جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تحقیق حاضر بر آن است که موضوع ملکات اخلاقی را از منظر حکمت صدرا و قرآن کریم مورد مقایسه تطبیقی و کاوش قرار دهد و در این راستا با تبیین مبانی حکمت صدرایی در زمینه‌های وجود شناسی، هستی شناسی، انسان شناسی و شناخت شناسی و به کارگیری این اصول در حل مسائل غامض اخلاق فلسفی و به خصوص مصادیق ملکات اخلاقی و نقش آنها در شکل گیری شخصیت حقیقی انسان، نتایج این یافته‌ها با مبانی اخلاق در قرآن کریم مقایسهونشان داده شده است که آموزه‌های فلسفه صدرایی در این موضوع تفسیر انفسی قرآن کریم و روایات اهل بیت (ع) می باشد .

مسئلة تناهی یا عدم تناهی عالم طبیعت که از جمله مسائل مطرح شده در هندسه و طبیعیات قدیم بوده، یکى از مسائل فلسفى به‌شمار می‌رود که با استعانت و استمداد از قضایاى ریاضى مبرهن شده است. غرض از بیان این مسئله، اثبات محدودیت عالم جسم و جسمانى و تعیین پایان و منتهی‌الیه جهان ماده و عالم طبیعت بوده است؛ اما نه از این حیث که چون هر جسمی ابعاد سه‌گانة محدودی دارد، پس عالم نیز محدود است چون عالم چیزی نیست جز موجودات آن، بلکه سخن بر افلاک، به‌ویژه محدد الجهات متمرکز شده است. پزسش این است که اصولاً ماوراء افلاک و اصطلاحاً فراتر از سطح فلک‌الافلاک چست؟ آیا خلأ است یا ملأ، یا نه خلأ و نه ملأ؟ اگر خلأ است آیا می‌توان در آنجا امتدادی را تصویر نمود؟ اگر چنین است، چه نوع امتدادی است؟ طبیعی‌دانان در پاسخ به پرسش‌های بالا، براهینی آورده‌اند که منتج به اثبات مسئلة تناهی ابعاد شده است. نوشتار حاضر، پس از بیان براهین ارائه شده در آثار فلسفی ابن‌سینا، سهروردی و ملاصدرا ‌ـ‌به نمایندگی از فلسفه‌های مشاء، اشراق و متعالیه‌ـ به بیان نقدهای علامه حسن‌زاده آملی بر این براهین پرداخته است. از نظر وی چون براهین مذکور در اثبات تناهی عالم جسمانی ناتوانند و از آنجا که آثار و افعال الهى منحصر به عالم شهادت مطلقه نیست ـ‌بلکه ورای عالم جسم، عالم یا عوالم دیگری با مخلوقات و موجودات خاص هر عالم نیز وجود دارد‌ـ ما را به این حقیقت می‌رساند که نه تنها کلمات وجودی خداوند سبحان که اطوار و شئون اسمائى او هستند، غیر متناهى‌اند، بلکه کلمات عالم جسمانى و همچنین عالم جسمانی نیز غیر متناهى است.

مسئلة رابطه و تاثیر مرگ و جاودانگی بر معنای زندگی در آثار متفکرانی چون تولستوی و ملاصدرا به‌عنوان یکی از مسائل بنیادی مورد توجه بوده است. تولستوی که زمانی احساس پوچی می‌کرد، تصمیم گرفت راه حلی بیابد. او پس از سفرهای متعدد و مطالعة علوم مختلف و به‌ویژه کنکاش در زندگی و احوالات گروه‌های مختلفی از مردم، اعم از پوچ‌گرایان و کسانی که زندگی را معنادار می‌دانند، به این نتیجه رسید که لازمة معنادار بودن زندگی، جاودانه بودن انسان است وگرنه سعادت و بامعنا بودن زندگی توهم و خیالی بیش نخواهد بود. این نتیجه حاصل استقرا و مطالعه در زندگی مردم است نه حاصل یک نظام فلسفی نظام‌مند. در آن سو، ملاصدرا با توجه به نظام فلسفی خاص خود که بر اساس مبانی و اصول نظام‌مندی طراحی شده، اثبات می‌کند که انسان جسمانیة الحدوث و روحانیة البقا است و نفس و بدن رابطة اتحادی دارند. نفس انسان به‌واسطة اتحاد با ادراکات و تأثیرپذیری از فضایل اخلاقی و انجام دستورات شریعت، سعه وجودی پیدا کرده و به‌تدریج به تجرد، روحانیت و جاودانگی می‌رسد. هدف نهایی و حقیقی از زندگی انسان رسیدن به مبدأ هستی است و چون مبدأ هستی نهایت ندارد، پس انسان در صورتی می‌تواند در مسیر هدف و معنای زندگی گام بردارد که جاودانه باشد. بنابراین، با اثبات عالم برزخ و قیامت سیر انسان را بی‌نهایت می‌داند. این تفسیر از زندگی و مرگ نه‌تنها ترسناک نیست و باعث پوچی نمی‌شود بلکه موجب پویایی، امید، آرامش و معناداری زندگی می‌گردد.

محور اصلی این نوشتار بررسی تطبیقی مسئله سعادت از دیدگاه دو فیلسوف مسلمان فارابی و سهروردی می باشد فارابی و سهروردی به عنوان دو اندیشمند مسلمان، سعادت را بالاترین لذت در دراز مدت می دانند و اراده به معنای اختیار ، قوه ی ناطقه ی نظری و فطرت مشترک را شرط لازم سعادت نه شرط کافی سعادت معرفی کرده اند و از نظر هر دو فیلسوف سعادت به عنوان امری مشکک بالاترین مرتبه ی قرب به خداست و همین امر موید تاثیر آنان از متون دینی می باشد.فارابی و سهروردی در بحث از سعادت براساس شناخت انسان عمل می کنند با این تفاوت که فارابی در بحث کاملا ً بر سنت مشایی قرار دارد و انسان را ظهور و بروز عقلانیت می داند حال آنکه سهروردی حکیمی اشراقی، است لذا از نظر او انسان از عالم اشراق و ایمان به عالم مادی سیر می کند و روح او که جوهر مجرد است از عالم غیب برای شناخت تفصیلی به عالم محسوس نزول کرده است و برای رهایی از عالم ماده باید به مرحله ی شهود برسد که تنها به واسطه ی سیر و سلوک و ریاضت حاصل می شود.تفاوت دیگر میان این دو فیلسوف در مورد انسان این است که انسان فارابی ، انسان اجتماعی است که برای رسیدن به سعادت به عنوان خیر مطلق با سایر اعضاء تعاون و همکاری دارد و امکان کسب فضایل و راههای رسیدن به سعادت حقیقی در مدینه ی فاضله هموار می باشد در حالی که در مدینه های غیر فاضله سعادت، غیر حقیقی یا پنداری می باشد. اما انسان سهروردی، سالک فردی است که با تزکیه و تهذیب و ترک لذات دنیوی می خواهد به مرحله ی شهود رسیده و از تعلقات مادی رهایی یافته و به مقام قرب الهی و لاهوتی برسد.

دیرزمانی است که مسأله ی وحی و چگونگی ارتباط خداوندگار عالم با اشرف مخلوقاتش ، اذهان وافکار جمع کثیری از اندیشه ورزان را به خود معطوف نموده . صاحبان افکار روشن واذهان پژوهنده ، سعیدر تبیین کیفیت این مسأله نموده اند . جمعی هم فقط درباره ی آن به گفته ها وشنید ه ها ، بسنده نموده اندو اما عده ای بانگرش دنیابین خود ، سعی درپاک کردن صورت مسأله نموده اند و یا با درنظر گرفتن جانب انصاف ، این مسأله را به غلیان احساسات افراد روشن روان نسبت داده اندوجنبه ی ماورا ء طبیعی آنرا انکار کرده اند . دراین پژوهش ، سعی در بررسی ماهیت وحی ، ازدید فیلسوفان ومتکلمین تحت عنوان نقشعقل فعال دردریافت وحی از نظر فارابی ،فخررازی وملاصدرا شده است .هدف نگارنده ازگزینش این موضوع ، برطرف کردن اشکالات و نقص های دانش اندک خود بوده است ، تامبرهن شود که این موضوع دارای چه ابعاد وگستره ای است . دراین پژوهش که نقش معرفتی عقل فعال دردریافت وحی را از دیدگاه دوفیلسوف ، فارابی و صدرالمتألهین ومتکلم زبردست، فخررازی، بررسی می نماییم وتلاش خواهیم کرد تااز جنبه ی فلسفی به این مسأله نظرکنیم وباتوجه به اینکه درفلسفه همیشه به دنبال تحلیل ماهوی مفاهیم هستند،ما مبادی نظرات دوفیلسوف یعنی فارابی وصدرالمتألهینرااز جنبه فلسفی وبا توجه به تحلیل های فلسفی بررسی کرده ایم.اما برای بررسی آراء فخررازی، درباب وحی بعنوان یک متکلم ، بیشتر ذیل صفت تکلم و ضرورت ارسال رسل ، نظرات اورا جستجونموده ایم . وبه ایننتیجه می خواهیم برسیم که دریافت وحی را بعنوان مقام ومنزلتی خاص که حتما غیر از ارتباط با عقل فعال است ، وهم چنین به این مسأله پاسخ خواهیم داد که در میان فلاسفه ی مسلمان وحتی اندیشمند متکلم یعنی فخررازی ، اختلاف نظرات جدی وجودندارد .

چکیده ندارد.

هدف دراین پژوهش این است که دیدگاههای این دوبزرگواردرباره صفت اراده باری تعالی موردبررسی قرارگیرد. روش تحقیق تحلیلی توصیفی است .اراده ازریشه«رود»به معنای طلب،قصدداشتن،وپسندیدن است.اراده درمعنای عام وخاص بکارمی رود. مقصودماازاراده دراین بررسی اراده درمعنای خاص است.«تصمیمی که ناشی ازیک ترجیح عقلانی باشد.»علامه محمدحسين طباطبايي ،اراده باري تعالي رادر زمره يكي از صفات فعلي خارج از ذات مي داند، كه ازمقام فعل انتزاع مي شودبين اراده وعمل باري تعالي فاصله نيست.به محض اينكه باري تعالي درخلقت موجودات «كن »بگويد«فيكون »مي شود.مطابق نظر علامه خداوندازازل مريدنبوده وازهرتغييرمنزه است. ازنظرعلامه اراده انسان درطول اراده خداست.ايشان همچنين قائل به نظام اسباب ومسببات وقاعده عليت است.علامه علاوه براعتقادراسخ به مطلق بودن اراده الهي به ملزومات آن«اراده واختيار انسان»نيزمعتقد است.علامه همچنين قائل به حسن وقبح عقلي مي باشد.فلسفه شرور از نظر علامه به دليل خيرات كثيرآنهاست ،وشرور از ديگاه ايشان بالعرض مقدورخدا مي باشد.از نظر امام فخر رازي ، اراده باري تعالي صفتي ذاتي است ، كه مرجح ومخصص يكي از دو طرف امكاني مي باشد. وباري تعالي نيز از ازل مريد بوده است.طبق نظرفخرخواص اشياء براساس عادت الله است ونظام علي ومعلولي جايگاهي ندارد،ايشان اعتقادراسخ به مطلق بودن اراده الهي داردخداوندفاعل بلاواسطه افعال انسان است،البته فخررازي دربعضي مواقع نيزكه بحث ارسال رسل مطرح است تاحدودي قائل به اختيارانسان شده است،امابطوركلي ايشان جبري مسلك است ازنظرخرچون تدبيركل عالم بلاواسطه توسط باري تعالي است،وباري تعالي نيزهرگزقبيح انجام نمي دهدلذا قبحي وجود ندارد.ايشان قائل به حسن وقبح شرعي است ، همچنين شرور را به اراده الهي مي داند.

با عنایت به فراگیر شدن فتنه خونین تکفیر وهابیت و تروریزم که با حمایتجریان صهیونیزم بین الملل و شیطان بزرگ در جهت مخدوش نمودن چهره اسلام و پیشبرد پروژه اسلام هراسی، کلید خورده است، بنظر رسید که باید ریشه‌های وهابیت که در افکار ابن تیمیّه جستجو می‌شود مورد پژوهش قرار گیرد. در همین راستا این پژوهش برای پاسخ به این سوالات که «دیدگاه ابن تیمیّه در توحید و شرک چیست و آیا با آیات قرآن و نظرات و سیره علمای اهل سنّت تناقض دارد یا خیر؟» انجام شد. یافته‌ها حاکی از این بود که روش و رویکرد ابن تیمیّه در عقاید توحید و شرک ظاهرگرایی و برداشت های سطحی از قرآن و نقل، مبتنی بر پیش انگاشتهایی خاص- برگرفته از نظرات مجسمّه- است، این امر باعث تناقض نظرات او با سایر آیات و روایات شده و او بناچار در تهافت با نظرات خودش دست به تأویل در آیات ناسازگار با عقاید خودش زده یعنی به روش و نظر خودش نیز پایبند و وفادار نمانده است. مثلاً تجسیم ذات الهی با تمام ویژگیهای جسم از جمله وزن، ثقل، جهت و تحیّز از نتایج عقیدتی رویکرد اوست که بشدّت از آن دفاع کرده است. او با هر آیه قرآن، روایت نبوی، سنّت مسلمین و اجماع نظر علمای عامّه که مخالف پیش فرض او باشد، با ادعای اجماع بر عکس آن موضوع، مخالفت می‌نماید. بنای برون دینی ابن تیمیّه بر اساس حس گرایی است و بر آن اساس آیات را درک می‌کند درحالیکه بنای معارف قرآن ایمان به غیب است و غیب به معنای غیر مشهود و غیرمحسوس است.همچنین استناد به سلف در تفکر او به این شیوه است که سلف معنای مورد نظر او را انکار نکرده باشند، نه آنکه مطالب مدعای او را اثبات کرده باشند. وی با توسعه بدعت وار موارد شرک ، دیدگاه سایر علمای مسلمین که مخالف یا معارض با نظریّات خودش در خصوص توحید باشد را شرک و کفر و نفاق معرفی نموده و سپس، فتوا به وجوب قتل مخالفان داده است. در این پژوهش با روش تحقیق کتابخانه‌ای بوضوح و تفصیل نشان داده شده است که نظرات ابن تیمیّه دچار تناقض و تعارض شفّافی با آیات قرآن و نظرات علمای اهل سنّت از هر چهار مذهب فقهی و هر دو رویکرد کلامی و عقیدتی اشاعره و معتزله است وبا نظرات احمد حنبل کهابن تیمیّه خود را پیرو مذهب او می‌داند و حتی با آرای خودش نیز در تهافت است.ابن تیمیّه اصولاً جایگاه عقل به عنوان کاشف از احکام دین را رد ‌می‌کند و حکم به خروج عقل از قلمرو دین شناسی می‌دهد بنابراین سرّ انحرافات عمیق ابن تیمیّه در عدم توجّه به کاشفیت عقل اولاً در روش و ثانیاً در جهان بینی و فروع و احکام دین، نهفته بوده و خطای راهبردی و علّت العلل اشتباهات مهلک بعدی او در بعد معرفت شناسانه و در عدم توجّه به حجیّتعقل در ایصال به یقین است.

چکیده ندارد.

آشنایی هر انسانی با «من» خویش و درک آن، همواره ذهن بشر را مشغول می دارد، زیرا پاسخ آن سبب معنا بخشیدن به زندگی و حیات آدمی می شود. به عقیده صدرالمتالهین حقیقت انسان به دلایلی قابل شناخت نیست و از این رو آنچه را حکما بیان می کنند، حقیقت او نیست، اگر چه بیانگر ویژگیهایی از انسان است. صدرا راههای رسیدن به این معرفت را بیان می دارد. وی دو گونه تعریف ماهوی ارائه می دهد: درتعریف نخست اگر چه همانند فیلسوفان سلف از «حیوان ناطق» استفاده می کند اما با مبنا قرار دادن مبحث قوه و فعل و حرکت جوهری در روند تعریفی خود از پیشینیان فاصله می گیرد. در تعریف دوم به تبعیت از عرفا و کسانی که وی آنان را راسخان در علم می نامد، تعریف ماهوی انسان را بر اصولی چون وحدت حقیقت وجود، و تشکیک در مراتب آن و جامعیت انسان از همه عوالم و نشئآت وجودی، پایه گذاری می کند. مقاله حاضر با نگاه به مبانی قرانی و روایی انسانشناسی صدرا به بررسی این مساله می پردازد.