جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حکومت ایران نه با قانون ایران شبیه است نه به قاعده ی ملل دیگر. باید بگوی حکومتی است مرکب از عادات ترک و فُرس و تاتار و مغول و افغان و روم و ترکمان، مخلوط و دَرهم، یک عالمی است علی حده، با هرج و مرج زیاد. نویسندگان تاریخ اجتماعی ایران، برحسب معمول، از اقدامات عباس میرزا به عنوان نخستین موج اصلاح طلبی، در عمل، یاد می کنند و برآنند که بحث های نظری، نیم سده ای پس از آن در نیمه ی دوم سلطنت ناصرالدین شاه آغاز شده است. تاریخ نویسان جنبش مشروطیت ایران نیز آغاز ورود اندیشه ی مشروطه خواهی و آشنایی ایرانیان با آن را همین دهه ها می دانند، در حالی که با بررسی اسناد و منابع، بویژه سفرنامه های ایرانیان به خارج از کشور، که در دهه های اخیر به دست آمده یا به چاپ انتقادی رسیده است، می توان در این ارزیابی تردید کرد. از دیدگاه تاریخ اصلاحات و آشنایی ایرانیان با اندیشه ی مشروطه خواهی، نخستین سفرنامه های ایرانیان به خارج از کشور مانند تحفته العالم عبداللطیف شوشتری، مسیر طالبی میرزا ابوطالب خان و بویژه سفرنامه ی میرزا صالح شیرازی را می توان در شمار اسناد نخستین تأملات درباره اصلاحات دانست، هرچند که مفهوم اصلاحات در آن نوشته ها ظاهر نمی شود. بویژه در سفرنامه میرزا صالح شیرازی که از نزدیکان عباس میرزا بود و میرزا عیسی قائم مقام او را برای تحصیل به انگلستان فرستاد، در خلال توصیفی که از نظام مشروطیت انگلستان عرضه می کند، برخی از مفاهیم مشروطه خواهی، مانند “عدالت خانه”، آمده است….