جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از ارکان مهم ارزش اخلاقی در اخلاق اسلامی از دیدگاه قرآن کریم «حسن یا قبحِ فاعلی» است. این رکن که از آن به نیت نیز تعبیر می شود، چنان بر عملِ فاعل اثرگذار است که گاه در منابع اسلامی از آن به عنوان هویت و اساسِ عمل یاد می شود. مقالة حاضر، به بررسی تأثیر نیت بر ارزش اخلاقی عمل از منظر قرآن می پردازد. با استفاده از آیات قرآن و دسته بندی آنها به دو گروهِ: «آیات بیان کننده تأثیر نیت بر عمل» و «آیات حاکی از تأثیر نیت بر نتیجة عمل»، می توان به این نتیجه رسید که یکی از ارکان مهم ارزش اخلاقی عمل، «نیت عمل» است.

سنت های اجتماعی از جمله موضوعات مهم و نقش آفرین در عرصة اندیشه و عمل در جامعة اسلامی است که میتوان در شناخت بهتر جوامع و مهندسی جامعة مطلوب از آن بهره گرفت. این سنت ها که بیانگر رویه های خداوند در زندگی اجتماعی است، به لحاظ قلمرو و قالب و محتوا اقسامی دارد. سنت های اجتماعی را میتوان با رویکردهای مختلفی مانند کلامی، تفسیری، روان شناختی و جامعه شناختی بررسی کرد.این مقاله نگاهی گذرا به برخی از سنت های اجتماعی با رویکرد جامعه شناختی دارد. نابودشدن جوامع تکذیبکنندة پیامبر پس از رساندن پیام، ارائة معجزات و فراهم آمدن زمینه های محیطی برای توجه به خدا یکی از این سنت ها است. کشمکش اجتماعی و نقش آن در از بین رفتن اقتدار اجتماعی به علت از بین رفتن وفاق اجتماعی و بیاعتباری ارزش های مشترک، سنت دیگری است که بررسی میشود. نقش الزام های حیاتی در تقسیم کار اجتماعی و رابطة مثبتِ معنادار میان جرم و بزهکاری یا نپذیرفتن حقایق و از جمله آموزه های انبیا، و نیز پیدایش فرقه های انحرافی بر اثر فزون طلبی عالمان دینی، دو سنت دیگر است.

این مقاله در صدد است تا ابعاد مختلف تفسیر موضوعی را از منظر استاد محمدتقی مصباح یزدی بررسی و ویژگیهای برجستة تفسیر موضوعی ایشان با نام معارف قرآن را بیان کند. تفسیر موضوعی عبارت است از بیان مفاد واژگان و عبارات آیات قرآن و آشکارساختن مراد خداوند در موضوعی از موضوعات با بهره گیری از مجموعة آیات مرتبط با آن و بر اساس روش گفت وگوی عقلایی و ادبیات عربی. تفسیر موضوعی در آثار قرآن پژوهان سه کاربرد دارد: 1. تفسیر لفظی؛2. تفسیر وصفی و تصنیفی؛ 3. تفسیر تحلیلی و تبیینی. استاد مصباح تعبیر تفسیر موضوعی را شایستة کاربرد دوم و به ویژه کاربرد سوم میداند. مراحل تفسیر موضوعی از منظر استاد مصباح عبارت اند از: انتخاب موضوع یا مسئله، تحدید مفهومیِ موضوع یا مسئله، استخراج و گردآوری آیات مرتبط با موضوع یا مسئله، تعیین حد دلالت آیات، تعیین نوع ارتباط آیه با موضوع، دسته بندی منطقی ریزموضوعات و تفسیر هریک از آیات گردآوری شده. مهم ترین آسیب های تفسیر موضوعی از نظر استاد مصباح عبارت اند از: غفلت از سیاق، نگرش تک بعدی، تحمیل رأی و تطبیق های ناروا. ایشان علاوه بر بحث های نظری، در عمل برای مصون ماندن از آسیب های تفسیر بسیار کوشیده اند.برخی از مهم ترین ویژگیهای تفسیر موضوعی استاد مصباح عبارت اند از: فراگیریِ همة آموزه های قرآن، نظام واره سازی معارف قرآن، نگرش سیستمی (نظام مند) طولی، روز آمدی و آینده نگری، انسجام و اتقان روش شناختی.

اندیشه های کلامی، به ویژه اعتقاد به عدل و حکمت خداوند، در تفسیر قرآن کریم بس اثرگذار است. بررسی این موضوع می تواند رویکرد مفسران عدلی مسلک به تفسیر قرآن را آشکار سازد و گامی در جهت تمایز تفسیر آنها از تفاسیر دیگر نحله های تفسیری کلامی به شمار آید. عدلیه بر این باورند که خداوند عادل و حکیم است و کرداری که خرد زشت بشمارد، از او سر نمی زند. سخن گفتن خداوند در قرآن نیز از همین اصل پیروی می کند. خداوند در قرآن سخنی نگفته که مخاطبان از فهم آن درمانند، بلکه درحدود فهم بشری و چارچوب قوانین محاوره با مخاطبان سخن گفته است. آنچه با عنوان روایات تفسیری نیز از معصومان به دست ما رسیده مشمول همین اصل است. ازاین رو، اگر ظاهر بدوی برخی آیات یا روایات با عدالت و حکمت الهی ناسازگار بود، باید آن را به گونه ای سازگار با عدل و حکمت الهی تفسیر و تحلیل کرد.