جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مسائل مهمی که می‌توان از ابتدای خلقت بشر در تعامل او با دیگران مشاهده کرد مقوله احتجاج و مناظره بوده است که این راه را بهترین وسیله برای بیان حقایق و وصول به طریق صحیح تلقی می‌کرده است. از آن جایی که خداوند انسان‌ها را با ظرفیت‌های متعدد و در شرایط مختلف خلق کرده بود اقتضا می‌کرد تا انسان بتواند با کمک از بیانی که خداوند به او تعلیم و اعطاء کرده بود به جنگ با افکار و عقاید دیگران برود تا بتواند موجب رشد و بالندگی بشر و تفکر انسانی بشود. طبیعتاً این مسئله در اعتقادات دینی و اسلامی بالأخص زمان ائمه  که زمان هجوم افکار مختلف بوده است نیز تبلور داشته است و همواره بین صاحبان افکار احتجاجات و مناظره برقرار بوده است. در این میان دیده می‌شود که خود ائمه  در موارد بسیاری به اصحاب دستور مناظره می‌دادند که این خود تأیید بزرگی بر آن‌ها بوده است اما شناخت روش این اصحاب نیز خود خیلی می‌تواند ما را در این جهان مملو از افکار مختلف کمک کند تا بهتر بتوانیم به راه و روش صحیح مناظره نظر کنیم تا به نتیجه مطلوب واصل شویم. در عین حال که اختلاف روش در مناظرات اصحاب دیده می‌شود می‌توان با یک نگاه کلی همه آن‌ها را در یک خط و صراط مستقیم دید و تفاوت آن‌ها را در روش‌های مورد استفاده بررسی کرد و آن چه که در مناظره کاربرد به سزایی دارد استفاده از روش صحیح برای انتقال مفاهیم است. لذا مشاهده می‌شود که در بعضی مواقع روش عقل‌گرایانه و استدلالات عقلی مورد استفاده قرار می‌گرفته و در بعضی مواقع استدلالات نقلی نمود پیدا می‌کرد. گاهی اوقات با مخاطب جدل می‌کردند و بسیاری از اوقات از برهان بهره می‌بردند. بعضی از صحابه نظیر هشام بن سالم در موضوع توحید تخصص داشتند و مناظرات در این باب به ایشان حواله می‌شد. هشام بن حکم و مومن طاق نیز در مسئله امامت بسیار مناظره کرده‌اند و مناظرات توحیدی آن‌ها کمتر بوده است. از این رو امامان بزرگوار نیز با توجه به مسئله مورد نظر، صحابه متخصص در فن را به مناظره معرفی می‌کردند. علاوه بر این جدای از روش محتوایی، روش‌های صحیح اخلاقی و فنی احتجاج با مخالفین نیز که مورد اهتمام ائمه بوده است رعایت و گاهی تخطی می‌کردند که موجب تذکرات از جانب این بزرگواران می‌شده است. در این رساله کوشیده شده تا روش‌های گفتمانی و محتوایی مناظرات این سه صحابه جلیل‌القدر مطرح گردیده و تا جای ممکن مورد بررسی قرار گیرد تا باشد که مورد استفاده و بهره‌وری دانش‌پژوهان واقع شود

موضوع این پایان نامه عبارت است از بررسی الهیّات اثباتی و الهیّات تنزیهی از منظر امام علی علیه السلام. الهیات دارای دو معنای «لغوی» و «اصطلاحی» است. الهیات اصطلاحی بر سه مشرب فکری «اثباتی» «تنزیهی» «اثباتی، تنزیهی» اطلاق می‌شود. الهیات «اثباتی» بر ظواهر برخی از متون مقدس تأکید دارد و سعی بر اثبات خدایی انسان وار دارد. مذاهب «یهودیت» و «مسیحیت» و فرق «اشاعره» و «وهابیت» برخی از آن نحله هاست. پنداری های: جسم انگاری خدا، فقیر پنداری خدا، نادان پنداری خدا، پشیمان پنداری خدا، پدر پنداری خدا، شریک انگاری برای خدا، انگاره ی حلول، زیادت اوصاف بر ذات، متحرک پنداری خدا، مکانمند پنداری خدا و غیره برخی از انگاره های تشبیهی آنهاست. الهیات «تنزیهی» بر وصف ناپذیری خدا و تعطیل پذیری عقل در رابطه با اوصاف الهی تأکید دارد. نیابت ذات از صفات و سلبی بودن اوصاف خدا، از دیگر باورهای متألهان تنزیهی محسوب می‌شود. آلبینوس، افلاطون، فلوطین، موسی بن میمون یهودی، دیونوسیوس مسیحی، مایستر اکهارت آلمانی، ابوعلی جبائی اشعری، شیخ صدوق، علامه حلی، ملا رجبعلی تبریزی و قاضی سعید قمی، برخی از متألهان تنزیهی محسوب می‌شوند. الهیات «اثباتی،تنزیهی» مشرب بر حق شیعه دوازده امامی محسوب می‌شود. این مشرب فکری با دو نظریه ی «اثبات در عین تنزیه» و «عینیت اوصاف الهی با ذات و با همدیگر» از ناحیه ی امام علی علیه السلام تقریر گردیده است.مذهب تشبیه صرف و مذهب تنزیه صرف بر اساس براهین عقلی و نقلی باطل بوده است و تنها مذهب بر حق مذهب تشبیه در عین تنزیه و تنزیه در عین تشبیه می باشد که از پشتوانه عقلی و نقلی بر خوردار است.محور اصلی این رساله تبیین کارکرد عقل در نیل و تفسیر معارف توحیدی بوده است. علاوه بر اینبه تبیین و نقد و توهماتی از قبیل : جسم انگاری خدا ، فقیر پنداری خدا، نادان پنداری خدا ، پشیمان پنداری خدا ، پدر پنداری خدا ، شریک انگاری برای خدا ، انگاره حلول ، زائد پنداری خدا، مکامند پنداری خدا ، جسم انگاری خدا و غیره مجموع پنداره های آنهاست، پرداخته است..روح حاکم بر مجموع توهمات جسم انگاری خداوند است که با نقد جسم پنداری خدا مجموع توهمات آنها خنثی می شود.نقد علوی بر این توهمات آنست که اولا ذات ربوی حق نه تنها برخوردار از اوصاف کمالی است بلکه آن ذات نامحدود اوصاف محدود را بر نمی تابد. ثانیا تنوع اوصافی که در قرآن کریم و روایات به ذات ربوبی نسبت داده شده چونه توجیه پذیر است.ثالثا مفهوم مفهوم وجود و صفات در واجب و ممکن به یک معناست و تنها تفاوت آنها در صدق است و رابعا نفی صفات ذاتی از واجب تعالی به معنای خالی دانستن ذات از کمالات وجودی است و این مساوی با نقص در وجود است.در ادامه به دیدگاه امام علی علیه السلام در باب اوصاف الهی در قالب دو نظریه «اثبات عین تنزیه»و«عینیت اوصاف الهی با ذات»پرداخته می شود که طبق این نظریه توحید خداوند وقتی دارای کمال اخلاص است که صفات زائد بر ذات از او نفی گرددو علم ، قدرت و حیات عین ذات او را دانسته شود.

در حوزه مباحث کلامی در بحث نبوت انبیا?بحث عصمت از جایگاه ویژه‌ا‌‌ی برخوردار است. چون غرض از بعثت انبیا?تکامل و سعادت بشر است و این هدف بدون عصمت انبیا ? محقق نمی‌گردد. عصمت انبیا ? با دلایل عقلی و نقلی به اثبات رسیده است. اما در این میان آیاتی وجود دارد که ظاهر آنها با مسئله عصمت سازگاری ندارد و این امر موجب شده مخالفان عصمت آن را دستاویز خود قرار داده و در ظاهر مسائلی را به پیامبران از جمله به حضرت موسی ? نسبت دهند کهبا ساحت مقدس آن بزرگواران همخوانی ندارد. ازجمله قتل، خشم و غصب، خوف، نسیان، ذنب، توبه و... البته با وجود دلایل قطعی عصمت، این آیات نیازمند تفسیر و تاویل هستند. و لذا دفع شبهات از آیات، ضرورتی علمی است که نمی‌توان به راحتی از کنار آنها رد شد. این رساله در سه فصل، به شبهات عصمت حضرت موسی ? از طریق مفسرین و متکلمین و روایات پاسخ گفته و ضعف شبهات مخالفان عصمت را روشن نموده است. در بخش نخست این رساله، مباحثى همانند معنای عصمت، دلایل وجوب عصمت، منشأ عصمت، مراتب عصمت و... بررسی شده است. بخش دوم و سوم این نوشتار آیاتی از قرآن ذکر شده که همگی مربوط حضرت موسی ? است. این آیات دارای عناوینی هستند که برخی به ظاهر آنها تمسک جسته و شبهاتی را مطرح نموده‌اند. نوشتار حاضر ضمن بررسی شبهات از طریق مفسرین و متکلمین و روایات به آنها پاسخ گفته است. و این شبهات را مردود دانسته و عصمت را برای حضرت موسی? ثابت می داند.

موضوع «استکمال جوهری نفساز منظر ملاصدرا با عرضه به آیات و روایات» برخاسته از نظریه حرکت جوهری است که تمام فضای علم النفس فلسفی ملاصدرا را پوشش داده است نفس انسان موجودی سیال و فوق مقوله است که در فرایند استکمال به رتبه عقلی و فوق عقلی نائل می‌شود. گرچه نفس دارای کینونت عقلی و کینونت پیش از بدن است اما پس از طی قوس نزول و تعلق تدبیری به بدن و دست‌یابی به برخی استکمالات که امکان حصول آن در مراحل دیگر وجود نداشتتا حد مقام فوق عقلی اشتداد می‌یابد. این همانی نفوس جزئیه با نفسی که در موطن عقلی حضور دارد به نحو حقیقه و رقیقه است.لازم به ذکر است که کینونت عقلی نفس در آیات میثاق، خزائن الهی و بسیاری از روایات تصریح شده است.

«تطابق عوالم» اصلی است که در حکمت متعالیه بیانگر چندوچون نسبت و روابط حاکم بین عوالم می باشد. ملاصدرا هستی را در چهار عالم اله، عقل ، مثال و ماده طبقه بندی می کند و نسبت این عوالم را از نوع قشر و لُبّ، محیط و محاط، حقیقه و رقیقه و، در یک کلام، «تطابق» توصیف می نماید. تطابق که حاکی از نوعی عینیت در عین غیریت است به معنای حضور عوالم مادون در عوالم مافوق به نحو اعلا و اشرف می باشد. طبق این اصل، ماهیتی که در عالم ماده با وجودی خاص موجود است با وجود برتر مثالی و عقلی و الهی در عوالم برین حضور دارد. اصل تطابق عوالم در حکمت متعالیه با اصول و قواعد شاخص این مشرب حکمی اثبات و تبیین شده است. این اصول عبارت اند از: صرافت و بساطت وجود، تشکیک، و وجود رابط معلول و ارجاع علیت به تشأن. مبانی مذکور از دیگر سو حکمت متعالیه را به اثبات وحدت شخصی وجود سوق داده است. نتیجۀ این امر جانشینی تجلی و ظهور به جای وجود معلول و همچنین جانشینی تطابق عوالم ظهور به جای تطابق عوالم وجود است.

داوکینز به عنوان زیست شناسی تکامل گرا درباره موضوعات مختلفی غیر از زیست شناسی اظهار نظر کرده که اخلاق ازجمله آنهاست. وی در آرای خاص خود در زمینه اخلاق از دانش هایی چون زیست شناسی اجتماعی، روان شناسی تکاملی و ژنتیک بهره می برد. مهم ترین وجه نظریه پردازی داوکینز نفی تمایز اخلاقی انسان از حیوانات است. دغدغه او برای پرداختن به موضوع اخلاق ناشی از انگیزه نفی کارکرد های اخلاقی دین است. افزون براین، از آنجا که نبودِ قدرت تبیین کنندگی نظریه تکامل درخصوص اخلاقی بودن انسان، به عنوان یکی از نقایص این نظریه مطرح شده، داوکینز می کوشد این اشکال را به گونه ای برطرف نماید. مقاله حاضر این تلاش داوکینز را گزارش و تحلیل می کند.

سوئینبرن، فیلسوف دین معاصر، در آثار خود تلاش کرده است تا تقریر جدیدی از براهین اثبات وجود خدا ارائه دهد. وی قبل از پرداختن به این براهین، ابتدا به تبیین صفات خداوند پرداخته است؛ سرمدیت، قدرت، علم، خیریت، تشخص و اختیار از جمله صفاتی است که او به تحلیل آنها پرداخته و گاه تبیین های منحصر به فردی از آنها ارائه نموده است. تقسیم صفات به دو گروه اصلی و استنتاجی، تصریح به عدم تعلق قدرت مطلق خداوند به محالات ذاتی، و تأکید بر علت محدثه و مبقیه بودن خداوند نسبت به عالم و اختیار خداوند، از مهم ترین نکاتی است که وی در باب صفات خدا بیان کرده است. بیشتر دیدگاه های وی با نگرة فلاسفه اسلامی در این خصوص منطبق است؛ اما عدم بحث مبسوط از صفات استنتاجی، عدم توانایی وی بر حل شبهه علم ازلی خداوند به افعال اختیاری انسان و عدم پذیرش معنای دقیق از سرمدیت، مهم ترین اشکالات وی در باب تبیین صفات خداوند است. در این پژوهش با بازخوانی تبیین های سوئینبرن از این صفات، به ارزیابی و نقد آنها خواهیم پرداخت.

یکی از محورهای مهم در بحث تجربه دینی، موضوع واقع نمایی و ارزش معرفتی آن است. سویین برن، فیلسوف دین خداباور، از کسانی است که در آثار مهم خود ازجمله کتاب وجود خدا ضمن تبیین برهان تجربه دینی و دفاع از آن، برای اثبات واقع نمایی تجربه دینی و ارزش معرفتی آن دو اصل «آسان باوری» و «گواهی» را مطرح کرده است و آنها را «اصول عام عقلانیت» میداند که هم در تجارب دینی و هم در تجارب حسی قابل اعمال است. این پژوهش درصدد تبیین این اصول و ارزیابی آنهاست.

فلاسفۀ اسلامی نقش قوای ادراکی پیامبر در معرفت وحیانی را بررسی کرده اند. ایشان، با تفکیک قوة عاقلۀ پیامبر و قوۀ متخیله وی، دیدگاه های مهمی را پیرامون نقش هر یک از قوا در معرفت وحیانی بیان نموده اند. در این پژوهش، سعی شده است ضمن تبیین و توضیح دیدگاه های مزبور، این دیدگاه ها در حد توان مورد ارزیابی قرار گیرد.