهجور گذاشتند، امام علی(ع) پس از رحلت پیامبراکرم(ص) قرآن را همراه با تفسیر و تأویل آن در یک مجلد گردآورد و وقتی حکومت را به دست گرفت، برخلاف سه خلیفه نخست، عموم مردم را برای پرسش از قرآن و تفسیر آن دعوت کرد و برای آموزش تفسیر قرآن جلسات ویژه ای اختصاص داد و از سوی دیگر به تربیت شاگردان ممتاز پرداخت. و این سیره توسط دیگر امامان معصوم(ع)، آن گاه که شرایط مناسب فراهم می شد، با جدّیّت تمام تداوم یافت. تفسیر اهل بیت(ع) آموزه های متعدّدی را دربردارد: پاره ای از آن بیانگر مبانی تفسیر قرآن مانند: موافقت با قرآن، موافقت با سنّت پیامبر(ص)، قابل فهم بودن قرآن، ذووجوه بودن قرآن و...پاره ای اصول تفسیری اهل بیت(ع) مانند: لزوم جامع نگری به قرآن، محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ، مکی و مدنی، و... را بیان می کند. و همچنین در حوزه آموزش روش تفسیر و استنباط از قرآن و استنطاق آن آموزه ها گران بهایی به دست داده اند که تفسیر قرآن به لغت، تفسیر قرآن به قرآن، تفسیر قرآن به سنّت از آن جمله است. گونه های تفسیر اهل بیت(ع) نیز شامل تفسیر مفردات قرآن، تفسیر موضوعی، بیان مصداق آیات، بیان جزئیّات آیات احکام و معاد و قصص قرآن و...است و میراث اهل بیت (ع) در سه حوزه ی اعتقادات، اخلاق و احکام گواه این حقیقت است

خرافات از پیچیده ترین بازدارنده های حرکت های مثبت و تحوّلات سازنده می باشد. مسئله ی آزار دهنده روی آوردن مردم به خرافه پرستی، بدون دلایل روشن و پایه ای علمی، عقلی و دینی است. این معضل فردی و اجتماعی که قرن هاست در جوامع ریشه دوانده، باید درمان شود. قرآن راه گشای انسان ها به سوی کمال است. هر چه در مسیر انسان قرار گرفته و مانع رسیدن او به کمال انسانی اوست، توسط قرآن محکوم شده است. علل و عوامل عقاید وسنن خرافی وموهوم، در آیات قرآن مطرح شده است: « جهل، تقلید کورکورانه، تسلیم بودن در برابر لذات مادی، منافع و خواست سودجویان، ترس از فقر، عشق و علاقة وهمی ». هم چنین مصادیق عقاید وسنن خرافی وموهوم، به سه شکل مطرح شده اند: آنهائی که اساساً خرافی وموهوم بوده و قرآن صریحاً آنها را مطرح و رد نموده است مثل تطیّر ونظایر آن ؛ آنهایی که اساساً خرافات هستند ولی قرآن به صراحت آنها را خرافه ننامیده و به طورغیر مستقیم با آنها مبارزه نموده است مثل هامه و... . سوم مواردی که اساساًجزء خرافات نیستند ولی عقایدی در مورد آنها به وجود آمده که خرافی می باشند. براساس آیات قرآن ؛ تفکر و تعقل، امر به متابعت از « ما انزل الله »، تبعیت از رسول خدا ( ص )، نهی از تقلید کورکورانه از عقاید و سنن خرافی پیشینیان، تبعیت از علم، راههایی برای درمان این مسئله هستند.

چکیده هدف این تحقیق، آشنایی، بررسی و ارزیابی مبانی تفسیری (به معنی اعم) میرزا محمد مشهدی قمی در تفسیر کنزالدقائق است که یکی از تفاسیر جامع و برجسته شیعی در قرون اخیر (قرن 12ه . ق) می باشد. برای وصول به این هدف، ضمن تعیین محورهای اصلی مبانی اعم تفسیری وی، از جمله جمع بین عقل و نقل، رفع تعارض ظاهری میان آیات قرآن، استفاده بهینه از روایات معتبر با ذکر سند، جمع بین احادیث به ظاهر متعارض، نقد اقوال مفسرین، پرهیز از تفسیر به رأی، مقابله با اسرائیلیات، تعمیم معنای آیات و جمع بین مصادیق و... به صورت فردی و مقایسه ای مورد کنکاش قرار گرفته است. بخشی از دستاوردها بیانگر غلبه بُعد روایی در معارف الهی و بُعد ادبی در معارف بشری، و نیز پایبندی او در تفسیر به اصول شیعی به دلیل استفاده از تفسیر ولایی آیات است و مجموع دستاوردها نشان می دهد که وی شخصیتی نقاد، منطقی و قانون پذیر است.

یکی از مباحث مهم درباره ی پیامبر اسلام حضرت محمد(ص) مسأله «أُمی» بودن و عدم توانایی ایشان بر خواندن و نوشتن می باشد. واژه «أُمی » به عنوان یکی از صفات پیامبر(ص) به معنای شخصی ناخوانا و نانویسا می باشد. در این تحقیق سعی بر این شده تا معنای واژه «أُمی» با استناد به کتب لغت عرب و نیز با ستفاده از کتب تفسیر دو فرقه شیعه و اهل سنت تعیین گردد و به آراء و نظریات مطرح شده از سوی متفکران و نیز دیدگاه مستشرقان، در خصوص معنای «أُمی» و مسأله ناتوانی پیامبر(ص) بر خواندن و نوشتن پرداخته و به شبهات مستشرقان نظیر «أُمی» به معنای پیامبر بت پرست، فرد توانا بر خواندن و نوشتن، منتسب به یهود پاسخ لازم داده شود.آن چه در فرجام این تحقیق خواهید دید آن است که «أُمی» به معنای شخص ناخوانا و نانویسا می باشد.درباره ی مسأله خواندن و نوشتن پیامبر(ص) باید گفت که ایشان، پیش از بعثت، بر خواندن و نوشتن توانا نبوده و هیچ چیزی نخوانده و ننوشته است. این مسأله، وحیانی بودن و اعجاز قرآن و نیز راستین بودن دعوت ایشان را ثابت می کند و نشان می دهد که پیامبر(ص) هیچ حرفی از خود در این کتاب الهی وارد ننموده، بلکه تمام آیات و کلمات قرآن، از سوی خداوند تعالی فرو فرستاده شده است؛ ولی در دوران پس از بعثت نیز پیامبر(ص) بر خواندن و نوشتن توانا نشده، بلکه دستور به امر خواندن ونوشتن می داده ا ست و این می تواند معجزه ای دیگر را برای ایشان ثابت کند که این نیز نشان از حقانیت دعوت و نبوت ایشان دارد.

از جمله مسائل مهمی که امروزه در مورد ادیان مطرح است، محتوای کتب مقدس و میزان اعتماد به آنهاست. در این پژوهش سعی شدهکتاب مقدس مورد نقد و بررسی قرار گرفته و با تنها کتاب آسمانی که تا به امروز خدشه‌ای بر آن وارد نشده، مقایسه گردد.این پایان نامه به بخشی از کتب مقدس یهودیان و مسیحیان یعنی تورات (پنج کتاب اول یا همان اسفار خمسه) پرداخته و در آن، آیات متعارض با قرآن کریم را در زمینه‌ی توحید، معاد و نبوت آورده است. در این مورد که تورات مورد بازنویسی قرار گرفته و بسیاری از آیات آن عوض شده، شکی نیست به گونه‌ای که با تطور و غور در آیات تورات این نکته به وضوح به چشم می‌آید. آخرین نسخه‌ی تورات که در دسترس ماست، چند صد سال پس از وفات موسی نگاشته شده و میان برخی از دانشمندان یهودی نیز اعتقاد بر این است که تورات کنونی نوشته‌ی موسی نیست و این مطلب با توجه به برخی عبارات موجود در آن به اثبات رسیده است.آیاتی که در تورات آمده و ما به عنوان متعارض با آیات قرآن به حساب آوردیم، بیش‌تر پیرامون توحید می‌باشد. در این آیات، خدا به حالت جسمانی نشان داده شده است؛ حالتی که در شأن خداوند تبارک و تعالی نیست. همچنین به خداوند نسبت‌های دروغ نیز وارد شده است. در تورات کنونی هیچ سخنی از معاد و یا بهشت و دوزخ به میان نیامده و پاداش و کیفر کردارها، این جهانی است. در حوزه-ی نبوت نیز تورات کنونی به انبیای الهی تهمت‌های ناروایی نسبت داده است. بنابر این آنچه در تورات آمده، تحریفاتی است که به آن راه پیدا کرده و این تعارضات، اعتبار این کتاب را از بین برده است.

مطالعه تاریخ اسلامی و ادب عربی، ما را با روایت‌های گوناگونی دربارۀ شخصیت فرهنگی، سیاسی و اجتماعی سکینه، بنت الحسین(ع)، از بانوان بزرگ و فرهیختۀ خاندان نبوت آشنا می‌سازد. او از معدود بانوانی است که شخصیت علمی و فرهنگیش در بسیاری از کتابهای ادبی و تاریخی به دقت ذکر شده ‌است. تحلیل گران مسائل تاریخی در حوزه‌های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی به تناسب نوع دیدگاه خود، نگرش ویژه‌ای به اخبار گزارش‌ شده در بارۀ سکینه بنت الحسین(ع)، داشته‌اند. در این مقاله این گزارش‌ها را بررسی‌کرده و به این نتیجه رسیده‌ایم که او بانویی عفیف، ادیب، هوشمند و آگاه به مسائل سیاسی و اجتماعی زمان خود بوده و با درک و انتخاب موقعیت‌های مناسب، برای بیان جایگاه خود و دفاع از تبار و خاندان خویش و بزرگداشت نام اهل بیت(ع) در آن برهۀ سخت از تاریخ تشیع روش ویژه‌ای را برگزیده است.

بحث شناخت صفات مشترک خدا و انسان از دیرباز در بین متفکران دینی رایج بوده است و پیشینه آن به دوره افلاطون می رسد؛ اما اینکه سه مقوله زمان، زبان و فرهنگ را در شناخت این صفات دخیل بدانیم بحث ن و وجدیدی است و از آنجا که خداوند در سوره (بقره / 30) انسان را خلیفه خود بر روی زمین معرفی کرده، لازم است با توجه به گذر زمان، رشد زبان و فرهنگ به این سوالات پاسخ داده شود؛ چگونه انسان امروزی با خالق خویش ارتباط برقرار می کند؟ چگونه انسان می تواند خد را متخلق به خلق الهی کند؟ به همین منظور لازم است تا پژوهشی به عمل آید و در آن به نقش زمان، زبان و فرهنگ در شناخت اینگونه صفات پرداخته شود و راه برای شناخت عموم مردم عصر حاضر هموار گردد. بر همین اساس، پژوهش در پیش روی، به سه موضوع کلی پرداخته است؛ اول اینکه آیا قرآن بر فرهنگ و زبان مردم عرب تاثیر گذاشت؟ آیا مردم جوامع غیر عرب توانستند با قران ارتباط برقرار کنند؟ نهایت اینکه نقش زمان، زبان و فرهنگ در شناخت صفات مشترک خدا و انسان چیست؟ بررسی های به عمل آمده ما را به این نتیاج رهنمون کرد که: قرآن بر زبان و فرهنگ مردم عرب تاثیر گذاشته و آنها را اصلاح کرد، شناخت خدا و صفات مشترک خدا و انسان بر هر فرد عرب و غیر عرب توسط سه عامل شناخت عقل، دل و فطرت که عمومی هستند، مسیر است و نهایت اینکه زمان ظرف تغییر است و در کنار زبان و فرهنگ و به عنوان مکمل هم موجبات فهم بهتر جوامع امروزی را فراهم می آورند.

آثار و پژوهش های اخباریان که اهتمام ویژه ای به اخبار و احادیث داشته اند، در حوزۀ علوم حدیث محدود نمی شود و بخش های دیگر علوم اسلامی مانند تفسیر و مبانی آن را نیز در بر می گیرد. آن ها دارای تألیفاتی در حوزۀ قرآن کریم اند که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم، اندیشه هایشان را منعکس می نماید. این اندیشه ها که در دو قرن یازدهم و دوازدهم، تفکر اسلامی و شیعی را با چالش های جدّی مواجه ساخت، پیامدهایی البته مبتنی بر مبانی خاص ایشان دارد که گرچه خود آنان از آن یاد نکرده و به آن ملتزم نبوده اند، نمی توان از منظر علمی از این پیامدها اغماض کرد. در جستار حاضر، این آثار و پیامدها با روش تحلیلی توصیفی بررسی شده اند. از پیامدهای مثبت و خدمات علمی اخباریان می توان به: پررنگ سازی نقش روایاتِ به جای مانده از معصومان در شناخت دین، تدوین جوامع روایی نوین، تألیف تفاسیر گران سنگ روایی، تعمیق و گسترش مباحث فقهی و اصولیِ مبتنی بر کتاب و سنت اشاره کرد. همچنین پیامدهای منفی اخباری گری نیز عبارت اند از: از بین رفتن حجیت روایات معصومان، عدم جامعیت و جاودانگی قرآن موجود، ایراد خدشه به اعجاز قرآن، راهیابی تضادّ و تناقض به قرآن، عدم کارایی آیاتِ فاقد تفسیر روایی، ورود روایات ضعیف به حوزۀ تفسیر قرآن، ناسازگاری با حکمت بالغۀ الهی در تضمین هدایت، مهجوریت نسبی قرآن و... .