جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این تحقیق، که از نوع تحقیقات کاربردی است، با هدف بررسی روش‌های تربیت عقلانی بر مبنای سخنان حضرت رضا7 انجام شده است، در این تحقیق تلاش شده به روش توصیفی- تحلیلی به این سؤال پاسخ داده شود: روش‌های تربیت عقلانی برمبنای سخنان امام رضا چیست؟ در پایان پس از گردآوری اطّلاعات به روش کتابخانه‌ای و تجزیه و تحلیل آن‌ها به روش تحلیل محتوا، این نتایج به دست آمده است: به طور کلی بر مبنای سخنان امام رضا7، روش‌های تربیت عقلانی به دو دسته «روش‌های تربیت عقل نظری» و «روش‌های تربیت عقل عملی» قابل تقسیم‌بندی است. روش‌های تربیت عقل نظری عبارت‌اند از: روش تفکّر(اندیشه ورزی)،روش علم‌آموزی(تعلّم) و روش تجربه‌اندوزی که این‌ها برای تربیت عقل نظری و تحقق نخستین هدف تربیت عقلانی(علم) هستند. ولی روش‌های تربیت عقل عملی عبارت‌اند از: روش تزکیۀ نفس(روش خویشتن پالایی) و روش‌های متناظر با مراحل تزکیۀ نفس که برای تأمین دومین و سومین هدف تربیت عقلانی (ایمان و عمل) به کار می‌روند. مراحل روش تزکیۀ نفس عبارت‌اند از: غفلت‌زدایی (که خود شامل روش‌های ذکر، موعظه و عبرت آموزی است)، توبه، زهد، مراقبه و محاسبه و تقوا.

دانشمندان اسلامی و دانشمندان روان‌شناسی و مکاتب مختلف هر یک دیدگاه خود را درباره انسان و سلامت و بیماری یا نقص و کمال او بیان کرده‌اند. دیدگاه اسلام و روان‌شناسان انسان‌گرا نسبت به انسان و توانایی‌های او مثبت است. با وجود مشترکات دیدگاه اسلام و روان‌شناسی انسان‌گرا می‌توان نکات اختلافی نیز بین نظرات دو مکتب مشاهده کرد. استاد مطهری به عنوان یکی از دانشمندان اسلامی و کارل راجرز به عنوان یک روان‌شناس با دیدگاه انسان‌گرایی و پدیدارشناختی هر کدام دیدگاه خود را درباره ویژگی‌های انسان سالم و کامل و انسان بیمار و غیرکامل ارائه داده‌اند. در این مقاله ابتدا به بررسی دیدگاه استاد مطهری درباره انسان سالم و کامل و انسان بیمار و غیر کامل پرداخته می‌شود و در ادامه دیدگاه کارل راجرز درباره انسان سالم و کامل و انسان بیمار و غیر کامل مورد بررسی قرار می‌گیرد و در پایان بحثی تطبیقی در ارتباط با نکات اشتراک و اختلاف دو دیدگاه نسبت به انسان سالم و کامل و انسان بیمار و غیرکامل خواهیم داشت.

شناخت نفس انسان و ماهيت آن در روان شناسي به طور عام، و روان شناسي فلسفي به طور خاص مي تواند منبعي مناسب براي استنتاج اهداف تعليم و تربيت نفس به شمار آيد. در اين ميان، با روان شناسي فلسفي صدرايي مي توان به شناخت کامل ماهيت نفس نايل آمد و اهداف تعليم و تربيت نفس را استنتاج کرد. نوشتار پيش رو با هدف واکاوي اهداف تعليم و تربيت نفس بر اساس کمال غايي و مياني عقل نظري و عقل عملي در انديشة ملاصدرا نگاشته شده است. نگارنده در اين مقاله، از روش پژوهش «توصيفي ـ تحليلي» در تبيين گزاره هاي فلسفي و استنتاج مدلولات تربيتي بهره جسته است. يافته هاي تحقيق حکايت از آن دارد که با توجه به کمال غايي نفس، هدف غايي تعليم و تربيت نفس قرب الهي است. اما بر اساس کمال مياني نفس، اهداف مياني تربيت نفس کمال عقل نظري و کمال عقل عملي است. هر کدام از اين دو هدف مياني نيز در بستر مراتب خود تحقق مي يابد که در عقل نظري عبارت است از: دست يابي به مرتبة عقل بالملکه، بالفعل و مستفاد، و در عقل عملي عبارت است از: دست يابي به مرتبة تجليه، تخليه، تحليه و فنا.

استقلال به‌طور‌کلي، به «ناوابستگي به غير» و «اتکا به خود» اشاره دارد، اما معنا و حدود آن در تربيت، محل اختلاف صاحب‌نظران بوده ‌است. بدين‌روي، ضرورتِ شناخت معنا و حدود استقلال متربي به‌ عنوان ويژگي‌ غيرقابل‌اجتناب، براي هدف‌گذاري در تربيت و اقدام عملي در جهت آن، آشکار است. تمايزهاي قابل تأملي دراين‌باره در بين ديدگاه‌هاي موجودِ فلسفة تعليم و تربيتِ غرب، با ديدگاه برآمده از منابع اسلامي به‌چشم مي‌خورد که براي تعيين هدف‌هاي تربيتي، نيازمند تعيين موضعي قابل‌ دفاع است. بنابراين، موضوع اين جستار بررسي و ارزيابي معنا و حدود «استقلال مطلوب» به‌ عنوان هدف تربيت ديني از دو منظر مزبور‌ است. اين جستار تطبيقي به توصيف و ارزيابي ديدگاه‌ها با روش «تحليل متن و سنجش منطقي آنها» با معيارِ «توجه به ابعاد لازم» و «قابليت تحقق» پرداخته ‌است. نتايج اين بررسي نشان مي‌دهد که برآورد بيش‌ از حد از توانايي عقل و اختيار انسان، برخي فيلسوفان تعليم و تربيت غرب را به تعيين استقلالي بيش از حد فراخ‌دامنه کشانده است. اين در حالي است كه ديدگاه اسلامي ضمن توجه خاص به رابطة مربي و متربي، به‌ويژه در تربيت ديني، محدوديت‌هاي هستي‌شناختي اراده و اختيار، و نارسايي عقلِ تنها را لحاظ کرده و براي رفع آنها، تکيه‌‌گاه قابل اعتماد و برنامة خاص ارائه کرده‌ است.

این پژوهش، که از نوع کاربردی است با هدف بررسی اصول تربیت عقلانی بر مبنای سخنان امام رضا (ع) انجام شده است. در این تحقیق به روش توصیفی ـ تحلیلی به این سوال پاسخ داده می شود که: "اصول تربیت عقلانی برمبنای سخنان امام رضا (ع) چیست؟ در پایان پس از گردآوری اطّلاعات به روش کتابخانه ای و تجزیه و تحلیل آنها به روش تحلیل محتوا این نتایج به دست آمده است: اصول تربیت عقلانی بر مبنای سخنان امام رضا (ع) به دو قسم قابل طبقه بندی است: اصول عام که هم تربیت عقل نظری و هم تربیت عقل عملی را شامل می شود، عبارت است از: اصل اعتدال، اصل لزوم هماهنگ بودن علم و عمل، اصل هماهنگی با فطرت، اصل آزادی مبتنی بر عقل. اما اصول خاص به دو دسته جدا تقسیم شده است؛ "اصول خاصِ ناظر به عقل نظری" مانند اصل پیوستگی تجربه اندوزی، علم آموزی، اندیشه ورزی و اصل تفکیک علم و اندیشه و تجربه مفید از علم و اندیشه و تجربه غیر مفید، اصل لزوم روح علمی داشتن، اصل حکمت جویی، اصل تلازم عقل و علم، اصل لزوم منع حکمت آموزی به نااهلان؛ "اصول خاص ناظر به عقل عملی" مانند اصل رعایت مراحل تزکیه نفس، اصل تکلیف متناسب با توانایی، اصل لزوم پیروی عقل از فرمانهای الهی است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

هدف از نگارش این پایان‌نامه‌‌، تبیین نسبت عقل و عشق در منظومه‌ی عرفانی مولوی و استخراج دلالت‌های آن در تربیت انسان می‌باشد. پژوهش حاضر، با روش تحلیلی‌‌ استنباطی و در پنج فصل نگارش یافته‌است. یافته‌های این پژوهش با توجه به سوالات پنج‌گانه به این قرار است: پیش‌فرض‌های فلسفی مولانا در مبانیِ جهان‌شناسی، انسان‌شناسی، معرفت‌شناسی و ارزش‌شناسی، همگی مبتنی بر دیدگاه خداشناسانه و توحیدی است و پیوسته بانگ بازگشت به اصلِ خویش را فریاد می‌زند. مولانا در تبیین مفهوم عقل، به انواع عقول قائل است، که مهمترین آن‌ها در قالب عقل جزوی که نوعِ مذموم عقل و عقل کلی که نوعِ ممدوح عقل می‌باشد، بیان می‌شود. همچنین در معرفی انواع عشق، به دو نوعِ عشق مجازی و حقیقی اعتقاد دارد. مولانا عشق حقیقی را ارزشمند می‌داند و محترم می‌شمارد. به نظر وی «عقلِ کلّی»مهم و لازمه‌ی تربیت و سعادت است. اما بر این باوراست که این ابزار به تنهایی برای شناخت و رشدِ کامل، کافی نیست بلکه پس از طی مسیر شناخت، باید با مکمل خود یعنی «عشق حقیقی» بیامیزد. درنتیجه این دو مفهوم نزد مولانا نه تنها تعارضی ندارند بلکه در تعامل نیز می‌باشند. در نهایت می‌توان گفت که مولانا برای عقل و عشق مراتب مختلفی قائل است و هدف غایی او در استفاده از انواع عقول و راه عشق و شهود‌‌‌، فنای فی‌الله و بقای باالله می‌باشد‌. همچنین دو هدف کلیِ واسطه‌ای نیز در راستای رسیدن به هدف غایی وجود دارد که هر کدام دارای روش‌های تربیتی خاص خود می‌باشند و عبارت‌انداز: نخست، «پرورش عقلِ کلّی» که با روش‌هایِ: «آموزش معرفت شهودی» و «توجه دادن به بارقه‌های حق» میسر می‌شود. و هدف دوم، «پرورش عشقِ حقیقی» می‌باشد و با روشِ‌ «تزکیه» و از مسیرِ «مراقبه و محاسبه» امکان‌پذیر می‌باشد.

موضوع اصلی در این تحقیق بررسی شیوه های تربیت کودکان مسئولیت پذیر از منظر قرآن و روایات است . از مهم ترین یافته های این تحقیق می توان به موارد ذیل اشاره کرد. واژه مسئولیت از لحاظ لغوی به معنی توانایی پاسخ دادن و در عرف عام به مفهوم تصمیم گیری های مناسب و مؤثر است. پاسخ مناسب و مؤثر، پاسخی است که کودک را قادر می سازد تا به هدف هایی که موجب اعتماد به نفس او می شوند دست یابد یا به تقویت آنها بپردازد. تصمیم گیری مناسب در چارچوب هنجارهای اجتماعی و انتظارات خانواده و چه بسا جامعه از اوست، پس اتخاذ تصمیم بجا و مناسب موجب ایجاد روابط انسانی مثبت، افزایش ایمنی و موفقیت و آرامش و آسایش وی می شود. مسئولیت پذیری در قرآن وروایات به مفهوم تکلیف شناسی وضابطه پذیری وتهعد باوری ، که ریشه در فطرت و وجدان آدمی دارد ، وسایه روشنی از آن به صورت کلی در ضمیر وباطن انسان نهاده شده و از باورهای وجدانوعقل آدمی است .انسانی که تحت تأثیر تربیت های قرآنی قرار گرفته ،مسئولیتهای خویش رامی شناسد ومسئولیت پذیر است .این انسان به مدد قوه تمیز وتشخیص و وجدان آگاه خود حریم حق وحقوقها را رعایت می کند ،نسبت به همگان احساس تعهد ومسئولیت می کند، واز هرگونه تجاوزگری وقانون شکنی می پرهیزد. مسئولیتهای انسانی ؛ از مسئولیت در برابر خداوند – که خاستگاه اصلی همه مسئولیتها است – آغاز می گردد . انسان باید نسبت به قانون ودین خدا متعهد باشد وبه خرد وکلان احکام الهی گردن نهد، واز اوامر ونواهی دین فرمان برد، از دیگر مسئولیتهای انسان مسئولیت در برابر خویشتن ، مسئولیت در برابر دیگران ومسئولیت در برابر طبیعت می باشد . همه این موارد در قرآن کریم وروایاتبه آنها اشاره شده است . ودر تحقیق حاضر به عنوان شاهد از این آیات ورایات استفاده شده است . از یافته های دیگر این تحقیق روش هایمسئولیت پذیری در قرآن و روایات می باشد . از جمله: مسئولیت پذیری از طریق محبت ، مکلف نمودن فرد به اندازه توانایی وی ، دادن فرصت مناسب برای تصمیم گیری ، تشویق ، بازی،الگوگرفتن کودکان از والدین در همه روشها آیات وروایات به عنوان شاهد درتحقیق آورده شده است.این تحقیق از نوع تحقیقات بنیادی – نظری وروش اجرای آن توصیفی – تحلیلی می باشد که برای جمع آوری اطلاعات و داده های لازم از روش کتابخانه ای استفاده شده است ؛ در این روش پس از جمع آوری مطالب از طریق فیش برداری از اسناد و مدارک مربوط به موضوع اقدام به طبقه بندی آنها نموده وسپس بر اساس سؤالات تحقیق مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است .

در حوزه تعلیم و تربیت، مانند علوم و معارف دیگر، با مکاتب و رویکردهای مختلفی سروکار داریم که با یکدیگر اختلاف نظر و چالش‌های اساسی دارند. تفاوت در جهان‌بینی‌ها، که زمینه‌ساز این اختلافات است، خود حاصل اختلاف در مبانی شناخت است. مبانی شناخت، در دانش فلسفه، در دو شاخه «وجودشناسی علم و ادراک» و «معرفت‌شناسی» (ناظر به جنبه حکایتگری) طرح و بحث می‌گردد. در این پژوهش، بررسی چیستی و هندسه «فلسفه معرفت» در حکمت متعالیی و رویکرد خاص صدرالمتألهین به تعریف علم و جایگاه بحث از آن در فلسفه، ضمن استنتاج گزاره‌های تجویزی در قالب اصول و قواعد، استخراج ره‌آوردهایی برای «تعلیم و تربیت اسلامی»، دنبال می‏شود. این پژوهش با رویکرد کیفی و روش تحلیلی-استنتاجی، در چارچوب فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی و با جهت‌گیری لمی صورت می‌پذیرد. حاصل تحقیق، صورت‌بندی پنج‏گزاره تجویزی در قالب اصول است که سه مورد آن شامل تنظیم مبانی شناختی در فلسفه تعلیم و تربیت بوده‏است و دو مورد دیگر ناظر به فرایند تعلیم و تربیت است و جنبه عملیاتی دارد.

پژوهش حاضرباهدف بررسی فلسفه تربیت عاطفی ازدیدگاه شهیدمطهری ،بااستفاده ازروش بنیادی-کاربردی نگاشته شده است.جهت تحقق اهداف پژوهش،شش سئوال مطرح شده که برای پاسخ گویی به سئوالات اول تاسوم که مربوط به مبانی،عوامل موثروموانع تربیت عاطفی ازدیدگاه شهیدمطهری است ازروش توصیفی وتحلیل محتوا استفاده ودرسه سئوال دیگرکه معطوف به اهداف،اصول وروش هامی باشد؛روش استنباطی به کارگیری شده وروش جمع آوری اطلاعات،کتابخانه ای وفیش برداری الکترونیکی می باشد.درجمع بندی پاسخ های ارائه شده به سئوالها،ازآراءاستادمطهری این گونه برداشت می شودکه انسان دارای دوگونه گرایش وخواست های مادی ومعنوی است؛عواطف به عنوان گرایش روحانی،ازغیرخواهی وانسانیّت دوستی ناشی می شودودرجهت رساندن خیربه دیگران ودرمبدأومقصدمعطوف به غیرخوداست ومی بایست تحت لوای «عقل»، «اراده» و «ایمان»، پرورش یابد واز مرحله ی ماقبل خود که «عدل» می باشد،بگذردوهمانندسایرشئون انسانی ازافراط وتفریط پرهیز،وبه جاومناسب به کارگیری گردد.الگوی عاطفه ورزی انسان برگرفته ازروح جمعی انسانیّت وهمانندیک پیکرزنده است وعواطف نقش مهمی دروحدت بخشی جامعه برعهده دارند.پیشنهادمی گرددجهت رشدوپرورش عواطف،بهره برداری مناسب باالهام ازمبانی فلسفی وشناخت عوامل موثروموانع ومدنظرقراردادن اهداف وبه کارگیری اصول وروش های تربیت عاطفی ازدیدگاه شهیدمطهری،درامورفردی واجتماعی صورت پذیرد؛وآرای ایشان دراین خصوص درتولیدمحتوای درسی درتمامی سطوح علمی موردملاحظه قرارگیرد.