جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عموم مفسران تمام کاربردهای قرآنی «صالح» را ناظر به صلاح در عمل دانسته و فاعل هر عملِ دارای صلاح را صالح شمرده‌اند، اما برخی از مفسران با توجه به بخشی از کاربردهای قرآنی صالح و توصیف پیامبران الهی به این وصف و نیز درخواست شماری از پیامبران برای قرارگرفتن در شمار صالحان، بر این باورند که صالح، بیانگر منزلتی ویژه و ناظر به صلاح ذاتی است و با صرف انجام عمل صالح، انسان به این مقام دست نمی‌یابد. علامه طباطبایی و آیتالله جوادی‌آملی از این دسته‌اند. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی با بررسی دیدگاه فوق، آن را دیدگاهی مستحکم و قویم یافته و بر دیدگاه عموم مفسران ترجیح داده است. بنابراین دیدگاه، قرآن کریم به هر کسی که عمل صالح انجام دهد، صالح اطلاق نمی‌کند، بلکه در بسیاری از آیات قرآن کریم صالح، منزلتی ویژه و وصف کسی است که گوهر ذاتش صالح باشد و صلاح در او ملکه و فصل مقوم وی گردیده باشد.

در حکمت متعالیه، قوۀ خیال از مهم‌ترین مراتب وجودی انسان به شمار می‌آید که با حرکت جوهری از قوۀ حس ارتقا می‌یابد و قبل از قوۀ ادراک عقلی قرار می‌گیرد. در صورتی که آدمی از این قوه تحت کنترل عقل استفاده کند و بدین وسیله، خویش را از توقف در مرتبۀ ادنی و تکثّر در صور و معانی ماهوی نجات دهد، می‌تواند از طریق این قوه به تعالی و وصول به مقام توحید الهی برسد. از این قوه به دلیل داشتن برخی از ویژگی‌های قوۀ حس و قوۀ عقل، با عنوان «قوۀ برزخی» نیز یاد کرده‌اند. تلاش بر آن است تا با تحلیل آرای علامه طباطبائی و آیت‌الله جوادی آملی، نقش تطهیر خیال را برای وصول به مقام توحید الهی تبیین شود. ایشان بر مبنای یگانگی نفس و قوا و اتحاد علم و عالم و معلوم، معتقدند اگر عقل نظری و عملی متحد شوند، می‌توان به وسیلۀ قوۀ خیال به مقام توحید الهی دست یافت؛ زیرا با متمرکز کردن قوۀ خیال در سیر آفاقی و انفسی، و نیز مراقبه و کنترل آن به وسیلۀ جمع همّت‌ها تحت قوه عاقله، وصول به مقام حقانی میسور خواهد شد.

پیوست در منابع دیجیتالی

این پژوهش که به طرح دیدگاه ادیان توحیدی در مورد مسأله نجات و رستگاری می پردازد ماهیت نجات و رستگاری و حیات جاودان عوامل و موانع آن را در سه بخش از منظر سه دین یهود مسیحیت و اسلام بررسی می کند. در بخش اول به معرفی مختصری از آیین یهود و فرقه های مختلف آن و بررسی عوامل نجات از قبیل ایمان و شریعت و نقش گناه به عنوان تنها عامل هلاکت و مانع نجات پرداخته است. در بخش دوم با اشاره به اهمیت اندیشه نجات در مسیحت عوامل نجات از قبیل ایمان، محبت و فیض بررسی شده و از گناه و شریعت به عنوان دو مانع عمده نجات از دیدگاه مسیحیت یادگردیده است و همچنین مسأله برگزدیدگی عده ای برای نجات توسط خداوند و بعضی از امور اخروی از قبیل جاودانگی مرگ برزخ و ثواب و عقاب مورد بحث قرار گرفته است. در بخش سوم با تبیین مسأله سعادت و شقاوت روحانی به نقش ایمان و عمل صالح به عنوان مهم ترین عالم نجات و رستگاری و همچنین مسأله توبه و شفاعت از دیدگاه قرآن اشاره شده است و گناه و کفر به عنوان مهم ترین مانع نجات و رستگاری مورد تأکید قرار گرفته است. و با طرح مسأله احباط و تکفیر و مسأله خلود و جاودانگی به تبیین آنها پرداخته شده است. در خاتمه پژوهش مقایسه ای بین دیدگاه هر سه دین انجام گرفته است.

انسان دارای حقیقتی استکمالی و مقام لایقفی است، اما این موضوع که از نظر ملاصدرا، منازل انسان در سیر استکمالی چیست؟ و انسان برای وصول به مراتب کمال، چه منازلی را از سر می­گذراند، مسألۀ مورد تحقیق در این نوشتار است. هستی دارای مراتب طبیعی، مثالی و عقلی بوده و انسان به تبع آن دارای مراتب وجودی حسی، خیالی و عقلی است. انسان از مقام جسمانی با استمداد از عقل نظری و عملی و بهره­گیری از جذبۀ ربانی عبور می­کند و به سمت تجرد خیالی می­رود و پس از استکمال در این درجه به درجۀ عقلی می­رسد، شخص انسانی دارای اکوان متعددی است و در هر انسان جسمانی، انسانی نفسانی و عقلی موجود است. ایشان در تقریر سیر استکمال نفس بر اساس حرکت جوهری، از مرتبۀ حس به خیال و از خیال به عقل، انسان را متوقف نمی­داند و مرتبۀ فوق عقلی نیز برای او قائل است و راه­یابی به کمال باید در عقل نظری و عملی اشتداد یابد و این استکمال در عقل نظری در مرتبه­ای متوقف نمی­ماند و عبور از عقل مستفاد و رسیدن به مقام فنای فی الله راه را برای سلوک در مراتب فنا می­گشاید و در مرتبۀ عقل عملی نیز میان قوای علم و غضب و شهوت اعتدال ایجاد می­نماید، به مراتب کمالی نائل می­آید و در نهایت عقل عملی و نظری در مرتبۀ وصول به فنای فی الله با یکدیگر متحد می­شوند. بر اساس راهبرد حکمت متعالیه که جامعی از برهان، قرآن و عرفان است، معلوم می­گردد که در حرکت جبلّی و ارادی انسان در قوس صعود می­تواند همۀ مراتب امکانی را تا فراسوی بی­نهایت و مقام لایقفی بپیماید.

نگارنده در این پایان نامه، قصد دارد تا در پرتو تفاسیر معتبر مفسّران شیعه و اهل سنّت و همچنین کتب روایی ای چون الکافی، بحارالأنوار و... ضمن بررسی آیه اَلَست (آیه 172 و 173 سوره اعراف)، از دیدگاه مذاهب مختلف تفسیری و حدیثی، مکتب معتزله و مکتب فلسفی و اهل عرفان، وجود یا عدم عالَمی تحت عنوان «عالم ذرّ» را که مأخوذ از همین آیه است، اثبات نماید. وی همچنین سعی داشته دیدگاه مفسّران و اندیشمندان معاصر درباره موضوع یاد شده را بررسی کند. از آن جا که این بحث در پاره ای مواضع با بحث فطرت، گِره خورده و در ارتباط است، باید گفت که به نوعی در بردارنده این مفهوم نیز هست؛ ولی به جهت آن که مراجعه به تمام آیات درباره فطرت، مشکل است، لذا تنها به ذکر تعدادی از آیات پرداخته، ضمن آن که بجز آیه مزبور، به آیات دیگری که متضمّن معنای اخذ میثاق اند، به عنوان محورهای فرعی بحث، اشاره نموده است. این عناوین، عبارت اند از: عهد با خدا در عالم ذرّ، تقدیر سرنوشت اسلام در عالم ذرّ، و پیمان الهی از انبیا در عالم ذرّ. محور بحث در این جستار، در قالب این چهار عنوان است: 1 . منظور از عالم ذرّ چیست و چه اشکالاتی بر آن وارد است؟ 2 . پاسخ مدافعان وجود عالم ذرّ به اشکالات یاد شده چیست؟ 3 . در کنار نظریه عالم ذرّ چه نظریات دیگری مطرح است؟ 4 . نظر نهایی که از جمع بندی تفسیر آیه و روایات به دست می آید، چه می گوید؟ نگارنده، مجموعاً در پنج فصل، مطالب پایان نامه را تهیه و تدوین نموده است. فصل اوّل، تحت عنوان «مقدّمات و کلّیات»، شامل تاریخچه مطالعات، بیان مسئله، پرسش های تحقیقاتی، اهداف مطالعات، حدود مطالعات، اهمّیت مطالعات و تعریف اصطلاحات است. در فصل دوم، به ذکر متون و منابع تحقیقاتی پرداخته شده است. فصل سوم نیز شامل مباحث روش تحقیق، رهیافت تحقیق، طرح تحقیق، طرح تحلیلی و طرح زمان اجرایی است. فصل چهارم به ارائه، و تجزیه و تحلیل داده های تحقیقاتی اختصاص دارد که طی چهار بخش، موضوع تحقیق را مورد بررسی قرار داده است. در بخش اوّل، مفهوم واژه «ذرّ» از دیدگاه مختلف، استعمال این واژه در قرآن کریم و تاریخچه بحث، عنوان شده است. در بخش دوم، مفاد ظاهری آیه اَلَست (همچون: متون پیمان الست، انگیزه اخذ میثاق، اقرار به ربوبیت خدا و عبودیت خود و عمومیت اخذ میثاق) آمده است. نگارنده، عمده بحث را در بخش سوم، با عنوان «آرای متعدّد پیرامون آیه الست» مطرح کرده است. در این بخش، مجموعاً شش نظریه عنوان شده و پس از آن، به نقد و نتیجه گیری نهایی پرداخته شده است. این نظریات، شامل قول محدّثان و اشاعره، قول معتزله، طرفداران موطن عقل و وحی، قول سیّد مرتضی و ابوالفتوح رازی، قول عرفا و سرانجام، نظریه مفسّر بزرگوار شیعه، علّامه طباطبایی(ره) است. از آن جا که بحث، قالب روایی - تفسیری داشته، محقّق در تلاش بوده ابتدا این موضوع را از دیدگاه تفاسیر و سپس از دیدگاه کتب روایی عامّه و خاصّه، مورد تفحّص قرار دهد. لذا بخش چهارم را به بررسی آیه اَلَست از نظر روایات اختصاص داده و ابتدا، قول امیرمؤمنان حضرت علی علیه السلام در نهج البلاغة را آورده و سپس، در کتب روایی شیعه و اهل سنّت، این موضوع را بررسی کرده است. فصل پنجم، شامل دو قسمت استنتاج و توصیه های نگارنده است که در آن به ذکر نتایج تحقیق و چند توصیه پرداخته و در آخر، کتاب نامه آمده است.

در قالب پی دی اف

این رساله درباره علاقه بین نصوص اسلامیه و تألیفات مهمترین عرفاء شیعه بحث می کنیم. موضوع این مقارنه تاریخ و اقوال و افعال امام حسین (ع) و یاران ایشان و از این نصوص عده مقامات استخراج کردم. بعض المقامات مختصه بامام حسین (ع) با مقامات مشروحه در نظر عرفاء تطابق دارد مثل مقام الولی المطلق، و از آن حجه عرفانیه على أهل السلوک تشکیل می گرد بر ضرورت اتباع امام حسین (ع) در حیاتشان و ائمه معصومین از ذریتشان بعد استشهادشان. از مقامات مهم که از نصوص دینیه استخراج شده؛ مقامشان عند الله وایشان ولی است در السفر الرابع با مقام التمکین للتکمیل؛ ومقامشان بین از مخلوقات ومعنى فضیله زین السماء؛ و مقام القرب الفرائضی؛ و مقامشان با رسول الله (ص). این مقامات علیتر از مقامات سالکین است چوب آنها بعد مقام فناء است، پس باید اضافه می شود به کلام عرفاء درباره حقیقه انسان کامل مقاماتشان. از مهمترین مختصات امام (ع) در عرفان شیعی تکمیل سالکین است و از نصوص این مقام تبیین کردم. و در احادیث دیگری در این رساله نشان می دهم که امام حسین (ع) کشف غطاء کرده بری اصحابشان شب عاشوری وبه مقام ساده شهداء أمه محمد (ص) رفع کرد. تا این مقامات و مقامات دیگه شکل می گیرد و آنها نو هستند بین تألیفات عرفاء، در آراء نصیر دین طوسی و سید حیدر آملی و روح الله لخمینی و عبد الله جوادی الآملی بحث کردم درباره عرفان عملی ومقام ولایه. و این آراء به نتائج رساله تشکیل می دهد.

نظريه الهيات تمثيلي قديس توماس آکويناس بخصوص با تأکيدي که بر متن کتاب مقدس دارد، از تأثيرگذارترين و پردامنه‌دارترين نظريات در باب شناخت خدا و تحليل اسماء و صفات باريتعالي است. تلاش اصلي آکويناس در اين بخش مشترکِ هر دو اثر سترگ وي، يعني جامع الهيات و جامع در رد گمراهان، بر اين است که بتوان صفات کمالي مخلوقات و از جمله انسان بعنوان کاملترين آنها را بر خداوند نيز حمل کرد ـ البته به روش حمل تمثيلي در مقابل حمل اشتراک معني و حمل اشتراک لفظ ـ و بدينصورت به شناختي از اسماء و صفات حق رسيد تا در الهيات سلبي قرون وسطي متوقف نشد و البته در دام تشبيه حق به خلق نيز نيفتاد. عنصر اساسي در الهيات تمثيلي آکويناس «قاعده کمالات علت و معلول» است. کمالات معلول از قبل بنحو برتر و عاليتر در علت محققند. در آثار آکويناس علاوه بر اين عنصر، دو مبدأ ديگر بنام «برهان درجات کمال» و «اصل تقدم علت بر معلول» نيز بچشم ميخورد. وي اصرار دارد که اين هر سه را به ارسطو و ابن‌رشد اسناد دهد تا بدينوسيله حمل تمثيلي خود را ريشه‌دار در حکمت ارسطويي معرفي نمايد. اما حقيقت اين است که ارسطو به هيچکدام از اين مواردي که آکويناس ادعا ميکند، تصريحي نداشته است، بلکه فوق تام بودن و خير محض بودن خداوند بدين معني که آن کمالِ محض، مفيد کمالات ساير اشياء است، از دستاوردها و نوآوريهاي ابن‌سينا در مباحث الهيات است. سخنان ابن‌رشد نيز در اين زمينه در حقيقت شرح نظريات ابن‌سيناست هر چند که ابن‌رشد آنها را در شرح عبارات ارسطو نگاشته است.