جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیدهاستناد و استشهاد به آیات قرآن یک مشخصه‌ی بارز در آثار سهروردی است. سهروردی در تمام مباحث مهم در اندیشه‌ی خود اعم ازتوحید، نبوت، معاد و افعال اخلاقی استفاده‌ی فراوانی از آیات قرآن دارد. توجیه و تحلیل آیات مورد استفاده‌ی سهروردی از اهمیت زیادی برخوردار است. به طوری که گاه بر نوع استناد سهروردی از آیات قرآن نقدهایی وارد است که از طریق این نقدها و تحلیل‌ها می-توان ارزش و اعتبار استشهادات قرآنی شیخ اشراق را در مجموعه مصنفات این حکیم مسلمان سنجید. سهروردی گاهیدر یک بحث تنها از ظاهر آیه استفاده کرده است در حالی که آیه مورد استفاده سهروردی در باطن و در حقیقت هیچ ارتباطی با موضوع مورد بحث ندارد. گاهی سهروردی یک کلمه از یک آیه را به عنوان شاهد سخن خود آورده است که به هیچ وجه نمی‌توان رابطه‌ی آن یک کلمه را با موضوعات مورد بحث سهروردی توجیه کرد. گاهی سهروردی یک آیه را مورد استشهاد قرار داده اما مشخص نکرده که کجای آیه با موضوع مورد نظرش همخوانی دارد. در این پایان نامه به تحلیل و نقد آیات مورد استناد سهروردی در مجموعه مصنفات ایشان خواهیم پرداخت.واژگان کلیدی: سهروردی، استشهادات قرآنی، توحید، نبوت، معاد و افعال اخلاقی

مساله «سعادت» و «خوشبختی» از مسائل و موضوعات سرنوشت ساز و حیاتی برای هر انسانی است از این جهت که بداند اساساً خوشبختی چیست و راه رسیدن به آن کدام است؟ زیرا هر انسان به واسطه فطرت خود، همواره در جستجوی کمال مطلق است. ما در این پژوهش به طرح دیدگاه اسلام و مسیحیت از منظر کتب مقدس این ادیان، در خصوص مهمترین عوامل رسیدن به سعادت که تأثیری مستقیم در این مورد دارد و به طور مختصر به مقایسه ی این عوامل با یکدیگر می پردازیم.

اختلاف و ستیز انسان‌ها با یکدیگر باعث شده تا تمامی مکاتب و ادیان به فکر طرح برنامه‌ها وپیشنهاداتی برای پیش‌گیری از اختلافات در اجتماع ارائه کنند، زیرا پیش-گیری از اختلافات و ایجاد همبستگی میان انسان‌ها مسئله‌ای است حیاتی و بسیار مهم که جامع‌ترین و کامل‌ترین پشتوانه-های دینی (قرآن روایات) به‌وضوح آن را تائید می‌کند. درحالی‌که به‌صراحت از جانب خداوند حکیم آیات و رهنمودهایی برای تحقق این اصل اساسی و حیات‌بخش در میان امت اسلامی نازل‌شده است؛ اما باوجوداین در عصر حاضر دشمنان نه‌تنها امت اسلامی بلکه اسلام و قرآن و آرمان‌های بلند اسلامی را نشانه گرفته‌اند؛ برخی افراد کوته‌نظر با استناد به روایات ضعیف و با دلایلی بی‌اساس، همبستگی امت را بر هم می‌زنند و اسلام‌ستیزان را خوشحال و جسور می-کنند؛ و در قرآن بیش از 50 آیه به موضوع اختلاف و روش‌های پیش‌گیری از آن و چگونگی ایجاد اتحاد اشاره‌کرده‌اند؛ که بیانگر اهمیت این موضوع ازنظر قرآن است. قرآن پیش‌گیری از اختلاف و حفظ همبستگی را فلسفه تشریع دین و بعثت پیامبران معرفی کرده است، اختلاف را عامل ضعف مسلمین و از بین رفتن عظمت و شوکت مسلمین دانسته و در احادیث پیامبر توجه خاصی به حفظ همبستگی شده است و ایجاد همبستگی را همان صراط مستقیم دانسته است؛ و مهم‌ترین اهداف این پژوهش: کاستن تنش‌ها، اختلافات و از بین بردن کینه‌ها و پیشگیری از جنگ‌ها و کشتارهای مذهبی و جلوگیری از گسترش جریان‌های افراطی مذهبی و حفظ هویت اسلامی و تقویت آن جلوگیری از تشویش افکار غیرمسلمان درباره‌ی مسلمین و اسلام است. با توجه به راهکارهای مطلوب قرآنی برای پیشگیری از اختلافات اجتماعی و همبستگی و ایجاد امتی معتدل و نمونه بیان‌شده است؛ فریقین باید با تمسک به جنبه-های قرآنی همچون اطاعت از اولی‌الامر، توجه به مشترکات، انجام مناسک دینی، رعایت اصل اخوت دینی، عفو و گذشت و تحمل و مدارا به همبستگی بیشتر دامن زنند و در برابر توطئه‌های دشمنان بایستند و امیدهای آنان را به یأس مبدل کنند و بر جایگاه قوی و شوکت و عظمت ملت اسلام بیفزاید، به‌طوری‌که درون ملل اسلامی، اتحاد کلمه همه آحادملت و قومیت‌ها و مذاهب امکان‌پذیر گردد و در سطح بین‌الملل روابط برادرانه و همبستگی مسلمانان ایجاد گردد.

یکی از مسائل مهمی که اسلام برای آن اهمیت قائل شده و در معارف قرآنی نیز مورد توجه قرار گرفته؛ موضوع قبیله گرایی و گرایشات قبیله ای است. این پژوهش ضمن تبیین موقعیت حساس برای این نظام در حقیقت، سعی بر آن است که با استناد بر شواهد و قرائنی همچون ساختار و تعریف قبیله که به مراتب و مرزهای درونی و بیرونی اشاره دارد، به بررسی زمینه تاریخی هویت قبیله ای بپردازد کهاین زمینه تاریخی در چهار مرحله مورد تحلیل و بررسی قرار می گیرد: در دوران جاهلیت (قبل از اسلام)، در دوران پیامبر(ص)، در دوران بعد از رحلت پیامبر(ص) و دوران خلافت امام علی (ع)،در دوران جاهلیت امروزی. سپس عوامل و زمینه های بروز قبیله گرایی را مورد بررسی قرار داده و آنها را در دو عامل فردی و اجتماعی خلاصه می کند؛ که هر کدام از این دو عامل دارای زیرمجموعه هایی می باشند که عوامل فردی آن عبارتند از: ناآگاهی به مواضع حق(بی بصیرتی)، خودپرستی (کبر، عُجب، لجاجت)، تقلیدهای کورکورانه، از دست دادن روحیه اخلاص و بروز ریاکاری (نداشتن اخلاص). عوامل اجتماعی را نیز در مواردی خلاصه کرده است همچون: نیاز به هم نوع، غفلت از ارزش ها، خرافات و چگونگی آن در اجتماع، ریاست طلبی، ملاحظات خویشاوندی و دوستی(خویشاوند سالاری).و در آخر با تحلیل و بررسی آثار و پیامدهای این نظام؛ بیان می داردکه؛ در حقیقت قبیله گرایی، خودخواهی است که از حدود و حیطه فرد و خانواده تجاوز کرده شامل افراد قبیله گردیده است و خواه و ناخواه عوارضی را در بر دارد؛ عوارض مثبت و عوارض منفی. عوارض مثبت آن را در عواملی چون؛ میهمان نوازی، غیرت، حس سلحشوری، لزوم تعاون و همکاری در نیکی ها و صله رحم تبیین و توضیح می دهد که نتیجه پدید آمدن چنین آثاری در یک جامعه، وجود جامعه ای مطلوب است که باعث تنظیم روابط انسان با خدا گشته و ارتباط او را با اعضای جامعه سامان می بخشد و عوارض منفی را نیز در تعصبات شدید نژادی و قبیلگی، تفاخر، کتمان حق، غارت بیت المال، نبودن قانون عادلانه، سرمایه داری و مال اندوزی، خلاصه نموده است که همگی آنها منشأیی جز جاهلیت انسان نداشته و نتیجه ای نیز جز حاکمیت حکومت جور بر آینده جوامع از خود بر جای نخواهد گذاشت. در این تحقیق که از روش تحلیلی- توصیفی استفادهشده؛ پاسخ تمام سوالات مطرح شده در آناز منابع اسلامی یعنی قرآن و حدیث استخراج گردیده است که در ضمن بحث ها، مویدها و شواهدی نیز از میان احادیث و یافته های پژوهشی جدید بیان شده است.

رابطه قرآن و سنت از دیرباز مورد توجه اندیشمندان و به خصوص مفسران شیعه و اهل سنت بوده است. قرآن و سنت دو گوهر گران بها و دو گنجینه بى پایان و دو دریاى بى کران اند که هر یک بدون دیگری کامل نبوده و برای هدایت بشر کافی نیستند. قرآن کتاب آسمانی و مقدس توسط خداوند بر پیامبر نازل شده و حجیت آن بر همگان ثابت شده است. سنت نیز در نظر شیعه، قول و فعل و تقریر معصومین (ع) است. به دلیل اینکه از منبع وحی سرچشمه می گیرد لذا از حجیت کافی برخوردار است. چنانچه این پژوهش به برسی تطبیقی دیدگاه های مفسران شیعه و اهل سنت پرداخته است. بنابراین قرآن به سنت برای تبیین و روشنگری نیازمند است، زیرا بعضی از آیات بیان احکامند و نیاز به ذکر جزئیات توسط پیامبر(ص) را دارند و بعضی نیز دارای معانی متعدد هستند که به بیان افراد عالم و معصومین(ع) نیاز دارند. همچنین سنت به قرآن برای اثبات خود و حجیت داشتن نیازمند خواهد بود. لذا درباره رابطه قرآن و سنت نظرات و دیدگاه های گوناگونی وجود دارد: از جمله، دیدگاه قرآن محور، دیدگاه سنت محور، دیدگاه قرآن محور و سنت مدار و دیدگاه دوگانه محور است. دیدگاه آخر بنظر دیدگاهی معتدل می آید و از این نظر کامل نیز به نظر می رسد. زیرا در دیدگاه قرآن محور به قرآن به صورت افراطی می نگرد. و سنت محور سنت را مورد توجه دارد دیدگاه قرآن محور و سنت مدار نیز سنت را از هر جهت به قرآن وابسته و نیازمند می داند که از خود استقلالی ندارد. در حالیکه دیدگاه چهار به هر دو قرآن و سنت به یک اندازه توجه دارد و هر کدام از دیگری مستقل و برای رفع نیازهای شریعت یکسان نقش ایفا می کنند. بنابراین رابطه قرآن و سنت براساس حدیث ثقلین رابطه ای مستحکم و پایدار خواهد بود. و هریک از مسلمان باید به هر کدام برای رفع نیاز هایشان متوسل شوند تا روز قیامت که بر حوض کوثر بر پیامبر(ص) وارد شوند.

حیات بشر بر اساس حرکت و کار بنا نهاده شده است و این امر مهم ریشه در فطرت وجودی انسان دارد ؛ خداوند در قرآن کریم آیات متعددی نازل نموده که هدایتگر بشر به سوی این امر فطری می باشند . از پیامبر اکرم (ص) و ائمه معصوم (ع) نیز که راهنمایان حقیقی بشر به سوی کمال بعد از کلام وحی هستند ؛ سخنان گهر باری در این زمینه روایت شده است ؛ که نشان دهنده اهمیت این موضوع می باشد .ما در این رساله به بررسی ابعاد مختلف کار و تلاشگری و روشهای گسترش آن بر مبنای قرآن کریم و احادیث مختلفی که در این زمینه وجود دارد ؛ پرداخته ایم . این رساله مشتمل بر سه فصل است که در فصل اول آن به کلیات پرداخته ایم . در فصل دوم به مطالعه فرهنگ کار و نگرش اسلام به بیکاری با زیر شاخه هایی همچون جایگاه فرهنگ کار در اسلام ، ارزش و اهمیت کار در قرآن و روایات ، عوامل کم کاری و ...و در فصل سوم به تقسیم بندی کار و راههای گسترش آن یا زیر شاخه هایی همچون انواع کار ، کارهای شایسته و ناشایست، آثار آنان و روشهای گسترش فرهنگ کار و ... پرداخته ایم.این رساله به روش توصیفی –تحلیلی با استفاده از ابزار کتابخانه ای انجام گرفته است . امید است که بتوان از آن به عنوان راهنمایی برای گسترش فرهنگ کار و تلاشگری در میان افراد جامعه از آن استفاده نمود و مثمر ثمر واقع شود .

«گناه» یکی از مسائل مهم فلسفی و کلامی است که با سعادت و سرنوشت انسان رابطه‌ای تنگاتنگ دارد. ملاصدرا از جمله اندیشه‌ورزانی است که در آثار متعددش با رویکردهای متنوع به این مسئله توجه نشان داده است و از نظر کلی آن را جز مخالفت با اوامر و نواهی الهی نمی‌داند. در این پژوهش به تعریف صدرایی گناه، عوامل و زمینه‌های پیدایش آن، تأثیر آن بر زندگی و ضمیر انسان و راهکارهای مقابله با آن پرداخته شده است. تعریف صدرا از گناه، تعریفی الهیاتی است و از آن با واژه‌هایی چون معصیت، ظلمت، حرام، مرض نفسانی و شرّ اخلاقی یاد می‌کند. او گناهان را به تأسی از متون دینی به کبیره و صغیره و ظاهری و باطنی تقسیم‌بندی کرده است تا بر جنبه‌های دیگر از این مفهوم پرتو افکند. هر گناهی دارای زمینه و عواملی متعددی است. از دید صدرا، به عواملی چون حب دنیا، هوی‌های نفسانی، شیطان، قلب و جهل می‌توان توجه کرد. هر یک از این عوامل به میزان شدت و ضعفشان در گرایش انسان به گناه تأثیر دارند.گناه دارای تأثیراتی بر انسان در دنیا و آخرت است. از مهمترین تأثیرات گناه در دنیا تأثیر آن بر معرفت انسان است که با ضربه زدن به منابع معرفت، انسان را از معرفت محروم می‌کند. مجازات اخروی انسان براساس نظر ملاصدرا، تجسّم و نمود خود گناه می‌باشد. اما او راهکارهایی را برای پیشگیری و مقابله با گناهان ذکر کرده است. این راهکارها عبارتند از: ذکر خدا، اعتقاد به معاد، عزلت، ایمان به خدا و توبه. چنانچه با توبه واقعی انسان از تمام گناهانش پاک می‌شود.

عقل به عنوان برترین گوهر نظام هستی و اولین مخلوق و صادر از حق تعالی فصل ممیز انسان از دیگر حیوانات می‌باشد. در میان انسانها نیز معیار برتری و کمال اشخاص به عقل بوده و برترین انسانها که انسان کامل شناخته شده، و عقل کل همانا رسول اکرم (ص) می‌باشد؛ او در واقع تجلی عقل میان انسانها است، به عبارت دیگر عقل جزئی همان رسول باطنی، و رسول ظاهری عقل کل می‌باشد. شریفترین انسان و عزیزترین انبیا و خاتم رسل علیهم السلام به مرکز دایره حکمت و فلک و حقیقت و خزانه عقل امیرالمومنین (ع) گفت: (یا علی إذا رأیت الناس مقربون الی خالقهم بإنواع البر تقرب الیه بإنواع العقل تسبقهم ). و این چنین خطاب با چون بزرگی راست نیامدی که اندر میان خلق چنان بود که معقول اندر میان محسوس. گفت: یا علی مردمان چون اندر کثرت عبادت رنج برند، تو اندر ادراک معقول رنج بر، تا بر همه سبقت گیری. لاجرم چون به دیده بصیرت عقلی مدرک اسرار همه گشت، همه حقایق را اندر یافت و معقول را اندر یافت و دیدنی یکی حکم دارد و برای آن بود و برای آن بود که گفت: لو کشف الغطاء ما ازددت یقینا". و هیچ دولت آدمی را بهتر از ادراک معقول نیست (ابن سینا، 1374 : 86). خداوند متعال به واسطه شریعت محمدی منتی بزرگ بر آدمیان نهاد و با انزال قرآن نعمتش را بر مسلمانان تمام کرد، که البته سزاوار و درخور شریعتی عالمگیر و جهانی، غیر این نمی‌تواند باشد. قرآن همان کتابی است که حضرت حق از طریق خاتم رسل صلی الله علیه و آله و سلم بر انسان عرضه کرد تا در تمام اعصار و اقتار چراغ هدایت انسان باشد. بدین ترتیب بشر میتواند با داشتن دو بال هدایت در آسمان معرفت و حقیقت پرواز کند و به سیر و سلوک آفاقی و انفسی بپردازد. کاروان اندیشه بشر که از آغاز خلقت همراه انسان بوده است در طی قرون دستاوردهای زیادی داشته و در تمام نقاط و در میان اقوامی که فرد یا افرادی اهل فکر داشته‌اند توانسته، رحل اقامت افکنده و یا همراهانی برای خود برگیرد. مسلمانان، یعنی کسانی که بر خوان قرآن نشسته‌اند و برنامه معاش و معاد خود را از کتاب هدایتگر الهی اخذ می‌کنند نیز در معرض اندیشه‌های فلسفی (یونانی) قرار گرفته و خواه ناخواه از آن متأثر شده اند. بویژه این که در قرآن مقوله برهان و تعقل مورد احترام و ارج قرار گرفته است. به عبارت دیگر عنان اندیشه فلسفی یونانی با ورود به جهان اسلام در دست کسانی قرار گرفت که متأثر از تعلیمات روشنگرانه دینی و در یک کلمه قرآن کریم بودند؛ البته در این میان کسانی بودند که مقوله تدبر و تعقل را که فلسفه نامیده می‌شود مردود شناخته و برای نیل به حقیقت، تمسک به قرآن را کافی دانسته و به آن بسنده کرده اند و چه بسا که پرداختن به علوم عقلی در سایه شریعت را، ضلالت بشمار آوردند و افرادی هم بودند که برای وصول به حقیقت و کمال انسانی عقل را بهترین مرشد و گاه تنها مرشد و دلیل می‌دانستند. ما در اینجا در پی تصدیق یا رد گروه خاصی نیستیم، بلکه هدف، بیان این واقعیت است که تأثیر همه جانبه قرآن و حضور پر رنگ آن در زندگی مسلمانان ایشان را طوری اقناع کرده بود که به عامل دیگری نیاز نداشتند و خود قرآن همه جهات را در بر گرفته بود. از سوی دیگر آنان که وارثان اندیشه و تفکر انسانی در طول قرنها بودند نمی‌توانستند این دستاوردهای ارزشمند را نادیده گرفته، و آن را کنار بگذارند.

ارزشها و فضیلتهای هر مکتب، مذهب و هر اندیشهای، در گذر زمان گرد فراموشی می گیرند. یااز مسیر اصلیخویش منحرف و دچار ضربهای بنیانی می شوند. برای جبران چنین آفت بزرگی، باید شخصیتهای موثر جامعه بهاحیا وبازسازی آن اصول وارز شهای فراموش شده بپردازند.موضوع احیاگری در قرآن کریم به عنوان یکی ازاهداف عمدهی پیامبران در دمیدن روح حیات به جامعه معرفی شده است:دعوت خدا و پیامبر را اجابت کنید هنگامىکه « ؛) انفال/ 42 (» اسْتَجیبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاکُمْ لِما یُحْییکُمْ «»! شما را به سوى چیزى مىخواند که شما را حیات مىبخشددر شنا سایی این جنبش های بیدارگرانه به یک سری مبانی، مولفهها و عواملی که در این حرکتها تأثیرگذارمیباشند پی میبریم. در میان حرکت های احیاگرانه، نهضت امام حسین)ع( به دلیل ریشهدار بودن مبانی و مولفه-های آن در دین، تأثیری به مراتب افزونتر در جوامع دینی دارد.که این مبانی و مولفهها، ظرفیت تأثیر گذاری درزمان ها ومکان های دیگر را دارند. زیرا در صورت بروز خطر در دین، انحراف وانحطاط جامعه ی اسلامی، هرمجاهد فی سبیل الله که بخواهدآن فساد را ریشه کن سازد، با اتکا وعمل به این مبانی ومولفه ها و شناسایی آفاتسیاسی، اجتماعی و فرهنگی آن ، می تواند به تجدید بنای نظام و حفظ ارزش ها و آرمان های آن بپردازد. لذا باتوجه به ضرورت این مسأله، تحقیق حاضر بر آن است به معنا شنا سی واژهی مبانی، مولفه، احیاگری و نهضتبپردازد و مبانی نظری )خدا شناسی، جهانشناسی، انسانشناسی، دینشناسی، امام شناسی دشمنشناسی و زمان-شناسی(نهضت بیدارگرانه امام حسین)ع( را در لابه لای آیات قرآن و سخنان امام حسین)ع( به دست آورد. هم-چنین با در نظر گرفتن علل وعوامل)سیاسی، اجتماعی، فرهنگی واقتصادی( که در شکلگیری نهضت امام )ع(موثر بودهاند؛ مولفههای)بصیرت، شجاعت، عدالتطلبی و ظلم ستیزی، تفکر جهادی و شهادت طلبی، مسئو لیتپذیری، حریت وآزادگی، تکریم محوری وعزتمداری،صلابت اعتقادی و رفتاری و صبر و استقامت(در وجودشخص امام حسین)ع( و یارانش را تحلیل نماید.لازم به ذکر است که از روش کتابخا نهای برای جمع آوریمطالب استفاده شده است.

خانواده از دیدگاه اسلام، کانون الفت و محبت و کانون مهر ورزی و مودت است. در این میان امام علی (علیه السلام) محبت و صداقت را ارکان اصلی خانواده عنوان می‌نماید. پژوهش حاضر در صدد بررسی و شناخت الگوی رفتار در خانواده از دیدگاه کلام و سیره علوی می‌باشد. سئوال اصلی این پژوهش به دنبال پاسخ به آن می‌باشد که الگوی رفتار در خانواده در کلام و رفتار امام علی (علیه السلام ) چگونه بوده است؟محقق با استفاده از روش اسنادی و کتابخانه ای و بهره‌گیری از منابع و متون معتبر در این زمینه به بررسی وشناخت الگوی متعارف رفتار در خانواده، رفتار والدین با فرزندان، زن و شوهر و فرزندان در برابر یکدیگر در کلام و سیرۀ علوی پرداخته است. نتایج این بررسی نشان می‌دهد که محبت ورزیدن و صداقت از بنیان‌های اصلی خانواده در مکتب امام علی (علیه السلام) به حساب می‌آیند. پرهیز از دروغ و خشونت ورزی، داشتن حسن خلق و احترام متقابل اعضای خانواده نسبت به یکدیگر از مهمترین ارزش‌هایی است که پر کاربرد‌ترین عناصر مورد تأکید امام علی (علیه السلام)، محبت و مهربانی و خوش خلقی بوده و در فرهنگ علوی با صراحت کامل خشونت و زور در رفتار با خانواده نهی شده است. همچنین پاکدامنی، خوش خلقی، پرهیز از انتظارات نامعقول و تربیت صحیح فرزندان از توصیه‌های مهمی در فرهنگ علوی به زنان و همسران خانواده‌ها برای داشتن یک زندگی شیرین بوده است.