جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بررسی میزان تأثیرگذاری علم نحو در تفسیر قرآن است. این پژوهش مشتمل بر پنج فصل است که نویسنده پس از ذکر کلیات به چگونگی پیدایش علم نحو و اهمیت آن در تفسیر قرآن اشاره کرده است؛ در این زمینه نویسنده به بررسی عوامل پیدایش وجوه اعرابی پرداخته که عبارتند از: 1. طبیعت زبان عربی 2. خروج از قاعده مطّرده 3. اختلاف نحویان و مفسران در نقش کلمات و جملات قرآنی. وی در فصل دیگری علل اختلاف مفسران در ترکیب آیات را در ذیل دو عنوان بیان کرده است: 1. اختلاف در قواعد نحوی که خواستگاه آن اختلاف دو مکتب نحوی بصره و کوفه در قواعد نحوی و نیز اختلاف نحویان در قواعد نحوی است 2. اختلاف مفسران در تطبیق قواعد نحوی است. در ادامه نویسنده انواع نقش آفرینی علم نحو در تفسیر قرآن را در دو مرحلة مقدمات تفسیر و فرآیند عمل تفسیری ذکر می کند و در مرحلة مقدمات تفسیر دو مقوله مبانی تفسیر و اصول تفسیر را قابل بررسی می داند. وی حاصل این بررسی را ایفای نقش علم نحو در برخی از مبانی تفسیر همانند «مبانی مربوط به متن»، «مبانی مربوط به مؤلف» و «مبانی مربوط به فهم» بیان می کند و در ادامه نقش علم نحو را در اصول تفسیر، تنها در قواعد تفسیر، آن هم فقط در دو قاعده «دستیابی به قرائت صحیح» و «دستیابی به قواعد نحوی فصیح» دانسته است. نویسنده در پایان به نتایجی دست یافته که مهم ترین آن عبارتند از: 1. اگر برای تفسیر آیات دو مرحله را لازم بدانیم (مرحله مقدماتی و مرحله عمل تفسیری) علم نحو در هر دو مرحله دارای نقش تعیین کننده ای است. 2. زمانی که مفسّر با آیه ای مواجه می شود، علم نحو هر ترکیبی که این آیه از جهت نحوی می تواند داشته باشد در اختیار مفسّر قرار می دهد و بنابر افزایش تعداد ترکیب های آیه، بر معانی مترادف و یا متضاد آن افزوده خواهد شد.

رویکرد اندیشمندان معتزله در فهم متون دینی و تفسیر آیات قرآن، عقلی است. این مقاله با روش «توصیفی تحلیلی» به بررسی معنا و مبنای عقل گرایی معتزله در تفسیر قرآن می پردازد. مقصود از «عقل گرایی معتزله در تفسیر» آن است که اولاً، در فهم و تفسیر قرآن، عقل مقدم بر دیگر ادله و حایز رتبة اول است. ثانیاً، صحت بیانات شرعی و فهم مراد آنها محتاج به ادلة عقلی است. براین اساس، معتزله ظاهر گرایی در فهم متون دینی و قرآن را مردود دانسته اند و بر جایگاه محوری عقل و مدرکات عقلی در تفسیر قرآن تأکید دارند. آنان بشری بودن وضع و مواضعه در زبان و شناخت اوصاف توحید و عدل الهی را شرط دریافت قصد متکلم در معارف دینی برشمرده اند. پایه های عقل گرایی اعتزالی در تفسیر عبارت است از: حادث بودن قرآن، تفسیرپذیری قرآن، ارشادی و تأکیدی بودن بیانات قرآنی در توحید و عدل، و سازگاری حکم عقل با خطابات قرآنی.

این مقاله به امکان و شرایط نقش آفرینی عقل در تفسیر قرآن از دیدگاه نص گرایان میپردازد و هدف آن، واکاوی مدعا و اعتبار سنجی ادلة آنان دربارة شأن عقل در تفسیر قرآن است. مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی به مسئله میپردازد و در مقام بررسی رویکردی عقلی ـ انتقادی دارد.مفسران نص گرا بر محور بودن ظاهر نصوص دینی، در فهم مراد خدا از آیات تأکید دارند و برای عقل حداکثر نقشی ابزاری قائل اند. اهل حدیث با تأکید بر نص گرایی افراطی، جایگاهی برای مدرکات عقلی در فهم آیات قائل نیستند. اشاعره عملاً نصوص دینی را مقدم میدارند و اخباریها در نفی اعتبار و کارایی عقل دیدگاهی مشابه اهل حدیث دارند. اصحاب مکتب تفکیک نیز تنها عقل فطری را، طبق اصطلاح خاص خود، در تفسیر معتبر میدانند و عقل برهانی را معتبر نمیشمارند. نص گرایان چهار دسته دلیل برای اثبات مدعای خود اقامه کرده اند که هیچیک از آنها نافی اعتبار عقل در تفسیر قرآن نیست. و ادعای آنان را ثابت نمیکند.

فصل اول رساله به بیان کلیاتی درباره مفهوم زبان، زبان دین، زبان قرآن، ارتباط زبانی خدا با انسان، معنی شناسی قرآن ...می پردازد .در فصل دوم به سئوال از معنا داری و معرفت بخشی از زبان دین و زبان قرآن پاسخ داده شده است . فصل سوم به مساله عرفی یا تخصصی بودن زبان می پردازد .در فصل چهارم یا بررسی مفهوم رمز و سمبل و بر شمردن عناصر ویژگیها، انواع و قلمرو آن آغاز میشود، سپس به انگیزه روی آوردن به بیان رمزی و نماد پردازی اشاره می گردد. در این بخش نظریه رمزی بودن زبان قرآن مورد بررسی قرار میگیرد . فصل پنجم به بیان چگونگی ساختار و ویژگیهای زبان قرآن می پردازد./